Een land met overal voetbalvelden en voetballers zal altijd talent voortbrengen, is de overtuiging van vrijwel alle kenners. Ook, ja zelfs na de uitschakeling voor het WK. De talentenkaravaan trekt voort, want de eredivisie is hervat na de eliminatie voor Rusland. De Nederlandse competitie staat bekend als opleidingsinstituut voor Europa, als league van rookies. Maar blijft dat zo?

Het was best wrang om in de afgelopen weken te zien dat allerlei voormalige spelers uit de eredivisie zich plaatsten voor het WK of de play-offs: Eriksen, Vertonghen, Alderweireld, Mertens, Berg, Toivonen. Zij zijn buitenlanders die meerdere seizoenen in Nederland voetbalden, waar ze als talent wisten dat ze kansen zouden krijgen en op de aanval mochten spelen.

De Nederlanders zelf dan? Tal van talentvolle voetballers verdwijnen naar buitenlandse clubs voordat ze volwassen zijn. Meer dan eens verpieteren ze op de bank, vanwege de grote stap van die goede oude eredivisie, als ze daarin überhaupt al hun debuut hadden gemaakt, naar de jeugdafdelingen van de hoogste liga's.

De gemiddelde Nederlandse voetballer is momenteel niet goed genoeg voor de wereldtop, zeker op de aanvallende en creatieve posities. 'We maken robots van jongens', zegt voormalig trainer en opleider Joop Brand altijd. Stanley Brard, voorheen jarenlang hoofd opleidingen bij Feyenoord, relativeert de sores: 'Er is talent genoeg, het gaat erom wat je ermee doet. Matthijs de Ligt speelde een paar maanden geleden nog de finale van de Europa League. Dan is hij ook goed genoeg voor het Nederlands elftal.'

Eredivisiespelers in Jong Oranje

Donny van de Beek (Ajax)
Frenkie de Jong (Ajax)
Justin Kluivert (Ajax)
Jeremiah St. Juste (Feyenoord)
Bart Ramselaar (PSV)
Sam Lammers (PSV)
Pablo Rosario (PSV)
Steven Bergwijn (PSV)
Guus Til (AZ)
Thomas Ouwejan (AZ)
Jeremy Helmer (AZ)
Oussama Idrissi (FC Groningen)
Juninho Bacuna (FC Groningen)
Denzel Dumfries (Heerenveen)

Brard ziet prachtige voetballers langs de jeugdvelden, ook aanvallers, maar hoe vaak hoort hij niet dat ze sterker moeten zijn. Alsof Messi zo sterk is. 'Ik hoor zo vaak: ach, die speler is goed, maar fysiek niet zo sterk. En hij verdedigt niet mee. Nou, dan moet je daaraan werken. Je moet hem ook tijd geven en niet steeds op de bank zetten. Kluivert moet spelen bij Ajax, elke week, Frenkie de Jong ook.'

Is de eredivisie nog steeds de talentenfabriek? Zeker qua leeftijd. De uittocht van talent is voortdurend gecompenseerd met jongens van opleidingen. De Volkskrant lette dit weekeinde vooral op talenten, op spelers die al in Jong Oranje voetballen, het elftal dat het moeilijk krijgt om de eindronde van het EK te halen. Wie brengen Oranje naar het WK in Qatar, over vijf jaar?

Zie Denzel Dumfries van Heerenveen wekelijks opstomen. Sterk, snel. Kijk naar de jongens van AZ, afkomstig van dat gloednieuwe trainingscomplex in Wijdewormer. Soms speelt AZ met zes, zeven man uit de opleiding. Van de Beek en De Ligt staan in de basisploeg bij Ajax, net als Kluivert soms.

St. Juste is aanvoerder van Jong Oranje en grijpt zijn kans bij Feyenoord, nu Van der Heijden en Botteghin geblesseerd zijn. Steven Bergwijn van PSV debuteerde bijna drie jaar geleden in het eerste elftal, maar hij breekt pas nu echt door.

De weg van talent is onvoorspelbaar. Oranje onder 17 jaar pakte twee Europese titels op rij, in 2011 en 2012, twee keer door de finale van Duitsland te winnen. 'Maar we waren alleen de beste in die bepaalde fase', zei de bondscoach van toen, Albert Stuivenberg, tegenwoordig hoofdtrainer van Racing Genk. 'In 2011 was de eindzege overtuigend, een jaar later wonnen we een beetje op de oude Duitse manier, met strafschoppen. De spelers waren talentvol, maar dat is absoluut geen garantie voor de toekomst. Of een speler daarna het grote Oranje haalt of een topspeler wordt, is een individueel traject.'

Oranje ver weg na Jong Oranje

De laatste 20 jaar heeft Jong Oranje vijf keer de eindronde van het EK onder 21 jaar gespeeld. De elftallen brachten hooguit twee internationale topspelers en toonaangevende internationals voort.

EK 1998
Mark van Bommel
Ruud van Nistelrooij

EK 2000
Mark van Bommel
Dirk Kuijt

EK 2006
Klaas-Jan Huntelaar
Ron Vlaar

EK 2007
Ron Vlaar
Ryan Babel

2013
Daley Blind
Georginio Wijnaldum

Veel jongens vertrekken als tiener naar het buitenland. De NOS stelde vorige week een lijst op met twintig Nederlandse talenten van jonger dan 20 jaar, maar ongeveer de helft speelt al in het buitenland. In de Bundesliga, zoals Justin Hoogma (Hoffenheim) of Rick van Drongelen (HSV), of in de jeugd van een topclub in Engeland, waar ze talent uit de hele wereld verzamelen: Dilrosun (City), Chong (Manchester United) of Redan (Chelsea). Veel buitenlandse jongens uit de opleiding van City voetballen op hun beurt weer in de eredivisie. Want op een gegeven moment zijn die prachtige opleiding en het geld niet meer genoeg. Dan wil een voetballer gewoon voetballen.

Stuivenberg: 'Het is ongelooflijk belangrijk welke stappen een speler van 17 zet. Ik ben begonnen met de lichting uit 1990, met spelers als Blind, Wijnaldum, Zoet en Narsingh. Heel veel van die jongens hebben een mooie loopbaan: eerste elftal gehaald, Oranje, buitenlandse transfer. Het echte Nederlands elftal is een mengeling van leeftijdscategorieën.'

Talent genoeg. Het gaat er maar om wat je ermee doet. 'Ze moeten elke keer weer volgende stappen zetten, aanpassen aan nieuwe situaties, op het hoogste niveau acteren, met zoveel mogelijk weerstand.'

Drie spelers die Oranje misschien halen

Spelen in de eredivisie en uitkomen voor Jong Oranje: het klinkt veelbelovend. Dromen van het WK doen drie talenten van PSV, AZ en Heerenveen in elk geval, juist na de mislukte WK-kwalificatie. Maar of ze het redden?

Steven Bergwijn

PSV heeft de naam een koopclub te zijn, maar de koploper van de eredivisie gaat tegenwoordig met een bus vol jongelingen op stap. Steven Bergwijn geldt als het toptalent uit de eigen jeugd, als beoogd voorloper van een sprankelende toekomst.

Opleiden moet ooit belangrijker zijn dan kopen, ook in Eindhoven. 'Ik heb geduld', zegt Bergwijn na de aantrekkelijke wedstrijd tussen VVV en PSV (2-5), waarin PSV na een moeilijk uur uiteindelijk vrij simpel wint en opeens vijf punten voor staat op Ajax en Feyenoord. 'En geduld moet je hebben. Ik heb niets te klagen nu. Ik speel bij Jong Oranje en ik sta in de basis bij PSV.'

Op deze zonovergoten dag in Venlo is hij overigens niet zo goed, de snelle, behendige jongeman met het opvallende, vrolijke kapsel. Bergwijn (20) loopt bij de warming-up een lichte blessure op aan de knie en krijgt een pilletje tegen de pijn, maar op het stugge kunstgras komt hij weinig aan bod. Trainer Cocu wisselt hem tijdens de rust voor de nog jongere, scorende debutant Junior Mauro (18), uit Brazilië. Andere invallers: Gudmondsson (20) uit IJsland en Pablo Rosario (20), geboren in Amsterdam. Het nieuwe PSV krijgt gestalte.

Cocu zegt dat de wissel van Bergwijn tweeledig is. Ten eerste is daar die lichte blessure aan de kniepees, gevaarlijk op het kunstgras. Maar daarnaast brengt Bergwijn ook te weinig zondag. En dan gaat dus gewoon een andere jongeling het veld in.

'Kansen krijgen is één, kansen grijpen is twee', zegt Cocu in zijn algemeenheid, over inpassen van jeugd. Hij wist bij aanvang van het seizoen dat PSV best miljoenen wilde investeren, maar niet overdreven veel en dan alleen in topkwaliteit. Op den duur moet de opleiding meer spelers opleveren voor het eerste elftal. Dat streven heeft alleen kans van slagen als die jongeren ook kansen krijgen. Eerst in Jong PSV, dan in het standaardelftal.

Bergwijn en de 22-jarige middenvelder Jorrit Hendrix lopen voorop, als het om de opleiding gaat. Bergwijn is al best bekend, want hij debuteerde drie jaar geleden. Het ging alleen niet zo heel snel met hem. Pas nu beleeft hij het seizoen van zijn doorbraak, zo ziet hij dat ook zelf. Hij leert telkens bij en is geduldig. Hij laat zich ook niet gekmaken door geruchten als zouden grote clubs uit Engeland al naar hem lonken. De schitterende solo tegen FC Utrecht een paar weken geleden, besloten met een doelpunt, is zijn kroonjuweel van het nog prille seizoen, al was het toen al 1-6 en was de weerstand allang gebroken.

Hij voelt zich ook niet per se een voorbeeld voor de andere jeugdigen. 'Daarvoor hebben we andere spelers, met meer ervaring.' Spits Luuk de Jong is belangrijk tegen VVV, Locadia maakt het eerste doelpunt en is voortdurend dreigend, de steeds betere Pereiro lijkt zelfs kunstgras te verdragen tegenwoordig, de Duitser Schwaab scoort voor het eerst, net als jongeling Junior Mauro.

Bergwijn weet dat hij wordt genoemd als toekomstig speler van het Nederlands elftal, de ploeg die opnieuw begint na het missen van het WK. Oranje halen is ook zijn streven, al is hij op dit moment tevreden met optredens in Jong Oranje. 'Ik durf steeds vaker mijn acties te maken. Dat heeft te maken met vertrouwen. Ik weet zeker dat het uiteindelijk gaat lukken, ook op hoger niveau.'

Bergwijn is overtuigd van zichzelf, zoals dat hoort bij een jonge speler met ambities. 'Ik kan nog veel beter dan wat ik nu laat zien. Hoe ik dat weet? Ik voetbal al zo lang, ik ben niet voor niets gekomen waar ik nu ben.' Tot hoever zijn ambitie precies reikt? 'Dat hou ik voor mezelf.'

Guus Til

Hoe ziet het Nederlands elftal eruit mocht het WK van 2022 gehaald worden? Er verschijnt een twinkeling in de ogen van Guus Til, de 19-jarige middenvelder van AZ, bij het horen van die vraag. Hij heeft net 1-1 gelijkgespeeld met AZ uit bij FC Groningen. Til baalt, maar de aanvallende middenvelder durft best te dromen over de toekomst. Ja, misschien zit hij in 2022 wel in het Nederlands elftal. Hij stond al vier keer in de basis bij Jong Oranje, speelt elke week als aanvallende middenvelder bij AZ en ontwikkelt zich snel.

Deze zondagmiddag is niet Til, maar Groningenkeeper Sergio Padt de beste man op het veld in een zonnig Noordlease Stadion in Groningen. Zeker in de eerste helft had AZ een goal moeten maken - schoten van Alireza Jahanbakhsh en Wout Weghorst werden knap gered door de forse doelman. Vlak voor rust kon Jahanbakhsh met een schitterende volley van buiten het strafschopgebied alsnog scoren. De gelijkmaker voor Groningen werd gemaakt door Mimoun Mahi uit een strafschop.

Ook Til kreeg een paar grote kansen. 'Ik kan wel janken.' Hij praat daarom liever over zijn toekomst dan over de wedstrijd. 'Natuurlijk droom je als kind van het Nederlands elftal. Maar je moet oppassen met te hoge verwachtingen. Ik wil in eerste instantie gewoon lekker voetballen, dus om nu al uit te spreken dat ik met het Nederlands elftal het WK van 2022 wil halen, is misschien wat vroeg.'

Dan moet het WK tegen die tijd nog wel gehaald worden, want dat is al lang geen zekerheid meer. Is er sprake van een verloren voetbalgeneratie? Een dramatische veronderstelling die de laatste weken vaak wordt gehoord. Of is het slechts een kwestie van geduld en staat er binnen een paar jaar weer een nieuwe lichting Nederlandse voetballers op die meedoet om de prijzen op grote toernooien? Een blik op de selectie van Jong Oranje leert dat de talenten lang niet allemaal bij PSV, Ajax of Feyenoord zijn te vinden.

Bij AZ bijvoorbeeld, waar naast Til ook Thomas Ouwejan en Jeremy Helmer spelen, die door bondscoach Art Langeler bij de selectie voor Jong Oranje zijn gehaald. Ook bij FC Groningen staan zondag twee talenten uit Jong Oranje op het veld: Oussama Idrissi en Juninho Bacuna.

Zijn zij de nieuwe lichting voetballers die de komende jaren voor nieuw elan bij Oranje gaan zorgen? Met het afscheid van Arjen Robben werd nog eens pijnlijk duidelijk wat er ontbreekt bij het Nederlands elftal: wereldtop. De Grote Vier, zoals Wesley Sneijder, Rafael van der Vaart, Arjen Robben en Robin van Persie werden genoemd, zijn niet meer. Op het middenveld halen Davy Pröpper en Georginio Wijnaldum nog niet het gewenste niveau.

Lang niet iedereen stroomt automatisch door van Jong Oranje naar het Nederlands elftal, weet ook Til. Van de kampioensteams uit 2006 en 2007 hebben veel jongens de absolute top uiteindelijk niet gehaald. Til had zich vorig jaar zelfs al ingeschreven voor een studie bedrijfseconomie, tot hij hoorde dat hij met het eerste van AZ mocht gaan meetrainen.

Dat had de in Zambia geboren Til niet verwacht. Hij woonde de eerste drie jaar van zijn leven in Zambia en Mozambique waar zijn vader ontwikkelingswerk deed, maar groeide op in de Amsterdamse Bijlmer. Daar leerde hij voetballen. Op de pleintjes. Vruchtbare voetbalgrond.

Hij is een type Thomas Müller, hoort hij vaak. Veel loopvermogen, diepgang. Niet bang voor het duel. Dat laatste heeft hij geleerd in het straatvoetbal. 'Het was keihard. Ik was altijd de enige blanke jongen. En als je verloor, stond je soms wel anderhalf uur langs de kant. Zo druk was het. De winnaar bleef staan. Dus het ging hard tegen hard.'

Til maakt zich geen zorgen om de toekomst van het Nederlandse voetbal: 'Ook als ik om me heen kijk bij Jong Oranje denk ik: wow, sommige van die gasten zijn zo goed. En voetbal is een momentensport, het kan zo weer goed gaan. Dus nee, ik geloof niet zo in dat crisisverhaal. Een verloren generatie, dat is overdreven. Er is echt genoeg talent te vinden op de Nederlandse velden.'

Denzel Dumfries

Als amateurvoetballer van Barendrecht schreef Denzel Dumfries zijn persoonlijke doelstellingen op de muur van zijn slaapkamer. Bovenaan prijkte spelen voor het Nederlands elftal. 'Ik wist toen al waar ik naartoe wilde. Oranje mocht niet ontbreken', zegt de 21-jarige verdediger van Heerenveen zaterdag na de nederlaag tegen FC Utrecht (3-1).

De opstellingen en persoonlijke doelen op de muur zijn verdwenen. Een paar jaar geleden nam zijn zus de slaapkamer over. Zij besloot de muur van een nieuwe lik verf te voorzien. Maar mocht de geboren Rotterdammer zijn muur nog een keer moeten onderpennen, dan zou hij er met grote letters Qatar 2022 opschrijven.

Nu het Nederlands elftal komende zomer ontbreekt op het WK in Rusland, wordt logischerwijs gekeken naar de toekomst. Welke talenten moeten Oranje kleur op de wangen geven? Overal duikt de naam van Dumfries op, evenals die van zijn 17-jarige teamgenoot Kik Pierie. 'Het is mooi dat je naam wordt genoemd', zegt Dumfries, die tot nu toe vijf keer voor Jong Oranje uitkwam. 'Tijdens het WK 2010 stond ik op een plein in Amsterdam. Toen ik al die mensen te keer zag gaan, wist ik: ooit wil ik zelf in het Nederlands elftal spelen.'

Als iemand weet dat het snel kan gaan, is het de 1.89 meter lange rechtsachter. Vier jaar geleden speelde hij nog bij de amateurs van Barendrecht. Op zijn 18de werd hij opgepikt door Sparta, nadat hij door FC Dordrecht was afgewezen. 'Op mijn muur heb ik toen meteen een streep door Dordrecht gezet.'

Met een bescheiden contractje op zak groeide de zoon van een Arubaanse vader en Surinaamse moeder op Het Kasteel snel uit tot basisspeler. In 2016 werd hij uitgeroepen tot grootste talent in de eerste divisie en promoveerde hij met Sparta naar de eredivisie. Na een sterk seizoen op het hoogste niveau verkaste hij afgelopen zomer naar Heerenveen.

Aanvoerder Stijn Schaars noemde hem eerder al een 'verrijking' voor de ploeg. Volgens de 24-voudig international heeft Dumfries de power en duelkracht die andere spelers missen. 'Hij is een soort van tank. Hij kan blijven gaan.' Samen met Hakim Ziyech gaf Dumfries de meeste assists in de eredivisie. Vijf keer stond de back aan de basis van een doelpunt.

Toch waakt Schaars voor al te veel optimisme. Volgens hem is het niet eerlijk om Dumfries en Pierie nu al als toekomstige vedetten van het Nederlands elftal te bestempelen. 'Er kan nog zoveel gebeuren. Hoe ontwikkelen de jongens zich? Het staat buiten kijf dat ze talent hebben. Maar talent is nog geen kwaliteit. Talent moet kwaliteit worden. Als zij de komende vijf jaar meer dan 150 wedstrijden spelen, zijn ze er misschien klaar voor.'

Tegen Utrecht heeft Dumfries geen directe tegenstander doordat de ploeg van Erik ten Hag een tactiek hanteert zonder buitenspelers. Vanwege het op de counter loerende Utrecht heeft hij de opdracht gekregen behoudender te spelen dan normaal. Schaars: 'Denzel wil blijven gaan, dat is zijn kracht. Maar af en toe is het goed een stapje terug te doen. Door alleen al te kijken worden heel veel situaties overzichtelijker.'

De komende jaren wil hij zich ontwikkelen tot een completere back. Eerst bij Heerenveen, daarna op een hoger niveau. Of die weg loopt via een Nederlandse topclub of een buitenlands avontuur, durft hij niet te zeggen. 'Ik wil altijd een reële kans hebben op speelminuten. Maar ik ben niet bezig met een transfer. Ik concentreer me op Heerenveen. Oranje is nog ver weg. Dat niveau is zoveel hoger dan het niveau waarop ik tot nu toe heb gespeeld.'

Het had overigens niet veel gescheeld of Dumfries had nooit voor het Nederlands elftal mogen uitkomen. Als 17-jarige speler van Barendrecht werd hij in 2014 opgeroepen voor het nationale elftal van Aruba. De verdediger besloot alleen twee oefenwedstrijden mee te doen. Hij weigerde een officiële interland te spelen omdat hij daarmee zijn kansen voor het Nederlands elftal zou verspelen.

'Iedereen lachte mij uit. Ik was een speler van Barendrecht en sprak over het Nederlands elftal. Zelf stond ik er zakelijk in. Ik wist van jongs af aan dat ik profvoetballer zou worden. Het was mijn droom. Ik heb één ding geleerd: alles is haalbaar als je het wilt. Zolang je er maar alles voor over hebt.'