Eén zekerheid is dat ‘gesloten grenzen’ nog nooit iemand echt hebben tegengehouden

Na de inval bij Globe Aroma was de verontwaardiging binnen de culturele sector groot. In een stuk in deze krant heeft Mark Elchardus ernstige bedenkingen bij die verontwaardiging. Culturo’s, zo vindt hij, zouden gewoon beter toegeven dat ze voor ‘open grenzen’ zijn.

Het is niet de eerste keer dat Elchardus in deze nogal kort door de bocht gaat. Zo stelde hij eerder, doelend op het burgerplatform dat mensen onderdak biedt in het Maximiliaanpark, dat iedereen wie mensen zonder papieren helpt, de facto voor open grenzen is. 

Als we de redenering van Elchardus helemaal doortrekken, kunnen we net zo goed stellen dat iedereen die weet heeft van iemand die illegaal in het land verblijft dan ook moreel verplicht is dat te melden aan de politie, of dat hij anders voor open grenzen is. 

Hellend vlak

In zijn stuk van 27 januari in deze krant nuanceert hij: mensen helpen mag, onderdak bieden ook, maar de overheid beletten haar taken uit te voeren niet. Dat klinkt billijker. 

Maar nog blijft het een hellend vlak en behoorlijk schizofreen te onderscheiden waar het één begint en het ander ophoudt. Want wat als de overheid een voedselbedeling of andere plekken waar burgers aan ‘naastenliefde doen’ als lokaas gaat gebruiken om mensen aan te houden? Dat is precies wat gebeurde bij Globe Aroma. Men brak binnen in de vertrouwde omgeving van een organisatie, waar mensen op uitnodiging waren samengekomen. Van belemmering kon gezien de grote overmacht overigens geen sprake zijn.

Door zich af te vragen of helpende burgers voor open of gesloten grenzen zijn, zet Elchardus, zoals zovelen, het migratievraagstuk op zijn kop. Wat wij, een van onze collega’s en bij uitbreiding eender welke Europese burger vindt van open grenzen doet er namelijk niet toe. De keuze tussen open en gesloten grenzen, waar Elchardus naar verwijst, is een schijndilemma. Het zal de migrant, of die nu uit Syrië of Sudan komt, er niet van weerhouden zijn wanhopige reis aan te vatten. 

We weten intussen best dat het sluiten van de Europese grenzen in de praktijk onhaalbaar is. Niet in het zuiden bij de Middellandse Zee, en niet in het oosten, waar honderden kilometers woud de buitengrens vormen. 

Een tweede zekerheid is dat ‘gesloten grenzen’ nog nooit iemand écht hebben tegengehouden. Ondanks de duizenden lijken op de bodem van de Middellandse zee. 

Op weinig fronten is het Europese onvermogen dan ook zo zichtbaar als in het migratiedebat. Er is geen eerlijke, solidaire spreiding van vluchtelingen tussen de lidstaten, en de grootste miskleun, de Dublin-verordening, houdt niet alleen vele vluchtelingen uit de procedure, ze duwt ze ook steeds weer terug naar de buitengrenzen van de unie. 

Zolang je dat niet op orde hebt, is elk goed asiel- en terugkeerbeleid problematisch. Dat falende en vaak inhumane beleid heeft een golf aan burgersolidariteit op gang gebracht.

De vraag, ons inziens, is niet wat de burger al dan niet van open of gesloten grenzen vindt, maar wat de overheid van de burger kan en mag verwachten. Hoe kunnen we op een humane manier omgaan met de vluchtelingen op ons grondgebied? 

Het is in die zoektocht naar menselijkheid dat burgers inmiddels meer dan 50.000 overnachtingen hebben georganiseerd. Dat gegeven, stilaan een parfum van burgerlijke ongehoorzaamheid toegedicht, is veel te groot om simpel opzij te schuiven of af te doen als politiek activisme. Het is simpelweg de manier waarop in dit land vandaag opvang wordt georganiseerd.

Intussen is gebleken dat tegenover die almaar groeiende civiele solidariteit de overheid een steeds actievere mensenjacht stelt. Deze verschuiving is verre van vrijblijvend. 

Mogen wij besluiten dat Mark Elchardus daar geen probleem mee heeft? Fair enough. Is vanaf nu dan alles geoorloofd met het oog op ‘verwijdering’? Is het oké om kinderen zonder papieren van de schoolbanken te plukken? Gaan we mensen bij sportclubs ophalen en paspoortcontroles uitvoeren bij verenigingen waar zich gekleurde mensen bevinden? 

Symboolwaarde

Maar ach, zo’n vaart zal het niet lopen. We weten allemaal dat de overheid helemaal niet bij machte is alle mensen zonder papieren op te sluiten, noch om voor allen een terugkeerproces op te starten met hoogst onzekere uitkomst, en dat er aan het hele Globe Aroma verhaal een grote symboolwaarde kleeft.

Elchardus heeft vast gelijk dat migratie hét thema zal worden bij de volgende verkiezingen. Het is te hopen dat de goedheid van de burger en van organisaties niet cynisch misbruikt wordt en dat het debat op niveau wordt gevoerd, zowel politiek, intellectueel als, welja, ethisch. 

Het maatschappelijke dilemma dat voor ons ligt, is veel verregaander en complexer dan de vraag of de burgers die vluchtelingen te hulp snellen al dan niet voor open grenzen zijn. Meer nog: die vraag doet er nauwelijks toe.

Dinsdag 20 februari organiseert KVS een benefietvoorstelling van Malcolm X ten voordele van Deux Euros Cinquante - het bedrag dat nodig is om vluchtelingen een simpele maaltijd aan te bieden.