Het geheugen van de gruwel

Voor veel Oekraïense ouderen kwam de inval van de Russen als een schok. Zij die de Tweede Wereldoorlog overleefden, zagen hun land opnieuw tot puin herleid door de natie die hen ooit bevrijdde van de bezetter. De huidige Russische modus operandi is op vele plekken zelfs akelig gelijklopend met die van de Duitsers toen. In bezet gebied worden nieuwe administratieve diensten opgezet en voedingsmiddelen in beslag benomen. Geheime politiediensten zijn er aan het werk en ambtenaren of prominente leden van de gemeenschap worden ontvoerd. Het gaat veelal over de installatie van een angstregime dat gretig gebruikmaakt van foltering. En net zulke ellende hebben sommige Oekraïners al eens moeten doorstaan.

Voor Halyna Semibratska was het moeilijk te geloven dat haar land een tweede keer werd binnengevallen. En deze keer door een naburig land, waarvan ze dacht dat het vrienden waren. Vijf maanden lang leefde ze onder Russische bezetting, zonder water, verwarming of elektriciteit, en moest ze zichzelf zien te redden. Als kind zag Semibratska hoe Duitse troepen haar land en inwoners vernietigden. Tot de Sovjets Oekraïne herwonnen in 1943 en 1944.

Nadat een Russische raket haar huis had vernietigd, belandde Halyna Nutrashenko in het ziekenhuis van Cherson. Tachtig jaar eerder was ze getuige van de nazibezetting van haar dorp. Ze zag er hoe de Duitsers er kinderen afranselden en haar vader werd ingezet als dwangarbeider. Het leven van Halyna’s vriendin Yuliia Nikitenko lijkt ook gevormd door geweld. Als kind werd ze door de nazi’s uit haar dorp verdreven. Onder Stalins regime werd haar vader geëxecuteerd. Toen de Russen aan haar deur stonden, weigerde ze een Russisch paspoort aan te nemen. Het geld dat ze haar gaven, accepteerde ze wel. Het hielp haar te overleven, maar Yuliia voelde zich wel een verrader.

Anna Lapan is een 100-jarige Joodse uit Charkov. Toen de Duitsers de stad aanvielen was ze 18. Ze vluchtte weg van het geweld via een veetrein. Later werd haar vader dienstplichtig en vond hij de dood nabij Stalingrad, in 1943. In dat jaar, toen de Duitsers er werden verdreven, trok Lapan terug naar Charkov. Om er in 2022 opnieuw te moeten vluchten.

Yahidne is een plek ten noorden van Kiev en werd bezet tijdens de eerste dagen van de Russische invasie. Hanna Skrypak moest er samen met haar dochter en meer dan 300 andere mensen gedwongen in de kelder van een schooltje verblijven. Hoewel ze slecht ter been is en een zwakke rug heeft. Het hele gebeuren riep herinneringen op van vele jaren eerder, toen de Duitsers Hanna’s broer naar een arbeidskamp stuurden. De jongeman stierf er van honger. Een andere broer liet het leven door ziekte.

Tijdens het verblijf in het schoolkeldertje lieten tien mensen het leven. Een van die slachtoffers was een vrouw die net zoals Hanna de Tweede Wereldoorlog en de Russische invasie meemaakte. Dat maakt dat Skrypak in Yahidne de laatste is die herinneringen heeft aan beide oorlogen.

Zinaida Tarasenko was nog een baby toen haar geboortedorp door de Duitsers werd ingenomen. Desondanks ziet ze het geweld nog vaak terugkeren in haar dromen. De bezetter richtte haar ouderlijk huis in als ziekenhuis. Zinaida’s moeder was zwanger in die dagen en moest de uniformen van haar onderdrukkers wassen terwijl ze dronken en liederen zongen.

Na de Russische inval trok Zinaida vrijwel onmiddellijk naar Cherson in bezet gebied om er haar dochter te beschermen. Die bleek te zijn ontvoerd door Russen. Zinaida doorzocht als een waanzinnige de stad, tot haar dochter plots opdook. Die bleek angstig te zijn en kort van stof. Op Zinaida’s vraag of haar dochter klappen had gekregen van de Russen, kreeg ze geen antwoord.