Steeds minder bescherming
Amsterdam
Het faillissement van Licom ging in 2012 niet ongemerkt voorbij. Door de spanningen en de onzekerheid werden mensen onwel op de werkvloer. Sommigen moesten met ambulances worden afgevoerd. ‘De bestuurders houden geen rekening met de zwakkeren bij Licom’, klaagde een woordvoerder van de vakbond.
Eigenlijk was iedereen een ‘zwakkere’ bij Licom. Want dat was de grootste sociale werkvoorziening van Nederland en een van de grootste werkgevers in Limburg. Namens elf gemeenten waren er ruim vierduizend gehandicapte werknemers aan de slag. Veel van hen hebben hun weg nadien weer gevonden. Er kwam een kleinschaliger werkvoorziening voor in de plaats en belangrijke onderdelen werden overgenomen door bedrijven. De ICT-afdeling ging naar Detron, de afdeling die veiligheidsschoenen maakt is een bloeiend zelfstandig bedrijf geworden, Emma Safety Shoes. Dat levert banen op, al zijn het in veel gevallen niet meer de beschermde banen van voor 2012.
het nieuwe denken
Het faillissement van Licom was het eerste grote en voor iedereen zichtbare gevolg van het nieuwe denken over ‘beschut werk’ dat een jaar of tien geleden z’n intrede deed op het Binnenhof. Een oorzaak van het faillissement waren de bezuinigingen die het Rijk doorvoerde. Een plek in een sociale werkplaats kostte in die jaren zo’n 28.000 euro per jaar, terwijl het kabinet maar 25.000 aan gemeenten betaalde. Zij moesten het verschil zelf bijpassen.
En dat verschil zou nog groter worden. Want het kabinet-Rutte I – VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV – wilde de vergoeding verlagen naar zo’n 20.000 euro per plaats per jaar. Het aantal plaatsen in de werkvoorziening moest intussen terug van honderdduizend naar zo’n 30.000. Terwijl er toen al ruim 20.000 mensen op de wachtlijst stonden voor de werkvoorziening.
De basis voor dat plan, de Wet werken naar vermogen, was een advies van Bert de Vries, oud-minister van Sociale Zaken voor het CDA. De regelingen voor gehandicapten waren te veel een fuik geworden, stelde hij vast. Gehandicapten moesten worden gestimuleerd ook buiten de beschutte werkplaats met ondersteuning werk te vinden. Daarvoor moesten drie aparte regelingen worden samengevoegd – de Wajong-regeling voor jonggehandicapten, de bijstand en de sociale werkvoorziening. Gemeenten werden verantwoordelijk. Lichtend voorbeeld was Denemarken, waar zo’n decentralisatie met succes was doorgevoerd.
participatiewet
Toen het wetsvoorstel af was, liet De Vries weten dat hij ‘zeer verdrietig’ was. Want zoals dat gaat met adviezen, Rutte I winkelde er naar believen in. Zo waren er twee cruciale verschillen ten opzichte van het Deense voorbeeld. Daar werd niet bij voorbaat bezuinigd op de voorzieningen. Ook fuseerden Deense gemeenten zodat zij op grote schaal de uitvoering konden regelen. In Nederland bezuinigde Rutte I wel. Evenals het VVD/PvdA-kabinet-Rutte II, dat het wetsvoorstel omdoopte tot Participatiewet, die in 2015 van kracht werd. Rutte II deed nog wel een poging om gemeenten tot fusies te dwingen om zo slagvaardige schaalgrootte te regelen. Maar dat plan strandde op verzet van de gemeenten. Dat gebeurde ook met het plan om voor werkende gehandicapten een nieuwe cao beschermd werk af te spreken.
Zo werd de sociale werkplaats een sterfhuis dat steeds verder werd afgeknepen, eerst via het budget, daarna door de afgedwongen krimp en het verbod op nieuwe plaatsingen. Volgens de wet moeten gemeenten nu beschut werk voor gehandicapten regelen bij ‘gewone’ werkgevers. Daarmee zijn zij volop bezig, maar het gaat met horten en stoten. En overal anders. Limburgse gemeenten kozen eieren voor hun geld en lieten Licom failliet gaan. Andere gemeenten, zoals de groep die de Drentse werkvoorziening Alescon van William Moorlag uitbaat, kozen ervoor nieuwe werknemers in een uitzendbureau onder te brengen. Dat kan zowel uitzenden naar de werkvoorziening als naar bedrijven, maar moet dan wel op termijn betalen volgens de normen van het bedrijf waar de uitzendkracht werkt. Andere gemeenten, zoals Den Haag, betalen arbeidsgehandicapten volgens de cao voor gemeenteambtenaren.
Intussen waarschuwen critici al jaren dat de arbeidsgehandicapten het kind van de rekening worden. Werkgevers moeten de komende jaren 100.000 arbeidsplaatsen openstellen voor gehandicapte werknemers, de overheid wil zelf 25.000 plaatsen regelen. Elke grotere organisatie krijgt daarvoor een ‘quotum’ gehandicapten opgelegd. Als dat aantal niet wordt gehaald, worden boetes opgelegd. Het bedrijfsleven ligt op schema, al gaat het vaak om tijdelijke contracten. De overheid ligt nu al achter en moet zichzelf boetes opleggen.
nieuwe constructies
Degenen die nu volgens de quotumafspraak aan de slag komen, werken vaak op flexcontracten. Bestaanszekerheid kan daaraan niet worden ontleend. Bovendien is het quotum van 125.000 gebaseerd op het totaal aantal werknemers van de werkvoorziening plus het aantal op de wachtlijst. Maar het aantal arbeidsgehandicapten is veel groter. Voor de duizenden jongeren die jaarlijks het speciaal onderwijs verlaten, biedt de aanpak nu bijvoorbeeld geen soelaas. Omdat zij meestal bij hun ouders wonen, kosten zij de gemeente geen geld – bijstand – en heeft de gemeente geen drijfveer hen te helpen.
Zij zijn op zichzelf en hun ‘netwerk’ aangewezen. Mondige ouders regelen soms een persoonsgebonden budget om hun kind bij een dagbesteding onder te brengen. Zo betaalt de gemeente via een omweg toch voor beschut werk.
De vaste overtuiging dat het minder moet, is inmiddels verdwenen van het Binnenhof. Het nieuwe kabinet mikt niet meer op 30.000 plekken maar geeft ruimte voor 20.000 banen extra. Maar tegelijkertijd wil Rutte III dat alle gehandicapten die nu onder de Participatiewet vallen, onder het minimumloon betaald kunnen worden. De gemeenten kunnen dat daarna aanvullen.
Het idee is dat werkgevers toeschietelijker kunnen zijn als de kosten omlaag gaan.
De PvdA – nu in de oppositie – wil zich daartegen gaan verzetten. Juist daarom zat Moorlag, die bij Alescon precies datzelfde deed, de partij zo pijnlijk in de weg. <
