Een gigolo en 1,9 miljoen Kenianen: hoe Rusland de Duitse verkiezingscampagne tracht te beïnvloeden

Een valse video waarin de groene Duitse minister voor Klimaat en Economie Robert Habeck ervan beschuldigd wordt jaren geleden een jonge vrouw te hebben misbruikt. Of een claim zonder bewijs dat de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock een gigolo heeft ontmoet tijdens een van haar reizen naar Afrika.

Het zijn maar enkele voorbeelden van een Russische beïnvloedingscampagne die haar pijlen eerder al richtte op de VS, maar nu vermoedelijk de Duitse verkiezingen van februari in het vizier heeft. Uit onderzoek van Correctiv, een Duits platform voor onderzoeksjournalistiek, in samenwerking met nieuwsplatform NewsGuard en onderzoeksproject Gnida, blijkt nu hoe die operatie precies in elkaar zit.

De Russische campagne maakte volgens Correctiv zo’n 100 valse Duitstalige nieuwswebsites en vulde die met behulp van AI met artikels.  

Veel van die sites zijn nog niet gebruikt om nepnieuws te verspreiden, maar lijken wel klaargezet te zijn in afwachting van activering.

Zodra nepberichten op de sites worden gepubliceerd, worden ze mee verspreid door pro-Russische influencers in Duitsland. Daardoor heeft “Storm-1516” (de naam van de campagne en groep die erachter zit) volgens experten meer impact dan andere desinformatiecampagnes, zoals bijvoorbeeld Doppelgänger.

Eerder had “Storm-1516” zich al gericht op de Amerikaanse verkiezingen in 2024. Het doel was volgens Correctiv om Donald Trump aan een overwinning te helpen. 

Zo publiceerde de campagne onder meer een valse video over Kamala Harris waarin een vrouw beweert dat Harris haar als kind verwondde bij een auto-ongeluk met vluchtmisdrijf. Dat verhaal klopt niet en ook VRT NWS schreef er toen een factcheck over.

Dezelfde tactiek die in de VS werd gebruikt, wordt nu ook in Duitsland toegepast. Er worden video's gemaakt met acteurs of deepfake-technologie, waarop vermeende klokkenluiders of getuigen te zien zijn. 

Die video's dienen als basis voor valse berichten die worden gepubliceerd op de nepnieuwssites. Het gaat om websites die luisteren naar namen als de "Scheinwerfer" (Het Spotlicht), "Widerhall" (De Echo) of de "Berliner Wochenzeitung". 

Een concreet Duits voorbeeld is het nepnieuws dat recent over een vermeend migratieakkoord werd verspreid. 

Op 19 december 2024 werd er onder andere een vals bericht op de website “Presseneu” gepubliceerd over een zogenoemd migratieakkoord tussen Duitsland en Kenia. Dat zou een paar maanden eerder zijn ondertekend.

In de titel van dat artikel stond: “Duitsland van plan om 1,9 miljoen Keniaanse arbeiders te importeren. Een nieuwe migratiecrisis aan de horizon?”

Volgens een factcheck van Correctiv ondertekenden Duitsland en Kenia op 13 september 2024 wel degelijk een migratieakkoord, maar daarin wordt geen aantal of quotum genoemd van het aantal werknemers dat naar Duitsland zou komen.

Het nepartikel verwijst naar 2 artikels van bekende Afrikaanse media, zoals het Keniaanse platform "Tuko" en het Zuid-Afrikaanse "The South African". In beide gevallen gaat het echter om gesponsorde content: iemand betaalde dus voor de publicatie van die artikels op de Afrikaanse platformen. Maar wie dan?

Correctiv nam contact op met de Afrikaanse media. Tuko reageerde niet, maar The South African zei een bedrag ter waarde van ongeveer 620 euro te hebben ontvangen. Wie uiteindelijk betaalde, werd niet duidelijk.

De 2 zogenoemde Afrikaanse bronnen waarnaar verwezen werd, dienden om de geloofwaardigheid van het artikel op de website “Pressenau” te vergroten. Het is een tactiek die ook wel bekend staat als “information laundering”, of het witwassen van informatie.

Een paar uur nadat het artikel verscheen op de website “Pressenau”, werd het ook verspreid op X en Telegram. Volgens de Duitse veiligheidsdiensten is dat een bekende techniek. 

“Het gebruik van influencers is een bewezen modus operandi, met name door Russische beïnvloedingsactoren”, klinkt het.

“Storm-1516” is volgens Correctiv zowel gelinkt aan de Russische militaire inlichtingendienst GRU, en komt deels voort uit de bekende voormalige Russische trollenfabriek “Internet Research Agency”.

Opmerkelijk: er zou ook een Amerikaan bij de campagne betrokken zijn. Zo zou John Mark Dougan, een voormalige politieagent uit Florida die nu in Moskou woont, volgens verschillende analyses verantwoordelijk zijn voor tientallen valse nieuwswebsites in de VS. 

Zijn operatie zou volgens The Washington Post gefinancierd worden door een GRU-agent. Onderzoek van Correctiv naar de techniek achter het verspreiden van desinformatie, doet vermoeden dat het netwerk achter de websites in de VS mogelijk ook verantwoordelijk is voor de nieuwe Duitstalige websites. Dougan ontkent evenwel er iets mee te maken te hebben.

Veel van de influencers die de berichten na publicatie verspreiden, kunnen volgens Correctiv bovendien gelinkt worden aan het Russische platform FBI (Foundation to Battle Injustice, ) ooit opgericht door wijlen Jevgeni Prigozjin, de voormalige aanvoerder van de paramilitaire Wagnergroep en van het voormalige Internet Research Agency.

Het platform heeft naar eigen zeggen tot doel onrecht in westerse landen aan het licht brengen en er zijn zowel Russische als Europese influencers aan verbonden. Sommigen van hen hebben meer dan 100.000 volgers op kanalen als Telegram.

Na Prigozjins dood in 2023, ging volgens de Amerikaanse krant The New York Times (op basis van een analyse van het Microsoft Threat Analysis Center) een deel van dit apparaat meewerken aan "Storm-1516", samen met delen van het Internet Research Agency. 

“Storm-1516” lijkt zich al minstens drie maanden te mengen in de verkiezingscampagne. Maar volgens Correctiv kwam de campagne na de val van de Duitse regering en de aankondiging van de vervroegde verkiezingen, in een stroomversnelling.

Wat het onderzoek van Correctiv vooral aantoont, is hoe groot en gesofisticeerd desinformatiecampagnes geworden zijn, met een grote rol voor artificiële intelligentie, nepwebsites en influencers.