Congo-expert Kris Berwouts: "Kans bestaat dat het land volledig implodeert"

In verschillende gebieden in de provincie Tanganyika, in het zuidoosten van Congo, vinden regelrechte gruweldaden plaats. Vorig jaar kwamen bij partners van de VN-vluchtelingenorganisatie meer dan 12.000 berichten binnen over mensenrechtenschendingen in de regio. De organisatie vreest dat er nog veel meer slachtoffers zijn, aangezien het in veel gebieden nog te gevaarlijk is om ter plaatse te gaan. Vooral de cijfers over seksueel geweld zijn huiveringwekkend: in de helft van de 523 geregistreerde gevallen waren de slachtoffers kinderen.

Waarom kunnen zulke onmenselijke gebeurtenissen plaatsvinden?

“De gruweldaden zijn vooral het gevolg van escalerende etnische en lokale conflicten. In Tanganyika laaien bijvoorbeeld de spanningen tussen de Luba en de Twa hoog op over grondbezit — zulke gemeenschappen hebben schrik om in de huidige situatie ruimte te verliezen. De staat, die die spanningen onder controle zou moeten houden, functioneert niet meer op lokaal niveau en laat betijen. De noodkreet van de VN gaat nu wel over het zuidoosten van Congo, maar een humanitaire ramp kan overal in Congo plaatsvinden. Op verschillende plekken escaleren lokale conflicten, omdat de overheid niets doet.”

Waarom functioneren die lokale overheden niet meer?

“De bestuurscrisis is het gevolg van de politieke realiteit: president Kabila die zich probeert vast te klampen aan de macht en democratische verkiezingen almaar uitstelt. De staat verdampt bijna helemaal, waardoor etnische conflicten polariseren en de humanitaire situatie erop achteruitgaat. Het politieke landschap is totaal versplinterd: het regime wordt ontmanteld, en de oppositie slaagt er niet in om zich te organiseren. Er zijn veel parallellen met het einde van het Mobutu-regime. De Congolezen hebben het gevoel dat tijdens de zeventien jaar lange regeerperiode van Kabila hun leefomstandigheden amper verbeterd zijn.”

“Er heerst een soort ‘fin-de-regime-sfeertje’ in Congo: er wordt weinig vooruitgedacht, weinig gepland. Met als gevolg dat de corruptie weer hoge toppen scheert. Wie kan, zit nog gretiger in de kas dan tevoren. Niet voor niets is Congo het land waar we in de jaren zeventig het woord ‘kleptocratie’ voor moesten uitvinden, bij wijze van spreken.”

Hulporganisaties hebben het erg moeilijk om in Congo te opereren. Hoe komt dat?

“Het is inderdaad zo dat de humanitaire wereld problemen heeft om acties en campagnes te ontplooien in Congo. Dat komt vooral omdat ze moeten samenwerken met de staat, die uiteraard niet zo’n betrouwbare partner is.

Hoe ziet u de toekomst?

"De kans bestaat dat het land volledig implodeert. Een andere mogelijkheid is dat er toch nog geloofwaardig verzet komt, maar daar gelooft amper iemand in. De oppositie is inhoudelijk te zwak en te verdeeld, en verliest zich in allerlei machtspelletjes.”

“Daarnaast vindt een aantal buurlanden dat het stilaan welletjes is geweest. Angola, bijvoorbeeld, voelt zich bedreigd door de mogelijke implosie van Congo, omdat die hun binnenlandse situatie kan destabiliseren. Door de rampzalige humanitaire situatie slaan mensen immers op de vlucht naar andere landen. Nee, het ziet er niet zo goed uit in Congo.”