Dit is het “Monster van Berlaymont”, de machtigste man van de EU

Als een geruisloze machtsgreep. Zo verliep de aanstelling van Martin Selmayr (47) tot secretaris-generaal, de machtigste ambtenaar van de Europese Commissie. Een beslissing die op het laatste moment werd toegevoegd aan de agenda van de commissarissen, zodat die geen tijd hadden om verzet te organiseren. Net een machtswissel in House of Cards, klonk het na de benoeming.

Niet dat iemand twijfelt aan Selmayrs geloof in Europa. Integendeel, Selmayr is meer Europeaan dan Duitser, behalve dan als hij thuis met de nodige pullen bier supportert voor de Mannschaft. Maar voorts is Selmayr een absolute believer in de euro en het federale Europa.

Zijn overtuiging in de noodzaak van een sterk Europa gaat terug tot de oorlog. Zijn moeder bleef als kind bijna in een bombardement. Als tiener nam zijn grootvader hem mee naar Verdun en drukte er hem op het hart dat zijn generatie moest zorgen dat de geschiedenis zich niet meer zou herhalen. “De vrede, de welvaart en het beschermen van fundamentele rechten vind ik goede redenen om elke dag op te staan”, zei hij ooit.

Die roeping siert hem, geven ook zijn vijanden toe, net als zijn intelligentie en zijn strategisch doorzicht. Maar de manier waarop hij zijn Europese missie invult, geeft hen weleens nachtmerries. Want Selmayr wordt ook omschreven als zelfingenomen, betweterig, eigengereid en meer dan een beetje Machiavelli. Het was Juncker zelf die hem het Monster van Berlaymont noemde. En het verklaart het grapje van Schauble, die daarmee insinueert dat professor dr. Selmayr uit Bonn het verschil tussen hem en God moeilijk kan maken.

Vuist op tafel

Selmayr, tot 1 maart nog kabinetschef van commissievoorzitter Juncker, regelt de zaken volgens zijn marsorder. Met zijn abrupte benoeming tot secretaris-generaal betonneert de Duitser zijn macht. Tot nu was hij de grote dirigent achter de schermen van het beleid van Juncker, wat hem de bijnaam Raspoetin opleverde. Die positie had een vervelende bijkomstigheid. De termijn van Juncker loopt binnen twintig maanden af, terwijl de functie van secretaris-generaal niet aan electorale schommelingen onderhevig is. Sinds 1957 heeft Selmayr op die positie maar zeven voorgangers gehad. Een van hen bleef dertig jaar op post.

Het is niet alleen dat mogelijke lange verblijf aan de top dat zijn tegenstanders zorgen baart. Selmayr ruilt het epicentrum van de politieke macht voor dat van de administratieve macht. De vraag is maar wat het zwaarst doorweegt als beslissingen moeten worden voorbereid of omgezet in beleid. Tegelijkertijd houdt hij de vingers aan de knoppen. Hij wordt in zijn huidige functie opgevolgd door zijn assistente Clara Martinez Alberola, die een en al bewondering voor hem is. Bovendien heeft hij de voorbije jaren zijn pionnen uitgezet op de diverse kabinetten. Zijn nieuwe functie verzekert hem ook van een (stevige) vuist op tafel als de stoelendans in de Commissie weer begint. Nog een bonus: een secretaris-generaal kan enkel door de commissarissen zelf ontslagen worden, die politici die hij vanuit zijn nieuwe functie mee kan maken en als het moet kraken.

Van niemand bang

Selmayr is bij het grote publiek dan wel een onbekende, zijn naam gaat in Europa al drie jaar dagelijks over de lippen. In Brussel, Parijs, Londen. Zelfs in Berlijn. Want hij mag dan een Duitser zijn, na zijn aanstelling zei de Duitse EU-commissaris Günther Oettinger: “Ik kan u verzekeren dat sommigen in Berlijn in hem het tegendeel zien van een verdediger van de Duitse belangen.”

Als kabinetschef van commissaris Viviane Reding was hij de architect van het wegvallen van de roamingkosten binnen de EU-grenzen. Een strijd die elf jaar aansleepte maar in Duitsland begon. En die heel veel kwaad bloed zette bij de machtige Duitse telecomoperatoren. Een lidkaart heeft Selmayr niet, maar hij wordt net als zijn vrouw Tanja gesitueerd in het conservatieve CDU-kamp. Het weerhield hem er niet van te botsen met bondskanselier Merkel.

Hij gaat niemand uit de weg als die volgens hem zondigt tegen zijn Bijbel: het verdrag van Europa, dat hij overal en altijd bij zich heeft, ook op vakantie. Daarin staat wat de exacte Europese bevoegdheden zijn. Als jurist raadpleegt hij het document minutieus om zijn stellingname – en die van Juncker – te bepalen. Zelfs al jaagt hij daardoor nationale regeringen de gordijnen in. Hypercorrect is hij, net als zijn vrouw Tanja. Ze vond haar job als advocate niet verenigbaar met het werk voor de commissie van haar man. Sindsdien is ze huisvrouw.

Wat hij zelf vindt van zijn macht? “Mijn macht bestaat niet. Die is enkel het gevolg van wat de voorzitter mij opdraagt”, zei hij ooit. Niemand die hem geloofde. Veelzeggend is zijn antwoord op de vraag of Juncker, die rare Luxemburger, de Commissie wel kon runnen. “Nee,” antwoordde Selmayr, “maar ik wel.”

Vanaf 1 maart heeft hij in elk geval zelf macht. Over een leger van 35.000 EU-ambtenaren. Een leger dat strikt zijn marsorders zal moeten volgen en iedereen, ook commissarissen of regeringsleiders, die afwijkt van de letter van het Verdrag, zal terugfluiten of blokkeren.

Zij weten intussen hoe ver hij gaat:

Angela Merkel

De Duitse bondskanselier was tegen de benoeming van Juncker. Maar Selmayr liet het uitdraaien op een officieuze verkiezing onder de kopstukken van de partijen, hoewel de beslissing eigenlijk genomen moet worden in de Raad van Europa. Merkel stond met de rug tegen de muur wegens “de democratische keuze”.

David Cameron

De voormalige Britse premier werd in zijn pre-Brexit-onderhandelingen gedwarsboomd door Selmayr, die tegen elke toegeving was. En zo weleens als medeoorzaak van de Brexit wordt omschreven.

Theresa May

De huidige Britse premier kreeg het in haar thuisland heel erg moeilijk toen een gesprek met Juncker uitlekte. Tot tranen toe – en volgens de Britse kranten op de knieën – had ze om toegevingen gesmeekt. Het lek volgens de Britten: Selmayr, die haar positie wil ondermijnen.

Michel Barnier

De Franse Brexit-onderhandelaar wordt nauw opgevolgd door Selmayr. De man kreeg bij monde van Juncker al kritiek wegens zijn gedraal en geschipper.

Emmanuel Macron

Begin deze week berichtte Libération dat Selmayr de kandidatuur van Barnier als opvolger van Juncker voorbereidt. Het ondermijnt de kansen van een kandidaat van Macrons partij En Marche! Barnier is lid van de UMP.

Cicilia Malmström

Selmayr veranderde hoogstpersoonlijk, en zonder toestemming, op belangrijke punten haar toespraak voor het Europees Parlement waarmee ze een gooi deed naar de functie van commissaris van Handel. In haar stelling rond het oplossen van handelsconflicten maakte ze zo een bocht van 180 graden.

Kristalina Georgieva

De Bulgaarse nam in 2016 ontslag als vicevoorzitter van de Commissie wegens de bemoeienissen en autoritaire ingrepen van Selmayr. Haar entourage noemde Selmayrs invloed “giftig”.