Palestijnse kunst, voorbij de politieke clichés
Palestina is dezer dagen alomtegenwoordig in het Vlaamse podiumveld. Zowel in Gent als in Antwerpen lopen er festivals waarin Palestijnse kunstenaars centraal staan. 'Die worden nog te vaak gezien als vertegenwoordiger van een volk of een zaak.'
“Ik maak bewust producties die verder reiken dan onze plaatselijke politieke context”, vertelt de Palestijnse regisseur Bashar Murkus. “Al drukt het conflict onvermijdelijk een stempel op onze dagelijkse realiteit en sijpelt het geregeld door in mijn werk.”
Murkus leidt het enige onafhankelijke Arabische theatergezelschap in Haifa, de op twee na grootste stad van Israël. Zijn voorstelling Other Places staat deze week zowel op het driedaagse Palestijns festival in de Antwerpse Monty als op het grootscheepse Vlaams-Palestijnse initiatief Under Construction: Flemish Palestinian Connections in Gent.
Beide festivals vullen elkaar mooi aan. Onder de noemer 'laat de kunst spreken' flankeren in de Monty twee podiumproducties de muzikale tekstlezing van Staat van beleg, het gedicht van de Palestijnse auteur Mahmoud Darwish. In Gent zijn er tien dagen lang op uiteenlopende locaties filmvoorstellingen (van het festival Eye on Palestine), tekstlezingen en podiumproducties te zien van voornamelijk jonge, Palestijnse kunstenaars.
'Het is ongelooflijk dat mensen in deze context kunst blijven maken'
Daarbij valt de veelheid aan perspectieven, verhalen en artistieke vormen op. “Het is een cliché om ervan uit te gaan dat Palestijnse kunstenaars allemaal politiek werk maken”, vertelt Hildegard De Vuyst. Zij is een van de drijvende krachten achter Under Construction en cureerde onder meer het programma-onderdeel dat in Vooruit loopt. “Deze kunstenaars worden te vaak gezien als een vertegenwoordiger van een zaak of een volk, terwijl ze er net behoefte aan hebben om ook heel wat andere thema’s aan te snijden.”
Bashar Murkus bevestigt dat: “De grootste uitdagingen waar ik voor sta, blijven van artistieke aard zijn. Daarin verschil ik dus niet van kunstenaars die het geluk hebben om buiten conflictgebieden te kunnen werken.”
Eigen kerktoren
Murkus’ voorstelling Other Places is opgebouwd op basis van de vele interviews die hij had met Palestijnen die emigreerden en elders in de wereld een leven opbouwden. “Maar het verhaal over hun identiteit en hoe ze zoeken naar zichzelf is verrassend universeel. Doorheen de verhalen van de diaspora zoeken de acteurs op scène naar bouwstenen om samen een nieuwe identiteit te creëren.”
Hoewel Murkus er vrij nuchter onder blijft, is het in zijn regio lang niet evident om te kiezen voor een bestaan als kunstenaar. De Vuyst knikt: “Eigenlijk is het ongelooflijk dat mensen in die context toch nog kiezen om kunst te maken. Je moet er voortdurend vechten tegen de bezetting en de politieke context. Zeker in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever is er bovendien een gebrek aan artistieke vorming en wordt er nauwelijks geïnvesteerd in cultuur. En dan mag je de sociale druk nog niet vergeten. Want acteren wordt er niet gezien als een zinvolle beroepskeuze.”
'De grootste uitdagingen voor mij zijn van artistieke aard zijn. Daarin verschil ik dus niet van kunstenaars die het geluk hebben om buiten conflictgebieden te kunnen werken'
Maar tussen het overleven door, bloeit de Palestijnse kunstscène dus toch op. Volgens De Vuyst moeten kunstencentra van hier er een zaak van maken om die praktijken te ondersteunen. “Het is zo belangrijk dat we internationaal blijven samenwerken. De kunsten hebben in Vlaanderen de neiging om op zichzelf terug te plooien, zeker in tijden van budgettaire schaarste. Ik ben bijvoorbeeld blij dat Milo Rau weer in Gent aan de slag gaat met Congo. Net zoals dat het een zegen is dat Moussem samenwerkt met iemand als Bashar Murkus.”
“Het is van belang dat we niet enkel onder de eigen artistieke kerktoren opereren. Er wonen ook in ons land heel veel mensen met andere geschiedenissen en verhalen en die moeten we blijvend betrekken.”
Ligt de nadruk in de kunsten soms niet enkel op een aantal bekendere conflictgebieden, zoals Palestina? Ook elders in de wereld worden immers bloedige politieke conflicten uitgevochten. De Vuyst: “Ja, maar het Israëlisch-Palestijns conflict is een toetssteen voor de geloofwaardigheid van zowel het internationaal recht als instituties als de VN. We kunnen hier niet prat gaan op allerlei waarden als we ze niet ook met daden afdwingen van een koloniale mogendheid als Israël.”
Under Construction loopt tot 25/2 op verschillende locaties in Gent (underconstructionfestival.org). Het Palestijns festival vindt van 22/2 tot 24/2 plaats in de Monty, Antwerpen (monty.be). Ook Eye on Palestine loopt nog tot 24/2 in Gent (eyeonpalestine.be).