Guatemala zinkt weg in moeras van politieke onverschilligheid en fatalisme
Aan de vooravond van de algemene verkiezingen in Guatemala heerst een diepe politieke crisis, die bedreigend is voor de kwetsbare democratie van het Centraal-Amerikaanse land. Inzet van de verkiezingen is de strijd tegen de wijdverspreide overheidscorruptie. Dat, terwijl 150 kandidaat-volksvertegenwoordigers onder criminele verdenking staan.
Straks trekken ruim 8 miljoen Guatemalteken naar de stembus om een nieuwe president, 158 volksvertegenwoordigers en 430 burgemeesters te kiezen. Als geen enkele presidentskandidaat meer dan 50 procent van de stemmen behaalt, volgt er een tweede kiesronde op 11 augustus.
Volgens recente opiniepeilingen blijft 1 op 3 Guatemalteken onbeslist. Meer dan de helft van de bevolking kan zich met geen enkele politieke partij identificeren. De kiescampagne kwam dan ook aarzelend op gang, in een sfeer van crisis en onzekerheid.
Grootschalige corruptie
De grootschalige corruptie bij de overheid verhit de gemoederen al enkele jaren in Guatemala. In 2015 dwongen massale anticorruptie-protesten de toenmalige president en vicepresident tot aftreden en celstraffen. Voormalig komiek en politiek nieuwkomer Jimmy Morales, kandidaat van een militaire partij, werd op deze golf van verontwaardiging verkozen tot president. Morales beloofde de strijd tegen corruptie voort te zetten, in nauwe samenwerking met de Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid in Guatemala (CICIG).
De CICIG legde een alliantie bloot tussen politici, bedrijfselite en drugskartels die zichzelf verrijken met publieke middelen
Deze VN-commissie werd in het leven geroepen om de fragiele Guatemalteekse rechtsstaat te versterken, na 36 jaar bloedige burgeroorlog. Sinds 2007 vervolgde ze vier presidenten, een handvol ministers, rechters, machtige bedrijfsleiders en bendeleden. De CICIG legde een alliantie bloot tussen politici, bedrijfselite en drugskartels die zichzelf verrijken met publieke middelen.
Volgens de CICIG halen politieke partijen meer dan de helft van hun campagnefondsen uit de georganiseerde misdaad en corruptie. In een vernietigend rapport besluit de commissie dat politici een "parallelle staat" leiden, die bestuurd wordt als een "criminele onderneming". Grootscheepse fraudeconstructies werden ontdekt in de sociale zekerheid, het publiek transport, het gevangeniswezen, tal van bouwprojecten en voedselprogramma’s. Dit terwijl 60 procent van de Guatemalteken onder de armoedegrens leeft en 8 op 10 inheemse kinderen chronisch ondervoed zijn.
Politici leiden een parallelle staat die bestuurd wordt als een criminele onderneming
Guatemalteekse volksvertegenwoordigers, van wie één vierde zelf onder verdenking staat in corruptieschandalen, willen de kruistocht tegen de corruptie een halt toeroepen. Huidig president Morales, verkozen met de slogan "Niet corrupt, noch dief", keerde zich tegen de CICIG zodra zijn eigen zoon en broer in 2017 gearresteerd werden op beschuldigingen van fraude.
Toen Morales eind 2017 zelf dreigde te worden afgezet op beschuldiging van illegale campagnefinanciering, veroorzaakte hij een constitutionele crisis om aan vervolging te ontkomen. Hij weigerde de hoogste rechtbank van het land te gehoorzamen en doekte de CICIG op tijdens een persconferentie, omringd door militaire bevelhebbers. Om de commissie te intimideren, werd het hoofdkwartier omcirkeld door militaire trucks. De voorzitter van de commissie werd verbannen en moest het Guatemalteekse grondgebied onmiddellijk verlaten. De luchthaven werd hermetisch afgesloten om zijn terugkeer te verhinderen.
Belangrijkste oppositiekandidaat buiten spel
Te midden van deze politieke crisis annuleerde het Grondwettelijk Hof de presidentskandidatuur van koploper Thelma Aldana. Daags voor haar officiële inschrijving als presidentskandidate, werd plotseling een arrestatiebevel uitgeschreven tegen Aldana, die als procureur-generaal nauw samenwerkte met CICIG en van de strijd tegen corruptie haar campagnethema maakte. Het arrestatiebevel kwam er nadat ex-paramilitairen en legerveteranen hadden gedreigd met geweld, indien Aldana’s kandidatuur niet geannuleerd werd.
Aldana bevindt zich sindsdien in El Salvador, omdat ze vreest voor haar leven. Een terechte angst, zo blijkt. Enkele weken geleden werd presidentskandidaat Mario Estrada gearresteerd in Miami, nadat was uitgelekt dat hij een Mexicaans drugskartel vrije doorgang voor de cocaïnehandel beloofde, in ruil voor 10 miljoen dollar en de moord op zijn grootste rivaal: Thelma Aldana. De rechter die het arrestatiebevel uitschreef tegen de oppositiekandidate wordt verdacht van omkoping. Het lijkt er dus op dat de Guatemalteekse maffia politici die een bedreiging vormen, ongestraft buitenspel kan zetten.
Het lijkt erop dat de Guatemalteekse maffia opposanten ongestraft buitenspel kan zetten
Voormalig first lady Sandra Torres ligt nu in koppositie voor het presidentschap, hoewel de CICIG haar gerechtelijk wil vervolgen voor illegale campagnefinanciering. Die aanklacht ligt echter al maandenlang stof te vergaren op de schappen van het Grondwettelijk Hof. Dat staat in schril contrast met de bliksemsnelle vervolging van Aldana en volgens analisten toont het aan dat Torres de straffeloosheid en de corruptie moet verzekeren. Inheems presidentskandidate en mensenrechtenactiviste Thelma Cabrera lijkt de laatste weken gestaag aan populariteit te winnen, vooral bij de historisch gemarginaliseerde en gediscrimineerde Maya-bevolking. Maar dat haar strijdvaardig platform een breed draagvlak zal vinden bij het Guatemalteekse volk lijkt onwaarschijnlijk.
Terug naar af?
Er staat vandaag alleszins veel op het spel voor de jonge Guatemalteekse democratie. De strijd tegen corruptie heeft onschendbaar geachte machtsstructuren aan het wankelen gebracht. In dat opzicht is Guatemala een voorbeeld voor andere Latijns-Amerikaanse landen, die ervan dromen een einde te maken aan de georganiseerde plundering van publieke middelen door corrupte politici, drugskartels en economische elites.
Maar door een combinatie van intimidatie en politieke vervolging lijkt deze criminele alliantie bezig aan een comeback. Felbevochte verwezenlijkingen dreigen teruggeschroefd te worden. Twintig jaar na de vredesakkoorden, zinkt het Guatemalteekse volk opnieuw weg in een moeras van politieke onverschilligheid en fatalisme.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.