Deze neushoorn is geboren in de zoo, maar moet zich nu zien te redden op de Afrikaanse savanne

Acht jaar lang heeft Eric, een Afrikaanse zwarte neushoorn, niets anders gekend dan lachende gezichten, een dieet op bestelling en de Californische zon. Alleen was hij door het overtal aan Aziatische neushoorns plots geen geschikt 'fokvee' meer in de zoo van San Diego, en heeft hij sinds kort een nieuwe thuis waar zijn genen wél van pas kunnen komen: de Serengeti-savanne in Tanzania.

Daar wacht namelijk een conservatieprogramma: 682 are aan wildernis waar Eric het mag aanpappen met Laikipia, een vrouwelijke zwarte neushoorn. In Serengeti is de soort namelijk zo goed als 'uitgestroopt' – de kostbare hoorn, weet u wel – en wereldwijd zijn er nog minder dan 5.000 zwarte neushoorns. Alleen betreedt Eric nu dus een natuurlijke habitat die hij nooit heeft gekend, en waar hij dus ook zelf zijn boontjes (lees: groene plantenscheuten en acaciabladeren of -twijgen) zal moeten doppen.

Heeft zo'n onderneming kans op slagen? Het valt alleszins op dat waar zoo's ooit de dieren uit de natuur plukten, ze nu steeds meer de rollen omdraaien en een conservatierol gaan opnemen. Zo zijn in het verleden de Arabische oryx en de Californische condor dankzij fokprogramma's in gevangenschap weer succesvol in het wild beland. Ook in China proberen ze het aantal panda's zo weer op te krikken.

Herbivoren vs. carnivoren

Succesvol zijn dergelijke transfers echter niet altijd, en dat is heel afhankelijk van de diersoort, stelt gedragsbioloog Mark Nelissen. "Dieren in gevangenschap hebben zichzelf nooit leren voeden. Herbivoren, zoals de neushoorn, kunnen dat wellicht snel leren, maar voor roofdieren ligt dat anders. Die moeten leren jagen." Brits onderzoek uit 2008, waarbij de herintroductie van carnivoren werd onderzocht, bevestigt: slechts een op de drie dieren overleefde.

Nelissen ziet nog twee andere belangrijke obstakels: "Neushoorns zijn solitaire wezens, maar voor populaties waarbij sociale interactie heel belangrijk is, zoals apen, kunnen jaren van afzondering in de zoo een groot probleem vormen. Daarnaast zit je met de overgang van een beperkte oppervlakte naar een open savanne. Zoiets kan tot angsten leiden." Volgens hem nemen de zoo's hun conservatierol wel serieus door te investeren in leerprogramma's, zoals ook bij Eric het geval is – hij is maandenlang voorbereid op de verhuis.

Ook in de zoo van Antwerpen hebben ze ervaring met het herintroduceren van de monniksgier in Zuid-Frankrijk. "Het is niet zo dat we de vogels gewoon in het wild loslaten", zegt onderzoeker Philippe Helsen, die het project opvolgt. "Ze worden eerst gelost in een grote volière, waar ze kunnen leren van hun soortgenoten en waar we de dieren monitoren. Na enkele weken beslissen we dan welk dier klaar is voor de volledige vrijheid, en dan nog houden we een oogje in het zeil."

Volgens hem speelt een goede kennis van de habitat een cruciale rol. “Want er is meestal een reden waarom die diersoort daar is verdwenen”, zegt Helsen. Meestal is die reden de aanwezigheid van de mens, en daar ligt wellicht het grootste gevaar voor een dier als Eric: na acht jaar in de zoo is de mens geen curiositeit meer. “Een zekere terughoudendheid is nochtans geen slechte overlevingsstrategie.”