Vijf vragen over de dood van journalist Jamal Khashoggi

Wat ‘bekent’ Saudi-Arabië precies?

In een mededeling die zaterdagochtend werd verspreid door het staatspersagentschap SPA, stelt de Saudische openbare aanklager dat ‘de discussies tussen Jamal Khashoggi en diegenen die hij ontmoette in het Saudische consulaat in Istanbul, ontaardden in een vuistgevecht, dat leidde tot zijn dood’.

Achttien Saudi’s zijn gearresteerd, aldus de mededeling, en ‘het Koninkrijk betuigt zijn diepe spijt over de pijnlijke ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden en benadrukt het engagement van de autoriteiten om de feiten publiekelijk te verspreiden, diegenen die verantwoordelijk zijn aansprakelijk te stellen en voor de rechter te brengen’.

Een apart koninklijk decreet meldt het ontslag van Ahmed al-Asiri, vice-chef van de inlichtingendiensten, en Saud al-Qahtani, de belangrijkste media-adviseur van kroonprins Mohamed bin Salman (‘MBS’). Beiden behoorden tot de ‘inner circle’ van de kroonprins.

Die wordt internationaal gezien als de waarschijnlijke opdrachtgever voor wat er met dissident Khashoggi gebeurd is – in Saudi-Arabië is het moeilijk voorstelbaar dat zo’n uitgebreide operatie wordt opgezet zonder de zegen van de machtige kroonprins – maar hij wordt zelf door koning Salman uit de wind gezet. Er komt namelijk een nieuw ministerscomité dat de inlichtingendiensten moet doorlichten en hervormen. Onder leiding van kroonprins MBS.

Waarom zegt Saudi-Arabië dat nu plots, achttien dagen na Khashoggi’s dood?

Aanvankelijk werd gevreesd dat de Turkse president, Recep Tayyip Erdogan, het op een lucratief akkoord zou gooien met het oliekoninkrijk. Het Turkse onderzoek naar de dood van Khashoggi ging echter voluit door en elke nieuwe dag werden nieuwe details aan de media gelekt. Daarmee groeide ook internationaal de druk op Saudi-Arabië, dat tot zaterdagochtend volhield van niets te weten, behalve dat Khashoggi ongehinderd het consulaat had verlaten.

Begin deze week nam koning Salman, 82 jaar oud en niet in de beste gezondheid, persoonlijk de kwestie in handen: een signaal dat kroonprins MBS de kwestie niet onder controle kreeg. De beslissing van zaterdagochtend is de eerste grote scheur in de verdedigingsmuur die Saudi-Arabië had opgeworpen. Ja, Khashoggi is omgekomen in het consulaat, wat weliswaar niet de bedoeling was. En een deel van de verantwoordelijken zullen worden berecht, of zijn ontslagen.

Is daarmee de kous af?

Verre van, tenzij het Turkse onderzoek nu de boeken dichtgooit. Als Saudi-Arabië inderdaad in het geheim een team van vijftien agenten naar Istanbul heeft gestuurd voor de ‘ontmoeting’ met Khashoggi, wat was dan de bedoeling? Ging het om een ontvoering die foutliep? Of was Khashoggi’s dood altijd het plan? Waarom zat er, aldus lekken in de Turkse pers, een forensisch expert met een beenzaag in het team? Wat met die geluidsopnames van de foltering, dood en vierendeling van Khashoggi waarover informele Turkse bronnen zeggen te beschikken? Waarom duurde het ruim twee weken vooraleer Saudi-Arabië de ‘feiten’ heeft achterhaald? En vooral: gaf kroonprins MBS de opdracht of niet?

Dat twee toplui uit zijn directe entourage worden ontslagen, wil ofwel zeggen dat de machtige kroonprins zijn eigen rangen niet onder controle heeft, of dat er zondebokken nodig zijn.

Wat zegt Donald Trump, chef-bondgenoot van Saudi-Arabië?

De band tussen Trump en het Saudische koningshuis is hecht, omwille van zakenbelangen (ruim honderd miljard dollar recente Saudische wapenaankoop in de VS, bijvoorbeeld), de gezamenlijke rivaliteit met Iran, en het belang van een olieprijs die niet uit de hand loopt. Trump blies warm en koud in de laatste weken. Hij beloofde een ‘compleet onderzoek’, dreigde met niet-gespecifieerde ‘zware sancties’, stuurde zijn minister van Buitenlandse Zaken naar Riyad en Istanbul om duidelijkheid te krijgen, maar geloofde ook koning Salman toen die hem deze week bezwoer van niets te weten. Trump suggereerde zelf dat ‘onafhankelijke booswichten’ achter Khashoggi’s dood kunnen zitten.

Zaterdagochtend, vrijdagavond in de VS, bleek Trump tevreden met de nieuwe Saudische uitleg. ‘Wel, ik denk dat dit goede eerste stappen zijn’, zei hij aan reporters. ‘Dit is een belangrijke stap.’ De dood van Khashoggi, die als balling in de VS leefde, was ‘onacceptabel’, aldus Trump, maar de verklaring van Riyad beschouwt hij als ‘geloofwaardig’.

Komen er sancties?

Ook Republikeinse senatoren als Bob Corke en Lindsay Graham zijn niet onder de indruk van de Saudische verklaring. Er wordt gepleit voor sancties en het terugroepen van de Amerikaanse ambassadeur tot er echte duidelijkheid is. President Trump lijkt daar alvast niet warm voor te lopen. Dat maakt sancties ook voor anderen, zoals de Europese Unie, een heikele kwestie. En zo blijft de zaak-Khashoggi aanslepen, ‘ongeluk’ of niet.