Noord-Ieren faliekant tegen terugkeer van harde grens

Dan kan de echte deal in november worden gesloten tijdens een extra EU-top. Maar er zijn nog veel hobbels te nemen, en betrokkenen twijfelen of ze er deze week uitkomen. Grootste struikelblok is de grens tussen Ierland en Noord-Ierland.

Alle partijen willen dat er geen harde grens komt na de brexit, maar de meningen zijn sterk verdeeld over hoe dat moet worden geregeld. En dus is er nog steeds vrees voor het scenario dat de onderhandelingen klappen, er geen deal wordt gesloten en een harde grens onvermijdelijk is. Voor veel Noord-Ieren onverteerbaar. Sommigen waarschuwen zelfs voor een terugkeer van het sektarisch geweld dat de regio teisterde tijdens The Troubles, het bloedige conflict tussen de pro-Ierse nationalisten en de pro-Britse unionisten in de tweede helft van de vorige eeuw.

“Er is een staakt-het-vuren, we hebben het Goede Vrijdagakkoord, maar er zijn nog steeds groeperingen aan beide kanten die dat liever anders zien. Deze hardliners bleven de afgelopen jaren op de achtergrond, maar verdwenen zijn ze niet”, zegt Gerry O’Connor, die al zijn hele leven in Derry woont, de Noord-Ierse stad vlakbij de grens met Ierland. “God mag weten wat zij gaan doen als er ook maar iets van een harde grens komt. Stel je voor dat er checkpoints worden opgeworpen: die hebben een aantrekkingskracht voor hardliner nationalisten, die bliezen ze tijdens The Troubles graag op. De angst hier is dat we weer in een geweldspiraal belanden.”

Lees ook ‘D-Day voor May: Iedereen zegt ‘no’, terwijl het wachten is op een ‘yes’’.

Goede Vrijdagakkoord

Tijdens The Troubles vocht de katholieke terreurorganisatie IRA, die bij de Republiek Ierland wilde horen, tegen de protestantse unionisten, die onderdeel wilden blijven van het Verenigd Koninkrijk. Het conflict duurde dertig jaar; in totaal vielen er 3500 doden. In 1998 tekenden de partijen een vredesverdrag: het Goede Vrijdagakkoord. De brexit en de bijbehorende grensdiscussie zet de verhoudingen in Noord-Ierland weer op scherp. “Ik wil niet speculeren maar ik vind wel dat de Britse regering hoog spel speelt met de rust in de regio”, zegt de katholieke O’Connor. “Ze zouden mensen met elkaar moeten verenigen, in plaats van verdeeldheid te zaaien. Elke verandering op de grens drijft de verschillende bevolkingsgroepen verder uit elkaar.”

O’Connor groeide op in Londonderry waar The Troubles eind jaren 60 begonnen. Geweld was aan de orde van de dag in de grensstad, waar het Britse leger en de Noord-Ierse politie tegenover het katholieke terreurleger IRA kwamen te staan. Absoluut dieptepunt was Bloody Sunday, op 30 januari 1972: algemeen beschouwd als een van de zwartste bladzijden in de moderne Britse geschiedenis. Een vreedzame demonstratie in Londonderry werd uiteengeslagen door Britse militairen die zonder waarschuwing op de menigte begon te schieten. In totaal vonden veertien ongewapende demonstranten de dood. De toen 16-jarige O’Connor liep ook mee in de mars, maar had geluk en ontkwam. “Maar veel bekenden zijn toen doodgeschoten of gewond geraakt. Mijn moeder probeerde een gewonde jongen te helpen, en werd door een paratroeper bij haar haar gegrepen en op de grond gegooid. Ze schopten haar in haar maag en tegen haar hoofd. Ze heeft er nooit over willen praten, omdat anderen zo veel ergere dingen hadden meegemaakt.”

De grens tussen Ierland en Noord-Ierland werd in die tijd bewaakt door het Britse leger, vertelt O’Connor. “Ondanks de controles en rijen bij de douaneposten gingen we regelmatig naar Ierland. We gingen er op vakantie, en dansen op zaterdagavond. Ik heb er mijn Ierse vrouw ontmoet. Veel mensen in Derry hebben familie net over de grens. Sinds de vrede is getekend, is de grens onzichtbaar en is die integratie alleen maar sterker geworden. Ook in het bedrijfsleven: veel bedrijven draaien hun productie deels in Ierland en deels in Noord-Ierland.”

Boris Johnson

Om een harde grens en douanecontroles op goederen te voorkomen na de brexit kijken de Britse regering en de EU nu naar technologische oplossingen. O’Connor heeft er een hard hoofd in. “Ze zijn onduidelijk over hoe dat er dan uit moet zien. Britse politici nemen het niet serieus genoeg. Als je Boris Johnson hoort praten, dan denk ik: ze snappen niks van deze grens. Ze doen alsof het verleden niet bestaat. Het kan ze niet schelen.”

De onzichtbare grens is voor veel mensen in de regio onmisbaar in het dagelijks leven. “Ik heb vaak werkafspraken in Ierland”, vertelt O’Connor, die bouwopzichter is. “Deze week ben ik al acht keer de grens overgegaan. Ook als ik ga wandelen met mijn hond beland ik vaak aan de andere kant. De grens betekent nu niets. Je denk er niet meer over na, je hoeft je identiteitspapieren niet meer mee te nemen: het kan gewoon. Moet ik na de brexit mijn paspoort weer meenemen? Moet ik een reisverzekering afsluiten als ik naar Ierland wil? Mag mijn hond de grens over als ik hem wil uitlaten? We weten het niet.”

Het zijn breed gedeelde frustraties. Politici praten te veel over technische details en te weinig over praktische consequenties, vinden veel Noord-Ieren. “De termen die ze gebruiken, zijn voor de gewone mensen onbegrijpelijk”, zegt O’Connor. “Terwijl het om ons gaat. Elke optie waar ze nu over praten, is volgens mij voor ons praktisch niet haalbaar. Ik zie alleen maar problemen. We maken ons zorgen, en niemand lijkt te weten waar het eindigt. Ook de politici niet.”