Deze haaien worden meer dan 400 jaar oud, en wetenschappers denken nu eindelijk te weten hoe dat kan
Geen gewerveld dier wordt zo oud als de Groenlandse haai: de mystieke zeewezens worden volgens schattingen tot wel 500 jaar. Hoe de haaien daarin slagen was altijd een mysterie, maar wetenschappers hebben nu mogelijk toch een antwoord klaar. Eén dat ons mogelijk zelfs kan leren hoe we ook het leven van de mens aanzienlijk kunnen verlengen.
De Groenlandse haai spendeert zijn lange leven in de koude wateren van de Atlantische Oceaan en de Noordelijke IJszee. Het is de enige haaiensoort die het hele jaar gedijt in ijskoude temperaturen. Dat ze heel oud worden, lijken de haaien zelf ook wel te beseffen, want ze nemen hun tijd en bewegen zich doorgaans traag voort. Ze groeien ook extreem langzaam, minder dan 1 centimeter per jaar. Toch kunnen een lengte van ruim 6 meter bereiken.
Hun trage metabolisme helpt hen oud te worden. Zo oud zelfs dat een studie uit 2016 de Groenlandse haai als de gewervelde diersoort met de hoogste levensduur bestempelde. Wetenschappers gingen uit van een levensverwachting van 400 jaar, al liepen de schattingen uiteen van 270 tot 500 jaar.
Nu is een internationaal team van wetenschappers er voor het eerst in geslaagd om het genoom (de volledige genetische samenstelling van een organisme) van de Groenlandse haai in kaart te brengen, en zo te verklaren hoe de dieren zo oud kunnen worden. Dat genoom blijkt allereerst buitengewoon lang, dubbel zo lang als dat van de mens. Het zou de dieren mogelijk in staat stellen om hun defecte genen in hun DNA te herstellen. (Lees verder onder de foto)
70 procent van de genen in het genoom zijn ook nog eens zogenoemde ‘springende genen’, die zich kunnen verplaatsen binnen de DNA-sequentie. Voor de meeste soorten zijn zulke springende genen een gevaar die mutaties en dus ziektes als kanker kunnen doen ontstaan. Maar bij de Groenlandse haai zou het effect van die springende genen niet alleen teniet worden gedaan, maar zelfs omgekeerd kunnen zijn, stelt Arne Sahm, hoofdauteur van het onderzoek en bioinformaticus aan de Ruhr-universiteit van Bochum. Daardoor zouden de dieren net minder gevoelig voor ‘ouderdomsziekten’ en kanker.
Rode Lijst
De inzichten zijn niet zomaar interessant om het lange leven van de haaien zelf te verklaren. Mogelijk kan de mens ze op een dag ook benutten om zelf (gezond) ouder te worden. “Zodra onderzoekers het mechanisme begrijpen, kunnen we kijken of we een specifiek medicijn kunnen ontwerpen om bepaalde genoomenzymen op dezelfde manier aan te pakken”, zegt Vera Gorbunova, professor geneeskunde en biologie aan de Universiteit van Rochester in New York, aan CNN. “Misschien kunnen we een medicijn ontwerpen dat een menselijk gen aanpakt en het een beetje meer laat werken als dat van een Groenlandse haai. Dat zou dan DNA-herstel bij de mens verbeteren.” (Lees verder onder de foto)
Dat is voor de duidelijkheid nog verre toekomstmuziek. Voor het zover is, zal er nog véél meer onderzoek nodig zijn naar de geheimen van de Groenlandse haai en andere notoir oud wordende diersoorten. Vanzelfsprekend is dat, om praktische en ethische redenen, niet. De Groenlandse haai staat als ‘kwetsbaar’ op de Rode Lijst van bedreigde soorten van de International Union for Conservation of Nature (IUCN). Bovendien zijn het diepzeewezens die in erg afgelegen habitats leven. Intensief Groenlandse haaien volgen vergt dan ook geavanceerde technologie en grote financiële investeringen, en is mogelijk schadelijk voor het ecosysteem.