Binnen de AfD vechten extreem rechts en nog extremer rechts elkaar de tent uit
Frauke Petry, de partijvoorzitter van de AfD, heeft zich afgesplitst. Binnen 24 uur na de spectaculaire verkiezingsoverwinning is de eerste scheuring een feit en komen er twee extreem-rechtse fracties in de Bondsdag. Dreigt voor de AfD een LPF-scenario?
Eén verwachting loste de kersverse parlementsfractie van AfD al binnen een etmaal in: ze zorgen voor opschudding. Maandagmorgen kondigde partijvoorzitter Frauke Petry aan uit de fractie te stappen omdat ze de partijkoers te rechts vindt. De overwinningsroes van de AfD sloeg prompt om in een kater.
Maar vooral maakt de beslissing van Petry de nieuwsgierigheid naar de partijkoers, of misschien wel koersen, nog groter dan die al was. Petry wil constructief oppositie voeren, zei ze in de Bundespressekonferenz, geen 'fundamentele oppositie' zoals de lijsttrekkers Alexander Gauland en Alice Weidel. Daarmee herhaalt ze letterlijk haar woorden van het partijcongres, eind april. De toen hoogzwangere Petry wilde de aanwezigen laten stemmen over de koers van de AfD, maar de rest van het partijbestuur stak daar een stokje voor.
Maandag wreekte ze zich. Volgens onderzoeksjournalisten van de Süddeutsche Zeitung en de publieke omroepen NDR en WDR bereidt ze haar afsplitsing al maanden voor en probeert ze andere fractieleden in haar kamp te halen.
Der Spiegel schreef dat de overwinningsrede van Gauland het laatste duwtje gaf om het plan nu door te zetten. 'We zullen op mevrouw Merkel jagen...', zei Gauland zondag. Volgens Petry jagen dat soort uitspraken gematigde kiezers weg. Nadat Petry de zaal had verlaten, eiste Alice Weidel op hoge toon haar vertrek uit de partij wegens verraad.
Volgens onderzoeksjournalisten bereidt ze haar afsplitsing al maanden voor
Dreigt voor de AfD een LPF-scenario van scheuring en versplintering, nog voordat het nieuwe parlement goed en wel geïnstalleerd is? En hoe rechts wil de fractie van Gauland en Weidel eigenlijk zijn?
Om die vraag goed te kunnen beantwoorden, loont een blik op het verkiezingsprogramma. Wat in het 73 pagina's tellende document meteen opvalt, is de alarmistische toon en het bijzonder negatieve beeld dat van Duitsland wordt geschetst: het land bevindt zich volgens de AfD cultureel, sociaal en economisch in een vrije val. De twee hoofdschuldigen zijn Merkel en de islam.
En dus wil de AfD onmiddellijk de Duitse grenzen sluiten om de komst van nog meer moslims, en daarmee de teloorgang van de Duitse cultuur, te verhinderen. In Duitsland geboren kinderen van immigranten krijgen de Duitse nationaliteit niet en gezinshereniging is verboden.
Dreigt voor de AfD een LPF-scenario van scheuring en versplintering?
Het geboortecijfer moet omhoog, vindt de AfD. Niet alleen als antwoord op de vergrijzing, maar ook omdat de Duitse cultuur moet overleven. Daarom belooft de partij financiële extra's voor traditionele gezinnen waarin de vader werkt en de moeder deeltijd werkt of thuisblijft. 'Nieuwe Duitsers maken we zelf', was een van de verkiezingsslogans van de AfD.
De AfD wil uit de euro. Verder is het economische en financiële beleid erg neoliberaal: belastingen worden niet verhoogd en miljoenenerfenissen worden niet zwaarder belast. Dat laatste is een groot twistpunt in Duitsland vanwege de groeiende kloof tussen arm en rijk. De AfD kiest dus voor de rijken. De AfD ontkent de klimaatverandering en wil de in de afgelopen jaren gesloten kerncentrales weer openen.
Het programma is op veel punten niet in detail uitgewerkt, vooral niet waar het de financiering betreft. Dat commentaar kreeg Gauland zondagavond ook van de andere lijsttrekkers in het debat na het bekend worden van de uitslagen, de zogenaamde 'Berliner Runde'. 'Het pensioenstelsel is een van de grootste problemen van deze tijd en de AfD heeft nog geen uitgewerkte pensioenpolitiek', schamperde de liberaal Christian Lindner. Die Grünen misten concrete AfD-plannen om het onderwijs te moderniseren. Af en toe gleed de camera naar Angela Merkel, die zat te knikken. Was de toekomstige coalitie hier aan het warmlopen?
Nieuwe Duitsers maken we zelf
Allereerst moet de AfD 94 zetels zien te vullen. Omdat de partij, in tegenstelling tot de PVV, vanaf het begin heeft ingezet op het werven van zoveel mogelijk leden en zoveel mogelijk lokale en regionale afdelingen, is dat puur getalsmatig geen probleem. Veel kandidaten op de lijst zitten in een van dertien deelstaatparlementen waarin de AfD is vertegenwoordigd.
De grote vraag is sinds maandagmorgen: bij wie ligt de loyaliteit van deze mensen? Bij Frauke Petry, de vrouw die de AfD ten tijde van de vluchtelingencrisis groot heeft gemaakt, of bij Gauland en Weidel?
De verkiezingsuitslag laat zien dat het hartland van de AfD in de deelstaat Saksen ligt. Daar werd de AfD de grootste partij. Het allersterkst, met percentages tot wel 50 procent, is de partij in het Erzgebergte, tussen Dresden en de grens met Tsjechië. Dat is de politieke Heimat van Frauke Petry. Maar juist daar is de AfD veel rechtser dan zij.
Bij wie ligt de loyaliteit van deze mensen?
De ultrarechtse vleugel van de AfD zou volgens Duitse media kunnen rekenen op steun van ongeveer eenderde van de partijleden. Maar op de kandidatenlijst is die vleugel oververtegenwoordigd.
Volgens het onderzoeksteam van de Süddeutsche, NRD en WDR, heeft Frauke Petry de meeste volgelingen in Noordrijn Westfalen, waar haar man Marcus Pretzell in het parlement zit, en in Mecklenburg-Voorpommern.
Hoe gaat het nu verder?
Duitsland wacht een lange en ingewikkelde formatie. De officieuze doelstelling om voor de Kerst een regering te kunnen presenteren zal Merkel dit jaar niet halen, vermoeden de Duitse media. Wel moet op 24 oktober, een maand na de verkiezingen, het parlement voor het eerst in nieuwe samenstelling bijeenkomen.
CDU-leider Angela Merkel heeft maandag contact opgenomen met de FPD, de Grünen en de SPD, de partijen waarmee ze wil praten over het vormen een coalitie. Als lijsttrekker van de grootste partij is dat binnen het Duitse stelsel haar plicht.
Bondspresident Frank Walter Steinmeier heeft geen rol in de formatie - zelfs geen ceremoniële. Pas als de nieuwe regering rond is en een absoute meerderheid van het parlement met de nieuwe kanselier heeft ingestemd, verschijnt Steinmeier ten tonele om Merkel te beëdigen.
SPD-leider Martin Schulz maakte zondag duidelijk dat zijn partij niet beschikbaar is voor een nieuwe, zogenoemde Grote Coalitie. Het is onduidelijk of Merkel echt hoopt dat ze hem van gedachten kan doen veranderen, of dat het gesprek een tactische truc is om haar onderhandelingspositie met de andere twee partijen te verstevigen.
De Duitse media vinden zo'n nieuwe Grote Coalitie eensgezind een slecht idee. Die Zeit zag maandagmorgen in 'Jamaica', de lastige coalitie met de FDP en de Grünen, ook een kans: de spanning die in die coalitie ingebouwd zit, zal voorkomen dat de komende vier jaar alleen maar om de AfD draaien. Het zal de SPD ook noodgedwongen in een felle oppositiepartij veranderen.