Tot nog toe mogen agenten mensen zonder papieren enkel in het openbaar oppakken: hen thuis ophalen en daarna overbrengen naar een gesloten asielcentrum voor repatriëring kan alleen als ze daar zelf mee akkoord gaan, maar veel illegalen stemmen daar niet mee in. De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), die de verblijftitels controleert, stond dan tot nog toe machteloos, al gebeurde het in de praktijk soms wel dat agenten de woning binnenvielen.

Allerlaatste optie

De DVZ vroeg in 2014 al om een aanpassing van de wet: agenten moeten adrescontroles kunnen uitvoeren bij illegalen die het land moeten verlaten maar weigeren dat te doen, zonder dat daar toestemming van een rechter voor nodig is, klonk het toen. Dat leidde tot een discussie tussen minister van Justitie Koen Geens( CD&V) en zijn N-VA-collega op Binnenlandse Zaken, Jan Jambon. Die laatste was voorstander, maar Geens benadrukte dat agenten niet zomaar een woning mogen binnendringen zonder toestemming van een rechter, want dat zou de bescherming van de woning uithollen.

Afgelopen zomer bereikte de regering een compromis. De politie mag iemand zonder papieren thuis oppakken, maar dan met de machtiging van een onderzoeksrechter. Bovendien is dat de allerlaatste optie, benadrukte de regering toen. Eerst moet worden ingezet op een vrijwillige en begeleide terugkeer. Pas als de vreemdeling daarna ook niet wil meewerken aan een gedwongen verwijderingsprocedure, door de agenten bijvoorbeeld geen toegang te geven tot zijn huis, kan de onderzoeksrechter worden ingeschakeld.

De tekst voorziet dat agenten de woonplaats van de geviseerde persoon zelf kunnen binnenvallen, maar ook het adres van een derde persoon die de illegaal onderdak verleent.

Fundamenteel mensenrecht uitgehold

Voor de Liga voor Mensenrechten zijn de ingebouwde waarborgen toch onvoldoende. “De regering zet hiermee haar politiek van de criminalisering van mensen zonder papieren voort”, zegt voorzitter Alexis Deswaef. “In het strafrecht is voorzien dat een rechter enkel een huiszoeking vraagt voor erg serieuze inbreuken. Hier gaat het eigenlijk om een kleine inbreuk, de afwezigheid van een verblijfsvergunning. Bovendien laat men de onderzoeksrechter maar weinig ruimte voor interpretatie”, meent hij. “Men holt een fundamenteel mensenrecht uit om een einde te maken aan enkele misbruiken.”

De directie van Coördinatie en Initiatieven voor en met Vluchtelingen en Vreemdelingen (CIRE) klaagt dan weer over de beperkte consultatie van het middenveld. Volgens voorzitster Sotieta Ngo was er veel te weinig tijd voorzien om het wetsontwerp grondig door te nemen. “We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat men het democratisch debat wil vermijden.”