Wat wint Rwanda hierbij? En wanneer vertrekken de eerste vluchten? 5 vragen over de omstreden Britse migratiedeal

Volgens cijfers van het Britse ministerie van Defensie en Binnenlandse Zaken bereikten in 2023 minstens 30.000 migranten en vluchtelingen de Britse kust. Sinds de start van 2024 staat de teller voorlopig op 6.265. 

Vanochtend nog stond een Britse journalist verslag uit te brengen op het strand van Calais in Frankrijk. Opnieuw stonden er tientallen mensen klaar om te vertrekken.

Het aantal mensen dat illegaal per boot het Verenigd Koninkrijk (VK) probeert te bereiken, nam de afgelopen 6 jaar sterk toe. Sinds 2018 waagden 120.000 mensen zich aan de oversteek op het Kanaal. Een gevaarlijke tocht die aan heel wat mensen het leven kost.

Immigratie bezorgde ex-premier Boris Johnson en oud-minister Priti Patel heel wat politieke kopzorgen. Vooral Johnson had, als conservatieve regeringsleider en in de nasleep van de Brexit, beloofd een strenger beleid te voeren.

Het duo kwam in 2022 ook met het omstreden Rwanda-plan op de proppen. "Om de verachtelijke mensensmokkelaars te bestrijden die de zee in een waterkerkhof veranderen", klonk het. "Stop the boats" werd bijna een strijdkreet.

Boris Johnson sloot voor 5 jaar een deal met president Paul Kagame van Rwanda. Het VK zet asielzoekers op een vliegtuig richting Kigali. In ruil vangt Rwanda hen op en bekijkt hun asielprocedure. En voor wat hoort wat.

Het akkoord was goed voor 428 miljoen euro. 23.000 euro per persoon, en nog eens 140 miljoen euro zodra de eerste 300 mensen een herbestemming krijgen. Rwanda zegt het geld te zullen investeren in zijn snelgroeiende economie.

Volgens huidig premier Rishi Sunak zou de deal het VK op lange termijn miljarden besparen. Maar Sunak staaft die berekening niet meteen met cijfers.

Het huidige asielsysteem kost het VK ongeveer 4,6 miljard. De Britse openbare omroep BBC schrijft dat het overplaatsen van een persoon naar een derde land 72.000 euro méér kost dan hem/haar zelf op te vangen.

Technisch gesproken kan dat 12 dagen nadat koning Charles zijn handtekening heeft gezet. Premier Rishi Sunak had die vluchten al lang willen zien vertrekken. In de lente, zei hij begin dit jaar. Nu zou het over 10 tot 12 weken zijn.

Voor de uitzetting zou met een commerciële vliegtuigmaatschappij samengewerkt worden. Welke maatschappij blijft gissen, net als de praktische regeling. Het zou gaan om vluchten op regelmatige basis.

De regering heeft 500 werknemers opgeleid om de asielzoekers te begeleiden. Met nog eens 300 extra medewerkers in de komende maanden.

VRT NWS Afrika-expert Katrien Vanderschoot verwacht dat mensenrechtenorganisaties zullen dwarsliggen. Ze willen naar het Europees Hof stappen of zullen in het VK per asielzoeker een klacht indienen.

Ngo's als Amnesty International en Liberty vinden de deal ronduit "beschamend", een bedreiging voor de rechtsstaat. Ze verwijzen naar de uitspraak van het Britse Hooggerechtshof. Het hof oordeelde eind 2023 dat het Rwanda-akkoord onwettig is.

De asielzoekers uit het VK kunnen terecht in 1 opvangplaats. Dat is het Hotel Hope, met plaats voor een 100-tal mensen. Het gerenoveerde Hotel Hope ligt in de Kagugu-wijk in Kigali. Oorspronkelijk verbleven er overlevende studenten van de genocide uit 1994.

Rwanda beweert dat de asielzoekers de nodige gezondheidszorg en ondersteuning krijgen gedurende 5 jaar, of tot ze zelfvoorzienend zijn. 

Bij de opvang zijn voorlopig veel vraagtekens te plaatsen: wat als er meer dan 100 mensen worden overgebracht (er is namelijk geen maximum vastgelegd)? Hoe zit het concreet met de asielbehandeling in Rwanda? Zal die eerlijk verlopen?

Ook in Rwanda zelf hebben ze hun bedenkingen. Vanderschoot ving op dat de bevolking er dezelfde kritiek heeft als de Britten: ze maken zich zorgen over de werkgelegenheid als asielzoekers uit pakweg Afghanistan, Syrië en Somalië er aanvaard worden. Tegelijk heeft de oppositie in Rwanda kritiek. Zij zegt dat er ook mensen van Rwanda wegvluchten omdat ze vervolgd worden. Sommigen van hen komen in het Verenigd Koninkrijk terecht. 

Nee. Rwanda heeft al ervaring met migratiedeals. Het gaat dan wel om een ander soort akkoorden. Bijvoorbeeld met de Afrikaanse Unie en de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties.

Vluchtelingen en asielzoekers die in Libische detentiecentra vastzitten, worden daarbij overgevlogen naar Rwanda. Van daaruit kunnen ze gerepatrieerd worden naar hun geboorteland. Of ze kunnen elders asiel aanvragen of in Rwanda blijven als staatsburger.