Historicus Willem Melching: 'Ik denk dat Merkel over 2 jaar het bijltje erbij neergooit'

Kwam de overwinningsnederlaag als verrassing voor u?

'Zelf dacht ik dat Merkel 35 procent van de stemmen zou halen, maar het viel slechter uit. Het is een tamelijk beroerd resultaat. Om te begrijpen waarom ze verloren heeft, moet je kijken waar de stemmen naartoe zijn gegaan: deels naar de liberale FDP en deels naar de rechtse AfD. Beide partijen hebben duidelijke standpunten over Europa en immigratie. De liberalen willen een hardere immigratiepolitiek dan tot nu toe gebruikelijk is in Duitsland. De kiezer heeft altijd gelijk in een democratie. Merkel heeft niet goed geluisterd naar de onvrede van de bevolking.'

Voor het eerst na de oorlog komt een partij in het parlement die rechtser is dan CDU/CSU. Wat betekent dat?

'Merkel is naar het midden gegaan, waar de meeste kiezers zijn. Maar als je consequent naar het midden trekt dan blijft links en rechts een gat open. Links werd gevuld door Die Linke, die ook aardig wat stemmen hebben gekregen. En op rechts ontstond een gat voor de liberalen en vooral de AfD. Van de AfD verwacht ik overigens weinig. Partijvoorzitter Frauke Petry maakte al bekend dat ze niet met de radicalen in de fractie verder wil. Dat geeft een hoop gedoe binnen de AfD.

Ook binnen Merkels partij zal heisa komen. Vooral in Beieren heeft de CSU een enorme klap gekregen. Zij komen in opstand tegen Merkel, wat haar positie zal verzwakken.'

Met wat voor gevolgen?

'Ik houd er rekening mee dat ze over 2 jaar het bijltje erbij neergooit. Als een partij verliest, moet iemand daarvoor opdraaien. Voor Merkel zal het even duren omdat ze een zwaargewicht is, maar ze zal op een hakblok eindigen. Ik denk dat Merkel wel gaat regeren, maar dat ze, als de AfD over 2 jaar hopeloos verdeeld is, nieuwe verkiezingen organiseert.

De nieuwe regering zal namelijk een instabiele regering zijn. De enige optie is zwart-geel-groen (CDU/CSU-FDP-Grünen), maar er is weinig ervaring met 'Jamaica-regeringen'. De liberale FDP en Die Grünen hebben verschillende standpunten en de achterban van Die Grünen is wispelturig en verdeeld. In Duitsland is het niet gebruikelijk om een kabinet ten val te brengen, maar vervroegde verkiezingen zijn wel een optie als de regering zich niet gesteund voelt. Voormalig bondskanseliers Willy Brandt en Helmut Kohl kozen daar ook voor.'

Merkel wil de miljoen verloren kiezers van de AfD terughalen. Hoe kan ze dat doen?

'Door een fermer standpunt in te nemen over immigratie. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want Merkel moet rekening houden met Europa en Turkije, waar migranten worden opgevangen. Het enige lichtpuntje is dat Assad waarschijnlijk de oorlog in Syrië gaat winnen. Het is cynisch, maar het aantal vluchtelingen zal dan afnemen. Voor Merkel zou dat een opluchting zijn omdat de druk op de grenzen afneemt. Toch zal een migratiedruk altijd blijven, bijvoorbeeld door Afrikanen die deze kant opkomen. Daar moet Europa zich op voorbereiden.'

Wat betekent haar overwinningsnederlaag voor de toekomst van Europa?

'Europa gaat zware tijden tegemoet ondanks de goede wil van Merkel om er iets van te maken. De tragiek van Merkel is dat in Europa weinig mensen zijn waar ze op dit moment iets aan heeft. Ze heeft zwakke gesprekspartners. Wat betreft de Frans-Duitse as moet Macron eerst de winter nog overleven. Hij belooft drastische hervormingen, maar de vakbonden slijpen hun messen.

Aan de andere kant is Merkel ook gebonden omdat ze te maken krijgt met de liberale FDP die niet nog meer geld en bevoegdheden naar Europa wil sturen. De CSU in Beieren is ook tegen meer macht voor Europa. Alle eurosceptische partijen hebben de Duitse verkiezingen gewonnen; met een 'ever closer union' kom je er niet. Daar heeft Merkel dus een probleem.'