Hoe Europees rechts een informatieoorlog voerde over het migratiepact

“Dit pact bezegelt de ondergang van de Europese volkeren", zegt Martin Sellner in een veelbekeken videoboodschap, geplaatst op 16 september. Sellner is een Oostenrijkse extreemrechtse activist van de Identitaire Beweging, die zijn kijkers enkele duidelijke opdrachten geeft. “Deel en verspreid deze video zoveel mogelijk en teken de petitie”, om zo campagne te voeren “gegen diesen Wahnsinn”. 

Op dat moment hebben de VS zich al lang teruggetrokken uit de onderhandelingen en heeft de Hongaarse regering een mediacampagne opgezet tegen het document. De Hongaren trekken zich in juli formeel terug. Oostenrijk op 31 oktober. “Al een aantal maanden wordt het migratiepact op rechts als een symbooldossier gebruikt”, zegt Ico Maly, docent nieuwe media en politiek aan de Universiteit van Tilburg. “De bocht van N-VA is ook het gevolg geweest van de positionering van heel wat rechtse partijen in Europa.” 

Netwerkeffect

In ons land komt de discussie pas begin november op het voorplan. Op 5 november kopt De Morgen “Plots twijfelt België over migratiepact”. Aanleiding is een tweet van staatssecretaris Theo Francken (N-VA), waarin hij een bericht deelt uit de Nederlandse pers. Daarin staat dat het Nederlandse kabinet laat uitzoeken of er aan het pact “juridische risico's” verbonden zijn. 

Bij onze noorderburen is het debat volgens de krant NRC Handelsblad onder meer aangewakkerd door Thierry Baudet en zijn Forum voor Democratie. De eerste om er melding van te maken zou Elsevier-columnist Syp Wynia geweest zijn. Zijn interesse werd gewekt door een artikel in een Duits magazine getiteld “Onvoorwaardelijke overgave”, dat begin oktober verscheen.  

Maly ziet in de manier waarop berichten over het migratiepact in Europa zijn verspreid een “netwerkeffect”, zegt hij. Aan de basis daarvan ligt een internationaal rechts netwerk, waarbij iedereen voortdurend op de hoogte gebracht wordt van waar de ander mee bezig is. “Berichten worden op sociale media gedeeld, waardoor het nieuws vanuit een land heel snel ook het andere bereikt. Men neemt dus kennis over van elkaar en gaat de positionering ook zo op elkaar afstemmen. De redenering is vaak: wij zijn tegen, maar we zijn niet alleen, want zij zijn ook tegen.”

Terwijl bij ons vooral een campagne van N-VA veel ophef heeft veroorzaakt (zoveel zelfs dat de partij ze later offline haalde) lijkt het erop dat in verschillende landen gelijkaardige technieken gebruikt zijn om het protest tegen het pact aan te wakkeren. Er zijn dus videoboodschappen, maar in Oostenrijk, Duitsland en bij ons circuleren er ook petities. Die van Vlaams Belang heeft ondertussen een kleine 150.000 handtekeningen verzameld. Opmerkelijk is ook dat Facebook-advertenties van de partij over het pact volgens VRT vooral gericht zouden zijn aan gebruikers die interesse hebben in de N-VA. 

Om te tonen hoe internationaal verankerd het protest is tegen het pact, heeft Vlaams Belang op zijn meeting in het Vlaams Parlement zaterdag rechtse kopstukken als Marine Le Pen en Breitbart-oprichter Steve Bannon laten aanrukken. 

Oekraïne

Volgens Maly zijn de recepten die bij dit debat over heel Europa gebruikt zijn zeker niet nieuw. Ook in andere kwesties zoals de associatieovereenkomst tussen Oekraïne en de EU - wat in Nederland in 2016 tot een ‘raadgevend’ referendum geleid heeft - en bij het brexitreferendum is het protest vanop sociale media aangevuurd. “Het referendum over Oekraïne had op zich niet veel belang”, zegt Maly. “Maar het werkte wel als een politiserend middel, omdat je er burgers mee kunt mobiliseren. Het is dat referendum dat Thierry Baudet op de kaart heeft gezet.” 

De inhoud van de kwestie zelf lijkt op die manier soms een bijzaak, de campagne gaat volgens Maly over een veel diepere vraag. “Eigenlijk is de ideeënstrijd een constante", zegt Maly. “Het gaat om het idee ingang te doen vinden dat supranationale instellingen ‘onze manier van leven bedreigen’. De VN of de EU ontzeggen in dit verhaal de burgers dan hun zelfbeschikkingsrecht. Dat is steeds het grote verhaal. De natie moet primeren, universele mensenrechten zijn ondergeschikt.”