Andrea Maier, de prof die weet hoe u 130 jaar wordt: “Ouderdom is een soort ziekte”

Amsterdam-Zuid, de campus van de Vrije Universiteit. 20.000 studenten timmeren hier aan hun toekomst. In één ­toren zit Andrea Maier, op zes hoog. Zij timmert aan de toekomst van de hele mensheid. Op haar 33ste was de geboren Duitse de jongste hoogleraar ­interne geneeskunde van Nederland, vandaag is ze een internationale autoriteit op het vlak van veroudering, of wetenschappelijker: de bio­gerontologie. De tak die het verouderingsproces van de mens doorgrondt en straks, misschien, een halt toeroept.

Zo aan de overkant van de tafel ziet professor Maier er ongeveer haar leeftijd uit. De geregelde vluchten tussen Amsterdam en Melbourne, waar ze ook werkt, zijn geen cadeau. Maar zodra ze spreekt, spat de vitaliteit ervan af. In de stem zit vuur, de ogen spreken mee. Hoe oud ze nu is, ­verklappen we straks.

LEES OOK. Hoe ziet onze hele wereld er in 2050 uit: bekijk ons complete dossier

Vanaf je 25ste takel je als mens af, biologisch gezien. Geldt dat voor iedereen?

“Bij de een wat meer dan bij de ander, maar ­uiteindelijk nemen bij iedereen tussen 25 en 30 zowel de fysieke eigenschappen als de hersen­capaciteit af. Het uithoudingsvermogen op een fietsproef daalt, je krijgt grijze haren, uit ­neurologische testen blijkt dat je moeilijker ­nieuwe zaken verwerkt, op de meeste cognitieve domeinen scoor je minder goed. Ook al heb je dat op die leeftijd nog niet door. Maar goed ook. ­Vanuit evolutionair oogpunt is het belangrijk om tijdens de reproduceerbare fase te denken dat je op je hoogtepunt bent: het is een garantie op goeie nakomelingen.” (lachje)

“Door te compenseren kan je toch nog goed blijven presteren. Je bedenkt gaandeweg technieken, bijvoorbeeld om info vlot te blijven verwerken of om toch nog sneller te schaatsen.”

De grote boosdoeners achter die biologische afbraak zijn onze zogenaamde ‘senescente’ cellen.

“Op vele vlakken kan het met cellen fout gaan in ons lichaam. En als er iets fout gaat, schakelen cellen zichzelf uit. Dat noemen we celdood. Zo’n cel wordt ­opgeruimd door ons afweersysteem. Een senescente cel kiest daarentegen níét voor celdood, maar probeert nog te overleven, en blijft in het lichaam hangen.”

Gaandeweg stapelen die ouderdomscellen zich op: ­hoeveel hebben we ervan in ons lijf?

“Naar schatting één procent van alle cellen in ons lichaam bestaat uit senescente cellen. Als je ervan uitgaat dat het verouderingsproces gelijkmatig optreedt in ons lichaam, zou je denken dat er overal evenveel ouderdomscellen in het ­lichaam zijn. Ziektes blijken echter niet ­gelijktijdig op te treden in ons lichaam. Bij een zestigjarige komt dementie bijvoorbeeld eerst, ­later hartfalen, enzovoort. Sommige organen schijnen dus vatbaarder te zijn voor veroudering dan andere.”

Onderzoekers uit Rotterdam slaagden erin om bij ­muizen ouderdomscellen te verwijderen, waardoor die weer fit en jeugdiger werden, mét vollere vacht.

“Nadat hun ouderdomscellen verdwenen zijn, ­leven muizen gemiddeld een derde langer. Fysiek actiever en cognitief sterker. Hun aftakelings­proces is ook kort. Ik weet niet wat de muizen daar zelf van vinden, maar voor de mens lijkt zo’n ­levensloop me ook niet slecht.”

“Nog maar enkele weken geleden zijn de ­resultaten gepubliceerd van een onderzoek ­waarbij het middel dat de muizen toegediend ­kregen, ook bij mensen geïnjecteerd werd. ­Resultaat: géén ­bijwerkingen, groen licht voor het vervolg van het onderzoek. Dat is dus een ­gigantische stap vooruit. Misschien duurt het nog vijf of tien jaar of nog ­langer voor het ­medicijn op de markt komt, maar het kan de eerste stap zijn naar een revolutie in de geneeskunde. Het is niet meer de vraag óf er ­medicijnen op de markt komen die veroudering vertragen, maar wanneer.”

Ik denk dat de farma-industrie weleens tégen de ­revolutie zou kunnen zijn. Die verdient nu aan al die ­pillen tegen ouderdomsziektes.

“We hebben al rond de tafel gezeten. Big pharma lijkt op dit moment nog wat terughoudend. Ik weet niet of het echt zo is, of alleen maar zo lijkt. De grote bedrijven volgen de ontwikkelingen in mijn veld alleszins op de voet.”

“Het is ook best spannend. Tegenwoordig zijn er zelfs wetenschappers die hun eigen farmabedrijfje oprichten. De eerste beursgenoteerde kmo van zo’n researcher – een collega die goed is in zijn vak – is al een feit. Ik vind dat inderdaad tricky, want als ik nu die collega contacteer, weet ik eigenlijk niet met welk petje hij spreekt: als wetenschapper of als bedrijfsleider. In principe is er niks mis met een innovatief idee in de markt te zetten. ­Zeker niet als je de opbrengsten gebruikt om opnieuw te investeren – al vrees ik daarvoor.”

U legt er graag de nadruk op dat de mens niet zozeer moet kunnen ‘verjongen’ zoals die muizen, maar later verouderen. Een proces dat een andere kijk op ­geneeskunde vergt.

“Nu gaan we naar de oncoloog, cardioloog of ­neuroloog als er iets aan de hand is. Vervolgens probeert de arts de patiënt met die aandoening te genezen of zo lang ­mogelijk in leven te houden. Dat kan beter, denk ik. Door er vroeger bij te zijn en de cellen terug te dringen voor ze ons ouderdomsziektes bezorgen. Ouderdom is in die zin een soort ziekte die we kunnen bestrijden. Het gaat er mij niet om de mens langer of eeuwig te laten leven, maar langer gezonder te laten leven. Dat is biogerontologie, een jong onderzoeksveld in vergelijking met de ­klassieke geneeskunde.”

Allemaal veel langer leven heeft ook als gevolg dat we langer moeten werken om alle pensioenen betaald te ­krijgen.

“Mensen met een zwaar beroep zoals straten­makers zullen inderdaad niet zomaar langer ­kunnen werken. Wegens artrose of foute belasting van het lichaam, dingen waarvoor een wonderpil niet werkt. Mensen met zo’n job kunnen dan ­eventueel iets anders gaan doen. Het lijkt me ­handig dat de inschatting geval per geval gemaakt wordt, rekening houdend met de biologische leeftijd. Die kan verschillen van je officiële leeftijd.”

“Met langer werken is op zich niks mis. Een job geeft structuur en voldoening. De grootste ­moeilijkheid zal wellicht zijn om iedereen ­tevreden te houden met zijn job, aangezien ­mensen soms snel verveelde beestjes zijn. Dat is een mooie uitdaging voor psychologen en bedrijfskundigen.”

Bijna zouden we vergeten dat de mens zijn levens­verwachting voor het grootste deel in eigen handen heeft. Die wordt namelijk voor 30 procent bepaald door ­genetische aanleg en 70 procent levenswijze, zegt u.

“Reken misschien nog vijf procent voor pech: een ongeluk of kanker krijgen door het toevallig inademen van een schadelijke stof waar je vatbaar voor bent, ­bijvoorbeeld.”

“Ons DNA ligt vast, wat we ermee doen is aan ons. De levensstijl is het allerbelangrijkste. Uit onderzoek weten we dat een mediterraan dieet voor de minste celveroudering zorgt. Mensen die zo eten, blijken actieve schakelaars te hebben op stukken DNA die voordelig zijn om niet snel te verouderen. Die schakelaars kan je activeren door geregeld te sporten, niet te roken, goed te eten,… Een gezonde levensstijl kan je tot achttien extra ­levensjaren ­opleveren.”

In 2050 zullen er wel degelijk kinderen geboren worden die makkelijk 130 worden?

“De helft van de meisjes die in 2050 geboren ­worden, zal de kaap van de honderd halen. Bij de jongens is dat één derde. Ik ben er vrij zeker van dat er in 2050 ook kinderen geboren worden die 140 zullen ­halen.”

U bent 40 nu. Maar hoe oud voelt u zich?

(lachthartelijk) “Fysiek of mentaal? Ik moet ­toegeven dat de concurrentie met jongere meiden in de gym soms lastig is. Maar geestelijk voel ik me vaak heel jong, zeg maar 26. Dat is toch ook ­belangrijk.”