Ondanks het cynisme zijn er nog steeds Congolezen die geloven in een betere toekomst

De verkiezingen in Congo lijken wel een soap: voorspelbaar, maar ook met onverwachte wendingen, zelfs voor de trouwe kijkers. De voorbije jaren heb ik samen met vele Congolezen geijverd voor de organisatie van geloofwaardige verkiezingen. Niet omdat ik geloof dat verkiezingen een wondermiddel zijn om de talrijke problemen in het land aan te pakken. Maar wel omdat ik ze beschouw als een vorm van inspraak om politici een mandaat te geven en ze daarna te belonen of af te straffen. In die zin hebben Congolezen ook het recht om hun eigen politieke leiders te kiezen.

Het was vorig jaar dus een opluchting om te horen dat Joseph Kabila zich niet meer kandidaat stelde voor een derde mandaat. Dit bracht een beetje hoop op een historische machtswissel in Congo. Want nooit eerder maakte een zittende president vreedzaam plaats voor een verkozen opvolger. Nadat het regime de verkiezingen twee jaar had geboycot, trokken op 30 december miljoenen Congolezen naar de stembus. Ik zag aangrijpende beelden die symbool staan voor de goesting waarmee Congolezen hun democratische plicht gingen vervullen, ondanks de gietende regen en de logistieke chaos.

Vraagtekens

Gestemd hebben ze, de miljoenen Congolezen die zich mobiliseerden om een nieuwe president en parlementsleden te kiezen. Maar werd hun roep naar verandering gehoord? Volgens mij niet. Zondag bevestigde het Grondwettelijk Hof de overwinning van opposant Félix Tshisekedi met 38 procent. Toch durf ik hierbij vraagtekens te plaatsen, want volgens uitgelekte data van de kiescommissie en de machtige katholieke kerk – met 40.000 waarnemers op het terrein – is zakenman Martin Fayulu de echte winnaar met ongeveer 60 procent, ver voor Tshisekedi.

Vandaag kijk ik vol ongeloof hoe Tshisekedi, de leider van de historische oppositiepartij UDPS, een alliantie sluit met Kabila, de politieke vijand van zijn overleden vader Etienne Tshisekedi. Wat Kabila eigenlijk uitroept tot winnaar. Ook al moest hij onder druk afzien van een nieuwe kandidaatstelling en toegeven dat zijn ‘kroonprins’ Emmanuel Shadary verloor. Hij stemde toch toe om een oppositieleider te laten winnen. Maar hij vond onverwachts een verrassende bondgenoot in Tshisekedi. Bovendien behoudt het platform van Kabila – die binnenkort senator wordt – een sterk gewicht in het parlement en kan via de winst in de provincieraden de Senaat controleren en de gouverneurs leveren.

Tshisekedi dreigt slechts een figurant te worden in Kabila’s strategisch politiek spel. Na zijn officiële installatie zal hij moeten opboksen tegen het politiek, economisch en veiligheidssysteem in handen van de Kabila-clan. Maar de grootste uitdaging wordt zijn betwiste overwinning ‘aanvaardbaar’ maken voor de Congolese publieke opinie. Hij heeft namelijk geen sterk politiek draagvlak om het grote, diverse en fragiele Congo te besturen. Deze legitimiteitscrisis is een belemmering voor stabiliteit. En zonder die stabiliteit kan er geen gepast antwoord gevonden worden op de ontwikkelingsuitdagingen van het land. Mocht Tshisekedi zich toch bevrijden van het Kabila-systeem, dan dreigt het dossier van zijn vervalst diploma op te duiken om hem af te zetten.

Verslagenheid

Met het einde van de verkiezingssaga in het vooruitzicht krijg ik geen berichten over grote vredestaferelen, noch grote protesten in Congo. Buiten de aanhangers van Tshisekedi, zie ik vooral verdeeldheid, teleurstelling en verslagenheid bij de Congolezen. De stemkeuze van de Congolese kiezer werd opnieuw met de voeten getreden door het corrupte regime van Kabila, een deel van de oppositie en belangrijke spelers binnen de internationale gemeenschap. Het Westen, inclusief België, heeft veel druk uitgeoefend om de echte resultaten te laten respecteren. 

Even leek het erop dat ook de Afrikaanse landen zich zouden verzetten tegen de electorale farce. Maar uiteindelijk heeft de realpolitik het gehaald. Het lot van de gewone Congolezen wordt niet enkel in de stembus bepaald. Politieke elites in en buiten Congo bepalen mee de toekomst van het Congolese volk. Hun positie steunt niet per se op ‘democratie’, maar wel op geopolitieke, economische en veiligheidsbelangen. Ondanks dit cynisme zijn er nog steeds Congolezen die geloven in een betere toekomst. Hoedje af.