Direct naar artikelinhoud

Europese verkiezingen: hoe de belangrijkste lidstaten stemmen

Zo stemmen de Europeanen in Duitsland, Polen, Hongarije, Griekenland, Frankrijk, Denemarken, Zweden en het Verenigd Koninkrijk volgens de laatste prognoses.

Duitse sociaal-democraten ingehaald door de Groenen

Blijdschap bij Annalena Baerbock (links) en Katrin Goering-Eckard van de Groenen na het horen van de eerste prognoses.Beeld Belga

PvdA-held Frans Timmermans was de afgelopen weken vaak te zien op de Duitse tv, maar hij heeft zusterpartij SPD zondag niet weten te behoeden voor een ongekend zware nederlaag. De op één na grootste partij in Duitsland werd bij de verkiezingen voor het Europese parlement ingehaald door de Groenen. Pijnlijk voor de sociaal-democraten is ook dat ze voor het eerst in ruim zeventig jaar niet als grootste uit de bus kwamen in de deelstaat Bremen, waar eveneens verkiezingen werden gehouden.

De eerste prognoses na het sluiten van de stemlokalen toonden een verlies van 12 zetels ten opzichte van de Europese verkiezingen in 2014. De CDU van bondskanselier Angela Merkel, die regeert met de SPD, verloor 7 zetels, maar won nipt in Bremen.

In Duitse media wordt al wekenlang gezinspeeld op een voortijdig einde van de coalitie van SPD, CDU en de Beierse christen-democratische CSU bij beroerde verkiezingsuitslagen. Vooralsnog lijkt het te blijven bij een interne machtswisseling bij de SPD. Partijvoorzitter en fractieleider Andrea Nahles, die sprak over ‘een extreem teleurstellende uitslag’, is de zondebok. Een handvol partijgenoten staat in de coulissen klaar om haar op te volgen, onder wie Martin Schulz, oud-voorzitter van het Europese parlement en uitdager van Merkel bij de bondsdagverkiezingen van 2017.

Speculaties over het einde van de coalitie werden gevoed door de aankondiging van CDU-partijvoorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK) dat kort na de Europese verkiezingen een speciale zitting van de CDU-top plaatsvindt. Meteen rees de vraag of Merkel (64) ‘met pensioen gestuurd wordt’, zoals een Berlijnse krant het uitdrukte, om plaats te maken voor AKK. Om de speculaties de kop in te drukken verklaarden Merkel en AKK dat de bondskanselier tot de nationale verkiezingen van 2021 aanblijft, zoals ze zelf wil.

De rechts-populistische AfD behaalde bij de Europese verkiezingen ruim 10 procent van de stemmen, tegen 7 procent in 2014. Het resultaat is evenwel slechter dan bij de verkiezingen van 2017, toen de partij haar debuut maakte in het Duitse parlement. 

Poolse rechts-nationalisten stuiten op meer tegenstand dan hun Hongaarse geestverwanten

PiS-leider Jaroslaw KaczynskiBeeld EPA

De Poolse oppositie, die zich met zeven partijen had verenigd in de Europese Coalitie, is er zondag niet in geslaagd de rechts-nationalistische regeringspartij PiS te verslaan. Volgens uitslagpeilingen kwam PiS met 42,4 procent van de stemmen als grootste uit de bus. De Europese Coalitie eindigde daar net onder. Zowel PiS-partijleider Jaroslaw Kaczynski als Grzegorz Schetyna van de Europese Coalitie hebben direct laten weten dat de uitslag slechts ‘voorspel’ is en dat het echte gevecht tussen de twee dit najaar zal plaatsvinden, tijdens de parlementsverkiezingen in Polen.

Beide kampen eisten zondagavond in de media nog de overwinning op in de Europese verkiezingen. De verwachting is dat bij de definitieve uitslag, die maandag bekend zal worden, de Europese Coalitie en PiS allebei rond de 40 procent zullen eindigen. Het rechtspopulisme heeft dan in Polen minder goed gescoord dan in 2014. Het extreem-rechtse Konfederacja haalde net de kiesdrempel (6,1 procent). De partij van de progressieve en openlijk homoseksuele Robert Biedron, Wiosna, kwam met 6,6 procent binnen.

De Poolse president van de Europese Unie, Donald Tusk, was trots op zijn landgenoten. ‘Polen hebben vandaag voor het eerst het Europees Parlement serieus genomen’, zei hij. Veel Polen in de grote progressieve steden hopen dat hij naar Polen terugkeert voor de verkiezingen in het najaar. Los van de uitslag doelde Tusk hiermee op de hoge opkomst. Ten minste 32,5 procent van de kiesgerechtigden ging vandaag stemmen, erg hoog in vergelijking met andere jaren.

In het andere door rechtsnationalisten geregeerde land in Oost-Europa, Hongarije, heeft regeringspartij Fidesz wel fors gewonnen volgens de eerste prognoses en kreeg maar liefst 56 procent van de stemmen. De EU-kritische partij van premier Viktor Orbán eindigde ruim voor de Socialistische Partij en de Linkse Democratische Coalitie, die beide goed waren voor zo’n 10 procent van de stemmen. De rechts-nationalistische partij Jobbik volgde daaronder, met 9 procent. Ook in Hongarije was de opkomst hoog: tenminste 41,7 procent van de kiesgerechtigden bracht een stem uit.

Grieken rekenen af met Syriza na bezuinigingen

Een stembureau in de Noord-Griekse stad Thessaloniki.Beeld AFP

De rechts-conservatieve oppositiepartij Nieuwe Democratie (ND) heeft met 33,5 procent de Europese verkiezingen in Griekenland gewonnen. Het is een forse tegenslag voor het links-populistische Syriza, de partij van zittend premier Alexis Tsipras.

De voorlopige uitslag – 25 procent voor Syriza – is de rekening voor de harde bezuinigingen die Tsipras de afgelopen vier jaar heeft doorgevoerd in ruil voor miljardenleningen van de EU en het IMF om Griekenland uit de crisis te loodsen. De extreemrechtse Gouden Dageraad heeft geen grote winst behaald en is blijven hangen op 5,5 procent van de stemmen.

Het zou een nek-aan-nekrace worden tussen Syriza en Nieuwe Democratie (ND), die volgens peilingen later in het jaar ook de nationale verkiezingen gaan winnen. Tsipras had vrijdag daarom gezegd de uitslag te beschouwen als een vertrouwensstem, mogelijk met gevolg dat de nationale verkiezingen op 20 oktober zullen worden vervroegd. Zijn belangrijkste opponent, ND-leider Kyriakos Mitsotakis, sprak voorafgaand van een ‘referendum’ en riep kiezers op een eind te maken aan het tijdperk-Syriza.

Nieuwe Democratie is onder de nieuwe leider Mitsotakis van een conservatieve partij met een old boys network uitgegroeid tot een iets gematigder middenpartij. Hoewel hij zelf behoort tot de elite – hij studeerde aan Harvard en is de zoon van Konstantinos Mitsotakis, die van 1990 tot 1993 premier van Griekenland was – zegt hij af te willen rekenen met de aloude systemen van vriendjespolitiek en bureaucratie die Griekenland onder vorige regeringen lamlegden.

Tspiras deelde afgelopen weken nog tal van cadeautjes uit in de hoop de kiezer achter zich te houden. Vooral gepensioneerden, die hard zijn getroffen door de bezuinigingen, kregen er geld bij. Hij riep kiezers zondag bij de stembus op om de ‘offers’ die de Grieken hebben moeten brengen om de economie te laten herstellen ‘te verdedigen en niemand toe te staan dit terug te draaien’.

Winst Le Pen in Frankrijk is deceptie voor president Macron

Supporters van het Rassemblement National reageren op de winst voor de partij in Frankrijk.Beeld Getty

Het Rassemblement National van Marine Le Pen heeft de Europese verkiezingen in Frankrijk gewonnen. Volgens de exit polls heeft zo’n 23 procent van de Fransen op de rechtspopulistische partij gestemd. De lijst van president Emmanuel Macron wordt tweede, met zo’n 22 procent van de stemmen. De opkomst is met zo’n 52 procent fors hoger dan werd verwacht.

De eerste verkiezingen sinds Macron ruim twee jaar geleden het Élysée betrad zijn uitgedraaid op een deceptie voor de president, die een verkiezingsoverwinning – en daarmee het verslaan van RN – als doelstelling had geformuleerd.

Het RN, dat bij de vorige Europese verkiezingen ook als winnaar uit de bus kwam, presenteerde zich in de campagne als de voornaamste uitdager van de lijst van Macron. Die strategie bleek succesvol: electorale concurrenten als de links-populistische partij La France Insoumise en de centrumrechtse Les Républicains presteerden beneden verwachting. Naast het RN zijn De Groenen (EELV) de grote winnaar, met zo’n 12,5 procent van de stemmen.

Hoewel het RN niet langer pleit voor een Frexit – vooral ingegeven door de moeizame uittreding van het Verenigd Koninkrijk – hebben Le Pen en haar pas 23-jarige Europese lijsttrekker Jordan Bardella hun partij met succes neergezet als eurokritisch alternatief voor de pro-Europese koers van de president. De verkiezingen werden in de beeldvorming vernauwd tot een tweestrijd.

Dat frame werd door Macrons partij La Republique En Marche (LREM) gretig overgenomen. Lijsttrekker Nathalie Loiseau stak haar afkeer van het RN niet onder stoelen of banken. ‘Demagogen met haat tegen anderen als politiek project’, noemde ze haar opponenten.

Loiseau, een gewezen diplomaat en oud-minister van Europese Zaken, bleek geen overtuigend debater. Te technocratisch, te weinig charisma, vonden veel Fransen. Naarmate de campagne vorderde profileerde president Macron zich steeds nadrukkelijker als aanvoerder van zijn lijst. Niet eerder stortte een zittende Franse president zich zo intensief op een Europese verkiezingscampagne.

Een typisch Macroniaanse en risicovolle strategie. Had zijn lijst gewonnen, was Macron sterker uit de verkiezingen gekomen. Nu hij verliest, gebeurt het tegenovergestelde en is Macrons positie verzwakt.

Sociaal-democraten winnen verrassend in Zweden én Denemarken

Topkandidaten van de Socialdemokraterna Jytte Guteland, Johan Danielsson en Helene Fritzon en premier Stefan LofvenBeeld AFP

In zowel Zweden als Denemarken zijn het de sociaal-democraten die volgens de exitpoll de Europese verkiezingen hebben gewonnen. In Denemarken verliest populistisch rechts bovendien flink terrein. Bij de Zweedse noorderburen winnen de rechts-populisten juist wel aanzienlijk in populariteit.

De Zweedse regeringspartij Socialdemokraterna blijft wel de grootste Zweedse partij in Europa. Voor de sociaal-democraten in Zweden is deze Europese winst net als in Nederland een opsteker. Zweden heeft net een moeizame kabinetsformatie achter de rug. De vraag was of de sociaal-democraten op Europees niveau zouden worden afgestraft voor het blijven uitsluiten van de rechts-populistische Zweden Democraten na de recente nationale verkiezingen. Dat is dus niet gebeurd.

De politieke afstraffing vindt in Zweden meer op rechts plaats. Daar lijken kiezers het de Liberalen te verwijten dat ze momenteel gedoogsteun verlenen aan een sociaal-democratische minderheidsregering. De Liberalen zijn gehalveerd. De rechts-populisten van Zweden Democraten profiteren van de verwarring op rechts en zijn grootste groeier. Deze anti-immigratiepartij lijkt mogelijk een bredere groep kiezers in Zweden aan te spreken, omdat ze hun toon over de EU heeft gematigd. Eerder dit jaar nam ze bijvoorbeeld afstand van het idee van een Swexit.

In Denemarken hebben de sociaal-democraten winst geboekt, net als de huidige regeringspartij Venstre (Liberale Partij van Denemarken). De grote verliezer is opmerkelijk genoeg de Deense Volkspartij, die bij de vorige Europese verkiezingen nog de grootste partij van het land waren. Van de bijna 27 procent van de stemmen vijf jaar geleden, is nog 12 procent over.

Voor de Denen vormen de Europese verkiezingen een belangrijke tussenstand in de campagne voor de Deense parlementsverkiezingen op 5 juni. De verwachting is dat de sociaal-democraten ook op nationaal niveau als de grootste partij uit de bus zullen komen. De socialisten doen het in Denemarken goed doordat ze net als rechts voor strengere immigratie- en integratiebeleid zijn gaan pleiten.

Verenigd Koninkrijk stemt (opnieuw) vooral vóór de Brexit

Nigel Farage van de Brexit Party reageert op de eerste verkiezingsuitslagen.Beeld AP

De Britse kiezers hebben de Europese verkiezingen gebruikt om het EU-referendum nog eens dunnetjes over te doen. Partijen met een duidelijk Brexit-standpunt boekten een enorme winst. De zes weken oude Brexit Party van Nigel Farage werd veruit de grootste partij, maar ook de Liberaal-democraten en de Groenen schoten omhoog. Labour deed het beroerd en de Conservatieve regeringspartij eindigde op de vijfde plaats.

‘Het Verenigd Koninkrijk is totaal gespleten in mensen die een harde Brexit wensen en zij die een tweede referendum willen,’ luidde de conclusie van verkiezingsgoeroe John Curtice.

De toon voor de Britse verkiezingsavond werd zondagavond laat gezet in Noordoost Engeland, waar de Brexit Party bijna 40 procent behaalde, meer dan Labour en de Conservatieven samen. Op Londen na werd de nieuwe partij van Farage overal in Engeland en Wales de grootste. In sommige steden, zoals de Londense voorstad Thurrock, behaalde het meer dan de helft van de stemmen. Het slokte UKIP op, een groot deel van de Conservatieven en een deel van Labour. Farage eist nu een plek aan de Brexit-onderhandelingstafel.

De opkomst van de oervader van Brexit heeft het einde van Theresa May reeds bespoedigd en zijn monsterzege zal haar opvolger dwingen tot een hardere Brexit-koers. De No Deal Brexiteers Boris Johnson en Dominic zijn de favorieten in de race. Ze kregen zondag gezelschap van Michael Gove, die evenwel een iets gematigder koers voorstaat. Farage zal in het Europees parlement onder meer worden vergezeld door Annunziata Rees-Mogg, de jongere zus van de bekende Brexiteer Jacob, die een soort campagnemanager voor Johnson is.

Voor de Conservatieve Partij werd de verkiezingsnacht een nachtmerrie. In Windsor and Maidenhead, het kiesdistrict van May, eindigde de partij op de derde plaats, ver achter de Brexit Party en de Liberaal-democraten. In Kensington and Chelsea, een van de duurste stadsdelen van Londen maar ook de plek waar in juni 2017 de Grenfell-ramp plaatsvond, eindigde het vierde en moest het ook nog Labour voor zich dulden. ‘Voor de Conservatieven is het goed voltooien van Brexit nu van levensbelang,’ oordeelde Curtice.

Maar de partijleider die nu echt in de problemen dreigt te komen is Jeremy Corbyn. Zijn Labour Party verloor flink. In het rode Wales moest het de Brexit Party voor laten gaan, terwijl de Liberaal-democraten de grootste werden in Islington-North, het Londense stadsdeel van Corbyn. De Liberaal-democraten veroverden de traditioneel rode hoofdstad. Op de BBC verklaarde Alastair Campbell, de voormalige spindoctor van Tony Blair, dat hij voor het eerst in zijn leven niet op Labour heeft gestemd, maar op de Liberaal-democraten.

Labour-coryfee Emily Thornberry zei in een eerste reactie dat haar partij nu echt moet gaan pleiten voor een nieuwe referendum, daarmee druk uitoefenend op haar voorman. Eerder op de dag had de invloedrijke vakbondsleider Len McCluskey, een kameraad van Corbyn, zich gekeerd tegen een nieuwe volksraadpleging. De populariteit van Farage bewijst dat er nog steeds veel appetijt voor Brexit bestaat en dat een andere uitslag bij een herkansingsreferendum zeker geen garantie is. Een nieuwe couppoging tegen Corbyn is niet ondenkbaar.

Een andere grote verliezer van de verkiezingen is UKIP, de voormalige partij van Farage die in 2014 de grootste was geworden. Deze partij is na het referendum verder naar rechts opgeschoven en zich meer gaan richten op de Islam. De nationalist Tommy Robinson ging de partij adviseren en stond kandidaat in Noordwest-Engeland. Een succes was dit niet. De voormalige leider van de English Defence League kreeg weinig stemmen, net als bij eerdere verkiezingen waar hij aan deelnam. Zijn rol in de politiek lijkt hiermee te zijn uitgespeeld.

De opkomst bereikte met ruim 37 procent een hoogtepunt in de Britse geschiedenis van de Europese verkiezingen. Met name in eurogezinde districten wisten de kiezers de weg naar de stembureau’s te vinden. De Europese verkiezingen zullen een opmerkelijke nasleep krijgen: de belangengroepen The 3 million en British in Europe hebben aangekondigd de Britse staat voor de rechter te dagen omdat duizenden EU-burgers op het eiland en Britten op het vasteland door administratieve fouten niet in de gelegenheid zijn gesteld te stemmen.