Eerbetoon aan de wondere wereld van Panamarenko in Antwerpse musea: "We kijken ernaar en zien hem bijna opstijgen" 

De Antwerpse kunstenaar Panamarenko, pseudoniem van Henri Van Herwegen, overleed in 2019. Hij zou dit jaar 85 jaar geworden zijn. Op verschillende plaatsen zijn er tentoonstellingen met zijn speelse, geestige werk. Op VRT Canvas is er op 11 februari de docu ‘Een nacht in het museum’, waarin Wim Opbrouck zijn slaapzak uitrolt bij de vliegende schotel van Panamarenko in het M HKA.  

‘Reis naar de sterren’ heet de expo in het M HKA, tevens de overkoepelende naam die Panamarenko zelf gaf aan zijn onderzoek naar ruimtereizen. Die belangstelling liep als een rode draad door zijn hele loopbaan, vanaf de jaren 60, verduidelijkt curator Piet Van Hecke. In het Italiaans klinkt dat levenswerk nog poëtischer: 'Viaggio alle stelle'.

Panamarenko experimenteerde met magnetische velden, om eventuele raketten op koers te houden. Een paar van die vervaarlijk uitziende toestellen kun je in het M HKA zien. “Wij kunnen ze nu helaas niet meer in de prise steken,” lacht Piet Van Hecke, “maar ze werkten indertijd wel.”

Panamarenko haalde de mosterd uit fysicaboeken, maar net zo lief uit strips en films. "Als kunstenaar heeft hij zich de wetenschap toegeëigend als een soort ready-made. Hij kon dus dingen doen die een wetenschapper niet kan of mag. En daarin zit de poëzie: we kijken ernaar en we zien hem bijna opstijgen.”

Waar we naar kijken? Naar een enorme bleekgele vliegende schotel. Een bol met een rok die de kunstenaar zelf “de grote sombrero” noemde. De ‘Bing of the Ferro Lusto’ (1997, foto bovenaan dit artikel) is een van de topwerken van Panamarenko, die nu weer in elkaar is gezet. In de wondere wereld van Panamarenko is het eigenlijk een vliegende schotel (de ‘Bing’) om te kunnen ontsnappen aan een moederschip van 800 meter lang (de ‘Ferro Lusto’), waarvan ook een maquette te zien is.

Een paar honderd meter verder, in het KMSKA, word je in de monumentale De Keyserzaal verwelkomd door het zwevend tapijt van Panamarenko. Zijn ‘Magic carpet’ bleef tientallen jaren in een kist zitten, tot het S.M.A.K. in Gent het vorig jaar weer ontrolde. 

In het KMSKA zijn vooral tekeningen van Panamarenko te zien. “Hij maakte zo’n 400 werken op papier en daarvan tonen wij er een 70-tal, naast enkele kleinere bekende objecten,’ zegt curator Lisa Van Gerven, zoals zijn beroemde magnetische schoenen.  

De tekeningen (met leuke titels als "Flipke de fruitvlieg") staan vol vleugels, schroeven, flarden tekst, rekensommen en af en toe een klein mannetje met de trekken van Panamarenko zelf. Het zijn geestige, kleine collages met papier, plakband, zilverstift of tippex. Je ziet thema's terugkeren: vliegende rugzakken, duikboten, ufo's.  

"De tekeningen zijn kunstwerken die op zichzelf staan. Je kunt ze het beste zien als visuele gedachte-experimenten. Hij was wat aan het dwalen met zijn ideeën. Soms zie je een directe link met een object, maar soms ook niet," verduidelijkt Lisa Van Gerven. 

Noem het geen overzichtstentoonstelling of thematisch overzicht in het KMSKA. "We brengen werken samen die een inzicht geven in de creatieve geest van Panamarenko. Hij was echt iemand die z’n eigen ding deed, die koppig buiten de lijntjes kleurde, die zijn eigen creativiteit volgde. Dat vind ik heel inspirerend," zegt Lisa Van Gerven. "Ik hoop dat de bezoekers dat ook zien en zich afvragen: wat kan ik zelf bedenken? Als ik alles loslaat, wat is er dan mogelijk?"

Een vliegend tapijt in het KMSKA, een vliegende schotel in het M HKA en op een derde Antwerpse locatie, het Havenhuis, is een vliegtuigje van Panamarenko geland: de  V1-Barada Jet. Knokke komt over 2 maanden aan de beurt, met een tentoonstelling over Panamarenko en zijn fascinatie voor dieren.