"Verkracht omdat ik lesbisch ben": LGBTQ+-personen in Zuid-Afrika schetsen harde realiteit ondanks progressieve grondwet
Zuid-Afrika, een queer paradijs. Of dat is toch wat er gezegd wordt. Zuid-Afrika is dan ook het enige land op het Afrikaanse continent waar LGBTQ+-personen gelijke rechten hebben en kunnen trouwen. Maar het contrast tussen de grondwet en de dagelijkse realiteit is groot: queer personen vechten er elke dag voor hun leven. Ze riskeren fysieke agressie, verkrachting of moord. Documentairemakers Marieke Dermul en Ilse Schooneknaep trokken naar Johannesburg om te praten met enkele getuigen.
De reportage 'Rainbow Nation' van documentairemakers Marieke Dermul Ilse Schooneknaep kan je zaterdag en zondag bekijken op Canvas om 20.10 uur, en op VRT MAX.
Het zijn opvallende beelden elk jaar: de Pride die door de straten van de Zuid-Afrikaanse stad Johannesburg trekt. Daarbij wordt het LGBTQ+-vriendelijke imago van Zuid-Afrika naar buiten gebracht. Zuid-Afrika is het enige Afrikaanse land dat - in 1996 - discriminatie op basis van seksuele geaardheid strafbaar heeft gesteld.
Maar de realiteit is anders. LGBTQ+-mensen leven in constante angst voor hun leven en veiligheid. Jaarlijks worden minstens 500 lesbische vrouwen verkracht. Maar exacte cijfers worden niet goed bijgehouden. Het echte aantal ligt waarschijnlijk een pak hoger. Ook trans personen krijgen het zwaar te verduren, omdat ze niet passen in het klassieke genderhokje.
In het jaar van mijn verkrachting, is ook mijn partner neergestoken
Documentairemakers Marieke Dermul en Ilse Schooneknaep trokken voor 'Vranckx en de nomaden' naar de townships van Johannesburg. Ze gingen er in gesprek met organisaties en queer personen.
Ze ontmoeten Siphosetu. Ze is openlijk lesbisch. In 2021 ging ze uit met haar neef om haar verjaardag te vieren. Laat in de avond, op de terugweg naar huis stapte ze in een taxi, en werd ze door de 2 taxichauffeurs met een schroevendraaier neergestoken en verkracht.
"Ik ben verkracht, gewoon omdat ik lesbisch ben", vertelt Siphosetu. "Zuid-Afrika wordt naar het Westen toe 'Rainbow Nation' genoemd, maar in de realiteit vrezen we elke dag voor ons leven. Zeker in de townships rond Johannesburg. Ikzelf woon in de gevaarlijkste township Alexandra, waar dagelijks haatmisdrijven gebeuren tegen LGBTQ+-personen."
Bekijk: "Mijn vriendin werd neergestoken en was op slag dood, en de dader loopt gewoon vrij rond"
"In datzelfde jaar van mijn verkrachting, ben ik ook mijn partner verloren. Zij is gewoon neergestoken, en was op slag dood. Vrouwen die zich wat mannelijker kleden, hebben het harder te verduren, omdat ze niet de klassieke genderhokjes volgen."
Soms durf ik zelfs niet naar het toilet, want daar volgen ze je soms naartoe
Zo is er ook Donwell, een trans jongen die al 15 jaar in Johannesburg verblijft als illegale vluchteling. Hij vluchtte uit Zimbabwe, op zoek naar geluk in de 'Rainbow Nation'. In zijn thuisland Zimbabwe hebben ze zijn grootmoeder vermoord, omdat ze haar kleinzoon beschermde. Haar dorp had een plan beraamd om haar een lesje te leren. Haar huis werd in brand gestoken. Het is een gruwelverhaal dat hij met zich meedraagt. Zijn familie neemt het hem nog altijd kwalijk.
Bekijk: "Als mijn grootmoeder mij niet beschermd zou hebben, was ze nog in leven"
Donwell vluchtte naar Johannesburg, nét door het imago dat Zuid-Afrika naar buiten brengt, maar voor hem is Zuid-Afrika niet het beloofde land. "Ik leef elke dag in angst en ben bang om verkracht te worden. Soms durf ik zelfs niet naar het toilet, want daar volgen ze je soms naartoe, om te checken of je wel een man bent."
"Als vluchteling word je eerst opgevangen in een safe space, maar wanneer je later op eigen benen staat, kom je terecht in de armste wijken van Johannesburg, nét daar waar de haatmisdrijven gebeuren. Wij lijden onder dubbele discriminatie: xenofobie en homohaat. Dat maakt ons extra kwetsbaar."
Zulke haatmisdrijven zijn bedoeld om een lesje te leren
"Er is een nieuwe progressieve grondwet ingevoerd, maar eigenlijk is de mentaliteit niet veranderd", zegt Jade Madingwane van Forum for Empowerment of Women, een organisatie die de rechten van lesbische vrouwen wil versterken.
"Als verkrachtingen worden aangegeven bij de politie, krijgen ze de vraag of ze niet te mannelijk gekleed waren en of ze het niet zelf hebben gezocht. Zulke haatmisdrijven zijn bedoeld om een lesje te leren. Verkrachters willen tonen hoe het is om 'een echte vrouw' te zijn."
"Daarom organiseren wij in de township Soweto een activistische Pride, nét om die haatmisdrijven aan te kaarten. Dat is helemaal anders dan de Pride in Johannesburg. Daar is het meer een feest dan een protest geworden."
"Na al die gesprekken en de getuigenissen kwam vooral naar voor dat er wel nog een soort van traditionalisme is", vertelt documentairemaakster Dermul in 'VRT NWS Laat'. "De vrouw staat ten dienste van de man. Het wordt niet getolereerd als je daarvan afwijkt. De mannen voelen zich afgewezen en nemen op die manier wraak."
"Maar soms zijn het bijvoorbeeld ook bendes die afspreken om een huis binnen te vallen. Ze gaan dan straffen in de hoop dat de persoon te bang wordt om nog openlijk uit de kast te komen."
Bekijk: het volledige gesprek met Marieke Dermul in 'VRT NWS Laat'
Nood aan een gesprek? Dan kan je 24/7 terecht bij Tele-Onthaal op het nummer 106. Je kan ook chatten via www.tele-onthaal.be. Jongeren kunnen terecht bij Awel op telefoonnummer 102, of via chat op awel.be. Heb je vragen over je gender of seksuele voorkeur, dan kan je ook bellen naar Lumi (de voormalige Holebifoon) op 0800 99 533.