Deze vrouw moet Antwerpse Zoo en Planckendael wetenschappelijk nog meer op de kaart zetten: “Zeeleeuwen zien oefeningen als een spelletje”

“Het feit dat de Zoo die prijs wint, is absoluut mijn verdienste niet”, excuseert Jiska Verbouw (37) uit Mortsel zich bijna. “Dat komt volledig op conto van mijn collega’s. Het bewijst wel dat er misschien geen wetenschapscommunicator was, maar wel veel zin in wetenschapscommunicatie.”

Jiska Verbouw is nog maar enkele maanden in dienst bij de KMDA (Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen, waar onder andere de Antwerpse Zoo en Planckendael onder vallen), maar voelt zich er al helemaal thuis. “De passie en het enthousiasme van de werknemers hier is erg groot en werkt super aanstekelijk. Er is ook een geweldige basis op het vlak van communicatie. Zoals de prijs ook aangeeft, wordt hier veel belang gehecht aan educatie. Het onderzoeksteam levert prachtig werk en is er op gebrand de resultaten kenbaar te maken, maar het miste iemand om dat naar een groot publiek te vertalen en dan kom ik op de proppen.”

Wetenschapscommunicatie hoeft dus niet alleen voor academici te zijn?

Jiska Verbouw: Integendeel. Dat is wat me net zo aanspreekt in de job: rechtstreeks communiceren met een breed publiek. Sensibiliseren, mensen vertellen over natuurbehoud en uitleggen welke onderzoeksprojecten zich afspelen achter de schermen van de dierentuin.

Maar het een sluit het ander niet uit natuurlijk. Het is wel de bedoeling dat ik persberichten ga maken die specifiek gericht zijn op de vakbladen, wetenschappelijke tijdschriften of wetenschapsrubrieken van kranten en tijdschriften. Bovendien werken we aan een gloednieuwe website die onze wetenschappelijke projecten uitlicht.

Ik vind het belangrijk om onze onderzoekers – via de communicatiekanalen waar ze zich goed bij voelen – zelf aan het woord te laten. Zij weten beter dan wie ook waarover het gaat, zij kennen alle details en dan zie je de passie waarmee ze werken. Bovendien tonen we zo dat wetenschappers mensen als jij en ik zijn. En geen wereldvreemde figuren in witte labojassen. (lacht)

Ik bekijk dan samen met hen hoe we iets het best kunnen brengen. Wat we brengen, wat we schrappen omdat het te veel in detail gaat, waarop we willen focussen, wie iets heeft aan welke informatie.

Je bent in dienst sinds januari en kreeg met het protest tegen de zeeleeuwenshow al meteen een eerste crisis te verwerken.

Met het herwerken van de omkadering van de zeeleeuwentraining waren we al bezig, maar alles is wel in een stroomversnelling gekomen. Het volgende groot bouwproject in de Zoo is het jubileumcomplex, waar naast de zeeleeuwen ook de nachtdieren en de katachtigen wonen. Na de renovatie zal er sowieso een volledig vernieuwde presentatie komen, maar door de actie hebben we nu al een en ander aangepast.

Let op, voor de dieren is er helemaal niets veranderd. De trainingen zijn altijd blijven doorgaan, want die zijn gewoon nodig. Een van de oefeningen is bijvoorbeeld om de dieren op de weegschaal te laten gaan. Dat is geen shownummer, maar gebeurt dagelijks zodat de verzorgers kunnen opvolgen of hun gewicht op peil blijft. Door dat dagelijks trainen, hebben ze geen stress. Hetzelfde geldt voor het nakijken van hun ogen, oren of huid. Voor de dieren is het een soort spelletje. Doen ze de oefening, dan krijgen ze een beloning. Doen ze niet mee, dan laten de verzorgers het zo. De dieren worden niet gedwongen. Ze kiezen zelf of ze voor de beloning gaan of niet.

Toch gaan jullie een en ander veranderen.

De dieren voeren geen onnatuurlijke gedragingen uit, maar de presentatie voor het publiek was wel een beetje antropomorf door bijvoorbeeld de televisie in de show te verwerken.

We hebben uiteindelijk de trainingen drie dagen achter gesloten deuren gehouden om de rust te laten weerkeren. Samen met de verzorgers hebben we een nieuwe tekst geschreven die voor een andere educatieve omkadering zorgt. Zo hopen we onrust te voorkomen, want het was geen fijne ervaring. Niet voor de dieren, niet voor de verzorgers en niet voor het publiek. We hebben de menselijke context uit de tekst gehaald en nu gaat het team van animatoren daarmee aan de slag om het nog leuker te maken. Ik ben wetenschapscommunicator, geen entertainer. Ik zorg voor de goede inhoud, zij kunnen er nu mee verder. Dat is het fijne aan dit bedrijf, er zijn hier specialisten op alle gebieden.

Wel gepland was de campagne Sla je (slag)tanden. Daarmee proberen jullie, samen met andere dierentuinen en de dienst Volksgezondheid, illegale ivoor uit de markt te halen.

Is dat een taak voor dierentuinen?

In de dierentuin worden mensen verwonderd door de pracht van olifanten en van andere dieren. Ze beseffen dan zelf dat het niet kan om zulke dieren af te maken, alleen maar voor een decoratief beeldje of souvenir.

De campagne kwam naar de dierentuinen via Philippe Jouk, curator hier en voorzitter van de wetenschappelijke commissie die de overheid adviseert over regelgeving rond handel in dieren. Daarbij kwam ter sprake dat er veel vragen komen van mensen die ivoor in huis hebben. Vaak is het een gift van grootouders of nonkel missionaris, maar dat is moeilijk te bewijzen, waardoor de verkoop ervan illegaal is. Veel mensen willen het niet bijhouden. Verkopen kan niet, maar weggooien doen ze ook niet graag. Met dierentuinen als inzamelpunt kunnen de mensen straffeloos hun ivoor binnenbrengen. En dat tot 12 augustus, symbolisch gekozen, want die dag is het World Elephant Day.

Rond olifanten heeft de KMDA nog wel een en ander te vertellen.

Absoluut! Met drie Aziatische olifantjes die nu in Planckendael geboren zijn. Dat is schitterend voor het kweekprogramma, maar er is meer. Met de geboorte van Kai-Mook is het K-groeiplan opgericht. Met de centen die daarmee ingezameld zijn, is in India geweldig werk geleverd. KMDA steunt daarmee de Asian Nature Conservation Foundation (ANCF). Zij hebben met de opbrengst een corridor – of een wandelstrook voor olifanten – kunnen aankopen en inrichten in het zuiden van India. Daar concurreren mens en olifant voor dezelfde grond. Olifanten zijn grote dieren en hebben veel ruimte en voedsel nodig, maar dat is er steeds minder door versnippering van hun leefgebied. Daarom legt de organisatie corridors aan tussen leefgebieden, die alleen voor de olifanten zijn. ANCF treedt er op tegen stropers en biedt de bevolking elders een alternatieve woonst en grond aan om te bewerken. Ze zetten onder andere rangers in om alles in goede banen te leiden.

Heel dat verhaal vertellen we sinds kort aan iedereen in het Keraladorp van Planckendael, waar we het voormalige internetcafé hebben omgeturnd tot conservation centre. Dat is een van de eerste projecten die ik hier gedaan heb. Kinderen kunnen via miniworkshops het verhaal oppikken. En terwijl zij daar mee bezig zijn, lezen ouders op de muren mee waar het project voor staat.

Zijn er nog projecten die op stapel staan?

De Zoo viert dit jaar haar 175ste verjaardag met feestelijke activiteiten in een belle époque-sfeer en een speciale vlinderwandeling voor gezinnen. In Planckendael staan de olifanten in de spotlights. We werken ook mee aan Silent Forest, de campagne van EAZA (Europese Assiociatie voor Zoos en Aquariums, red.) over de huidige crisis bij Aziatische zangvogels. Hun populatie gaat pijlsnel achteruit. Een van de oorzaken is dat de lokale bevolking ze vangt om als huisdier te houden. Volgens de traditie ben je pas een echte man als je een vogel bezit. Dat gebruik wordt van vader op zoon overgedragen. Een andere reden zijn de zangwedstrijden daar. Die gaan om veel geld – zangkampioenen kunnen hun eigenaar meer dan 15.000 euro per wedstrijd opleveren – en ze geloven dat vogels in het wild beter zingen dan vogels die gekweekt worden. Maar de mensen weten amper hoe ze voor de vogels moet zorgen – ze sterven vaak al binnen de 24 uur na de vangst.

EAZA wil hier actie ondernemen. Onder andere door de lokale bevolking bewust te maken van de impact van de vogelhandel, maar ook via steun voor kweekprogramma’s en natuurbehoudsprojecten die vogelsoorten op de rand van de afgrond moeten redden. Zoiets kost geld en daar willen we aan meewerken. Onder andere door onze bezoekers ook te betrekken in de problematiek, vanaf de zomer in en rond de Aziës­erre.