O.J. Simpson: hoe een all American star een zwarte paria werd

Nooit waren de Verenigde Staten meer verdeeld dan op 3 oktober 1995, toen American-football­icoon Orenthal James ‘O.J.’ Simpson door een overwegend zwarte jury werd vrijgesproken voor de dubbele moord op zijn ex-vrouw Nicole en haar vriend Ron Goldman op 11 juni ’94. In de straat, de woonkamer, het restaurant, elke Amerikaan had een mening over O.J., guilty or not guilty.

Dezelfde scheidslijn liep door de kleedkamers, de sportvelden, de stadions waar zijn jongere collega’s hun boterham verdienden: zwart vond O.J. not guilty of zweeg uit schaamte, blank vond guilty, de hispanics draaiden rond de pot, behalve zij die waren opgegroeid in achterstands­wijken en met excessief politie­geweld te maken hadden gehad, want die waren allemaal pro Simpson.

De zaak, een spektakel van racisme, seksisme, geweld, rijkdom en ongelijke rechtspraak, was hypergemediatiseerd vanaf dag één. Het begon met de live-verslaggeving door alle mogelijke tv-stations van de achtervolging door twaalf politiewagens en twintig tv-helikopters van een witte Ford Bronco met daarin O.J. die een pistool tegen zijn hoofd hield en dreigde met zelfmoord. Urenlang ging dat theater door en zelfs de live-uitzending van de NBA-finale werd onderbroken – “O.J. gets the big screen”, verordonneerde de hoofd­redactie van NBC – tot hij zich in zijn man­sion in Brentwood (een chique wijk tussen Hollywood en Santa Monica) liet oppakken.

Later volgde dan het proces, dat elf maanden in beslag nam. Dagelijks werd betoogd om hem achter de tralies te krijgen, maar evengoed werden T-shirts geprint met ‘Let The Juice Loose’. The Juice was O.J., wiens initialen in de VS ook worden gebruikt om een orange juice te bestellen. Correcter: wérden, want sinds de zaak en met alles wat daarna bekend raakte, zoals zijn latere veroordeling in een civiele rechtszaak, is O.J. fout, de afkorting en nog meer de persoon, althans voor het blanke deel van Amerika.

33,5 miljoen dollar

Voor de jongeren en voor hen die in de jaren 90 onder een steen zaten, eerst een antwoord op de vraag hoe het mogelijk is dat iemand wordt vrijgesproken maar alsnog in de gevangenis belandt.

O.J. kreeg de vrijspraak in een strafzaak, voor een soort hof van assisen (zie verder). Hoewel later nog meer belastend bewijs naar boven werd gespit, kon hij daarvoor volgens de Amerikaanse rechtspraak niet meer worden veroordeeld. De families van de slachtoffers openden dan maar een civiele zaak: niet voor moord, maar voor doodslag (wrongful death, in de VS).

In een Amerikaanse civiele zaak volstaat ‘voldoende bewijs’ (preponderance of evidence) om iemand te veroordelen tot een boete. In een strafzaak gelden andere normen. Daar geldt de regel dat er geen gerede twijfel mag zijn (beyond reasonable doubt) en moet de jury achteraf met een unanieme beslissing komen. Dat deed ze ook in de eerste zaak, maar die uitkomst choqueerde en verdeelde: O.J. ging vrijuit.

Zo’n civiele zaak kan niet meer eindigen in een gevangenisstraf, wel in een boete en die was niet mis: 33,5 miljoen dollar (toen 28 miljoen euro) kreeg O.J. Simpson in december 1997 aan zijn broek omdat hij alsnog schuldig werd bevonden aan de dood van Nicole en Ron. Juridisch-technisch is hij evenwel niet de moordenaar. Hoe dat kan, daar moet je Amerikaan voor zijn om dat te begrijpen.

Die veroordeling had hij te danken aan al het eerdere bewijs, dat in het tweede proces nog werd versterkt door foto’s waarop Simpson de schoenen draagt waarvan de zool­afdrukken zijn gevonden op de plaats delict en waarvan hij had beweerd dat hij nooit zulke lelijke klote­schoenen zou kopen.

In die eerste strafzaak kon O.J. zich nog op zijn zwijgrecht beroepen, maar dat was in de civiele zaak niet meer mogelijk. Hij werd dagenlang gegrild en ging door de knieën toen hem de foto’s werden getoond van eerdere verwondingen die zijn vrouw had opgelopen toen hij weer eens door het lint was gegaan, maar ook van de vermoorde Nicole. “Alles wat je ziet op de foto’s, daar ben ik verantwoordelijk voor.”

Maar wat met die gevangenisstraf? Dat was voor nóg een andere zaak. Omdat hij geen 33,5 miljoen dollar zomaar had liggen, probeerde O.J. uit alles geld te slaan. Er waren genoeg perverse Amerikanen die met de kampioenschapsring van een moordenaar wilden pronken en daar dik voor wilden betalen. Om zichzelf van het faillissement te redden, zou hij hoogst­persoonlijk zijn memorabilia verkopen. Maar er was een probleem: veel had hij weggegeven.

Tot hij een deel wist te traceren. Op 13 september 2007 overviel hij tijdens een beurs voor memorabilia in Las Vegas een verzamelaar in zijn hotel, mét een getrokken pistool. Even later zat O.J. achter tralies, zonder borgtocht. Hij werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van minimaal 9 tot maximaal 33 jaar. Of hij een pistool bij zich had en heeft gebruikt, is nooit bewezen, en de man die hij overviel, is vandaag een van zijn weinige vrienden.

De gang van zaken in Las Vegas stond in schril contrast met zijn eerste aanhouding in L.A., toen de politie zijn voorkeurs­behandeling staafde met: “O.J. ondervraag je niet hard. De man liep meer dan 2.000 yards in één seizoen, for Christ’s sake.” Op 3 oktober 2008 kreeg het gerechtelijk apparaat in de VS zijn payback. Dag op dag dertien jaar na de absurde vrijspraak voor dubbele moord, verdween de man die het zelfs had aangedurfd een boek te schrijven (If I Did It?) voor lang in de gevangenis. De nieuws­shows draaiden weer heel even op volle toeren.

Tien op de twaalf zwart

Even terugspoelen naar de ‘moord’. Eén op 57 miljard. Zo groot was de kans dat het DNA van een andere bewoner van de aarde hetzelfde was als dat van de man wiens bloed op de plaats van de misdaad was gevonden, van Orenthal James Simpson, Amerika’s beroemdste football­speler aller tijden en sinds de late avond van 12 juni 1994 ook Amerika’s grootste beroemdheid die ooit achter de tralies zat.

Het was een clear cut case. Het bloed van zijn vermoorde ex en haar vriend zat op zijn kleren en in zijn auto. Zijn bloed, haartjes en textiel­vezels waren dan weer op de crime scene gevonden. De timeline klopte, hij had geen alibi en er was een geschiedenis (meer dan zestig aangiftes) van geweld tegen Nicole Brown, zijn (blanke) ex.

Vandaag zou Simpson geen schijn van kans maken op vrijspraak, maar in 1995 had je Crime Scene Investigation of CSI nog niet. De serie draait om forensisch onderzoek en maakte de televisiekijker wegwijs in de wereld van DNA en sporen­onderzoek. Aangezien de doorsnee-Amerikaan pas iets gelooft als het genoeg op tv is getoond, en CSI pas begon in 2000, werd O.J. Simpson op 3 oktober 1995 vrijgesproken door een redelijk onevenwichtig samengestelde en tegelijk niet al te briljante jury.

Die bestond uit twaalf leden, van wie negen zwart, één hispanic en twee blanken. Alle partijen dachten garen te spinnen bij de tien op de twaalf vrouwen in de jury, van wie acht zwart, maar het was de verdediging die haar slag thuishaalde.

De jury had het na elf maanden proces wel gehad en terwijl op dagen werd gerekend om tot een verdict te komen, lag dat al op tafel na amper drie uur beraadslagen. ‘Niet schuldig’, was het antwoord. “Het meeste van de bewijzen kwam van DNA-onderzoek en dat gedoe is zo krakkemikkig”, getuigde een jurylid. Daarbij kwam nog dat de politieman die als eerste op de plaats delict was verschenen, een verzamelaar was van nazi-memorabilia en zich bovendien jaren eerder had uitgelaten over hoe nikkers er konden worden ingeluisd.

Dat was koren op de molen van de zwarte strafpleiter Johnnie Cochran – ooit ook de advocaat die Michael Jackson aanraadde zijn pedofiliezaak af te kopen. Nog geen drie jaar na de Rodney King-affaire – in 1992 werd een zwarte taxichauffeur in elkaar geslagen door blanke politie­agenten, ook in Los Angeles – speelde Cochran hoog spel door zwaar in te zetten op de raciale kaart. Zijn rode draad: de Los Angeles Police Department (LAPD) was racistisch en had O.J. Simpson, een omhoog­gevallen zwarte met een blanke vrouw, in de val gelokt.

De reacties van zwart Amerika pro Simpson en vooral de argumenten, choqueerden de blanken: “Wij verdedigen O.J. niet. Wij supporteren voor Johnnie.” Het ontlokte zijn collega, de gematigde Robert Shapiro die Cochran erbij had gehaald, de opmerking: “Ik heb je gevraagd om mijn cliënt te verdedigen, niet om de stad plat te branden.”

De Kardashians

De saga-O.J. Simpson was een perfect huwelijk van de twee nationale obsessies van de Amerikaan, misdaad en faam, en hun honger naar absurditeit. De meest bekende spin-off van de hele saga is het media­fenomeen The Kardashians. Robert ‘Bob’ Kardashian was O.J.’s vriend én een van zijn advocaten. Bij hem verschool de ster zich voor de politie en vluchtte hij in de Bronco, maar niet vooraleer te hebben gedreigd zich door de kop te schieten in de kamer van de toen 14-jarige Kim, Roberts dochter.

Kim Kardashian zou later als geen ander haar familienaam te gelde maken, gevolgd door haar moeder Kris, beste vriendin van de vermoorde Nicole. Kris was dan weer hertrouwd met tienkamper Bruce Jenner, die later van geslacht veranderde. Amerika smulde en smult nog steeds.

Bob haakte af de avond van de vrijspraak­party. Hij heeft het wetenschappelijke bewijs altijd te overweldigend gevonden en beëindigde de vriendschap. In 2003 was hij stervende aan longkanker en toen een dan nog vrije O.J. hem belde, weigerde hij het telefoontje.

Docu en miniserie

De zaak-O.J. kreeg vorig jaar twee uitstekende se­ries: een vijfdelige docu van sportzender ESPN die een Oscar won en een tiendelige mini­serie met Cuba Gooding Jr. als O.J., te zien op Netflix (The People vs. O.J. Simpson). Die won acht Emmy’s.

De ESPN-docu heeft als titel O.J.: Made in America. Het wás echt Amerika in een notendop, op z’n smalst zo u wilt, en veel van wat we de laatste Trump-maanden hebben teruggezien, kondigde zich toen al aan. Post truth, lekken, en om de echte feiten te overschaduwen vooral alternative facts, verkondigd in ware predikanten­stijl. De zwarte activistische advocaat Cochran, zelf met een geschiedenis van vrouwenmishandeling zo bleek in de loop van het proces, bediende zich ruimschoots van samen­zwerings­theorieën en spinde garen bij seksisme.

De verliezende openbaar aanklager Marcia Clark, verwikkeld in een vecht­scheiding, werd zwaar aangepakt op haar moederschap en zelfs op haar kapsel, dat ze twee keer veranderde in de loop van het proces omdat de publieke opinie vond dat ze er wat softer mocht uitzien. Ook de vrouw van de zittende rechter Lance Ito – toen de hoogste vrouwelijke officier binnen de LAPD – kreeg ervan langs. De ultieme opgestoken middelvinger van Cochran naar blank Amerika volgde toen hij zich de dag van de uitspraak liet beschermen door bodyguards van de Nation of Islam van haatzaaier Louis Farrakhan.

Maar goed, de LAPD wás racistisch en hád een geschiedenis van geweld tegenover zwarten. Alleen kon O.J., die feestjes organiseerde voor de LAPD op zijn domein, daar niet over klagen. Elke andere zwarte was terstond uit zijn witte Bronco geschoten, terwijl O.J. zowat een politie-escorte kreeg tijdens zijn dolle rit die later een wanhopige vluchtpoging richting Mexico bleek te zijn.

De zwarte O.J. Simpson was er sinds de jaren 60 als ster van het college football en later van het NFL en uiteindelijk als Hall of Famer in geslaagd zich als ‘rasloos’ icoon door blank Hollywood en daarbuiten te laten aanvaarden. Hij verdiende na zijn carrière meer met commercials en als (slecht) acteur dan destijds als football­speler.

De befaamde zwarte socioloog Harry Edwards, de man die de revolte van de zwarte atleet (met als iconen Muhammad Ali, Kareem Abdul-Jabbar, Bill Russel en Jim Brown) in de jaren 60 gestalte gaf, heeft nooit hoog opgelopen met O.J. Simpson, die hij kende van zijn periode op de universiteit.

“Ik vroeg hem om bij onze beweging te komen, want hij was de coming man onder de zwarte atleten. ‘Ik ben niet zwart’, antwoordde hij, ‘ik ben O.J.’ Hij heeft zijn ras uitgeveegd en zich aangepast aan de blanke maatschappij. Vervolgens heeft hij een misdaad begaan en die maatschappij heeft hem terug uitgespuwd.”

Heldenstatus kwijt

Klopt helemaal. De ras­over­schrijdende heldenstatus die alle deuren opende, was hij kwijt de dag van de vrijspraak. In zijn uiteraard blanke golfclub The Riviera was hij opeens niet meer welkom. Blank Amerika wilde hem niet meer in hun buurt, wat veel zwarten in de straat de opmerking ontlokte: “Het is te hopen dat O.J. nu zwart blijft.”

O.J. Simpson komt uiterlijk op 1 oktober voorwaardelijk vrij omdat hij zich goed heeft gedragen, maar dat kan ook vroeger zijn, als de politie het media­circus wil omzeilen. Er is nog wel wat dat de pers interesseert. Simpson heeft nog maar een half miljoen betaald van de 33,5 die hij aan de Goldmans en de Browns verschuldigd is. Daar­voor is hij ook naar Florida verhuisd: die staat heeft een wet die inbeslagnames erg lastig maakt.

Een laatste poll wijst uit dat drie op de vier blanke Amerikanen nu helemaal of bijna zeker zijn dat O.J. Simpson zijn vrouw heeft vermoord. “We gaan er op vooruit”, juichte een reporter net niet toen die peiling deze zomer bekend raakte, “ook bij de zwarte bevolking stijgt het geloof in zijn schuld met de helft.” Het valt te bezien wat men onder vooruitgaan verstaat in de Verdeelde Staten van Amerika: vandaag vindt net iets meer dan 50 procent van de ondervraagde zwarten O.J. Simpson schuldig.