Leger Brazilië moet eind maken aan geweld in Rio de Janeiro
Het Braziliaanse leger voert sinds vrijdag het bevel over de strijdkrachten van Rio de Janeiro. President Michel Temer stuurde per decreet een generaal naar de door geweld geplaagde stad, en wil dat die tot eind dit jaar aan de knoppen zit. Maandag stemt de Tweede Kamer over de omstreden maatregel, dinsdag de Senaat. Het parlement kan het besluit terugdraaien, maar de verwachting is dat Temer in beide Kamers groen licht krijgt.
'De georganiseerde misdaad heeft vrijwel alle controle overgenomen in Rio de Janeiro', aldus Temer vrijdag bij het uitvaardigen van zijn decreet. 'Het is onacceptabel dat er complete wijken bezet zijn, met scholen in de vuurlinie van automatische geweren.' De president noemt de georganiseerde misdaad 'een kankergezwel dat zich verspreidt over het land'.
Het gaat al sinds 2013 bergafwaarts met Rio, en na afloop van de Olympische Zomerspelen van 2016 is de situatie razendsnel verder uit de hand gelopen. Dagelijks vallen piepjonge dieven met getrokken pistolen cafés en restaurants binnen, en beroven klanten van geld en telefoons. Zwaarbewapende criminelen blokkeren tijdens de ochtendspits snelwegen en dwingen autorijders hun bezittingen af te geven.
Gewend aan groen op straat
Ook tijdens carnaval hebben criminelen flink huisgehouden. Op sociale media gaan beelden rond van mannen die verkleed als clowns met mitrailleurs in de lucht schieten. Groepen van soms wel vijftig jongeren omsingelden feestgangers, sloegen hen in elkaar en graaiden naar tassen en telefoons. In de sloppenwijken vechten drugsbendes intussen een bloedige strijd om territorium.
Hoewel de mogelijkheid tot een militaire interventie sinds 1988 in de grondwet staat, is de maatregel nooit eerder toegepast. De inwoners van Rio zijn wel gewend aan groen op straat. In 2014 hielden militairen maandenlang de favela Maré bezet om de veiligheid tijdens het WK voetbal te garanderen. En sinds juli vorig jaar patrouilleert het leger al in de straten om de politie bij te staan. Die militaire aanwezigheid heeft overigens geen structurele verbeteringen opgeleverd.
Nadat Temer zijn decreet afkondigde heeft legergeneraal Walter Braga Netto de taken van de lokale veiligheidsminister overgenomen. Ook voert hij het bevel over de 55 duizend politieagenten van de deelstaat. Een van zijn prioriteiten is het uitbannen van corruptie binnen de politiemacht.
Hoewel het moordcijfer in de deelstaat vorig jaar is opgelopen tot 40 per 100 duizend inwoners, staat Rio niet eens in de top tien van gewelddadigste steden van Brazilië
Populariteit opschroeven
Achter Temers besluit gaan politieke motieven schuil. Met de maatregel voorkomt hij dat het parlement stemt over de pensioenhervorming, een van zijn stokpaardjes. Voor die hervorming is een grondwetswijziging nodig, en daarover mag niet gestemd worden tijdens een militaire interventie. Temer leurt al een jaar met zijn hervormingsplannen, maar het lukt hem niet een meerderheid achter zich te krijgen. En als het parlement niet stemt, voorkomt hij een nederlaag.
Bovendien zijn dit najaar presidentsverkiezingen, en Temer flirt met de mogelijkheid zich herkiesbaar te stellen. Om kans te maken moet hij zijn populariteit flink opschroeven aangezien slechts 3 procent van de bevolking tevreden is over de president. Door zich op de valreep als criminaliteitsbestrijder te profileren kan Temer zijn slechte imago oppoetsen.
Dat zou ook verklaren waarom hij het leger juist naar Rio stuurt. Want hoewel het moordcijfer in de deelstaat vorig jaar is opgelopen tot 40 per 100 duizend inwoners, staat Rio niet eens in de top tien van gewelddadigste steden van het land. Maar het is wel Braziliës belangrijkste toeristische bestemming, de stad fungeert als uithangbord van het land. Door het leger naar Rio te sturen is Temer verzekerd van media-aandacht in zowel binnen- en buitenland.
Rio is in oorlog. Maar wat is het voor oorlog als slechts een partij mag schieten?
Kritiek
En Rio is de deelstaat van parlementariër Jair Bolsonaro, een extreem-rechtse presidentskandidaat die hoge ogen gooit in de peilingen. Bolsonaro praat met weemoed over de militaire dictatuur en wil het leger inzetten om misdaad te bestrijden. Temer doet nu wat Bolsonaro belooft, en neemt de kandidaat daarmee mogelijk wat wind uit de zeilen.
Bolsonaro reageerde overigens kritisch op Temers besluit. Hij vindt het onacceptabel dat de militairen geen vrijbrief krijgen om burgers te doden. 'Rio is in oorlog', aldus de presidentskandidaat in lokale media. 'Maar wat is het voor oorlog als slechts een partij mag schieten?'
