Laat staat en religie samenwerken
De scheiding tussen kerk en staat bestaat staatsrechtelijk, maar is in absolute zin niet zo wenselijk als we geloven. Dit geldt vooral op plekken waar religie en levensbeschouwing verbonden zijn met actuele thema’s als sociale uitsluiting, integratie, de opvang van nieuwkomers, rechten van vrouwen en seksuele minderheden, onderlinge spanningen tussen en binnen etnische en religieuze gemeenschappen, radicalisering, geestelijke zorg, vredeswerk en vrijwilligerswerk. Het is tijd dat het aanstormende kabinet een bijdrage levert aan een nieuwe balans daarin.
Veel buurlanden van Nederland doen dat al succesvol. In België is er sinds 2016 een regulier overleg van de federale overheid met de erkende erediensten. In de VS bestaat sinds 2013 een Office of religion and global affairs. In Nederland is het overleg incidenteel wanneer het alle religies betreft. Het reguliere overleg van het CIO (Interkerkelijk Contact in Overheidszaken) is beperkt tot een aantal christelijke en joodse kerkgenootschappen. Dat de Raad van Kerken in Nederland een bezoek bracht aan de minister-president in september 2016 was voor het eerst sinds zeer lange tijd en bovendien op initiatief van de Haagse Raad van Kerken.
Ik was deze maand getuige van een andere benadering tijdens een internationale conferentie over waterkwaliteit en onderwijs in het kader van het Peace Pledge Project. Deelnemers uit Aziatische en Afrikaanse landen, maar ook uit de VS en Nederland, spraken met elkaar over de opdracht om schoon drinkwater te verzekeren en onderwijs te versterken. Aan het einde van de tweede dag werd een project gelanceerd, getiteld Global International Water Assessment, om de watervoorziening in India te verbeteren. Onderwijs over de omgang met water is daar een onderdeel van. Beide terreinen zijn pijlers onder het genoemde vredesproject.
spirituele waarden
Spirituele leiders van zeer diverse herkomst – christenen vormden hier de minderheid – gingen op deze conferentie in gesprek met experts op het gebied van waterbeheersing en onderwijs. Religieuze leiders lieten zien dat op scholen in hun land (Groot-Brittannië, India, Pakistan en de VS) spirituele waarden, gebed en de relatie met God als wezenlijke onderdelen van onderwijs worden beschouwd. Zij zien onderwijs als de vorming van de gehele menselijke persoon, waarbij spirituele waarden de motor zijn van een gezonde menselijke ontwikkeling. In Nederlandse (seculiere, maar ook religieuze) ogen is dat een wonderlijke combinatie. Een Nederlandse katholieke ondernemer vertelde me dat hij geen veranderingen in India kan realiseren zonder de steun van religieuze leiders. Terwijl de seculiere overheid daar een abstractie op afstand is, zijn het de religieuze leiders die echt invloed op de bevolking hebben.
Nederlandse ondernemers die op de conferentie aanwezig waren en die in India en Bangladesh werkzaam zijn – niet allen per definitie religieus – omarmen de invloed van spirituele leiders en organisaties voor het welslagen van hun projecten rond water en onderwijs. De vertegenwoordiger van de Indiase regering, ambassadeur Venu Rajamony, verklaarde dat de Indiase regering de bijdrage van deze religieuze leiders toejuicht en zelfs nodig heeft. In onze Nederlandse samenleving wordt vaak gedacht dat het spirituele een belemmering vormt voor maatschappelijke vooruitgang, getuige de discussie rond het bijzonder onderwijs. Er zijn inderdaad moskeeën en enkele streng islamitische en streng christelijke scholen die deze opvatting staven. Maar dit is niet typerend voor de meerderheid van de spirituele bewegingen en organisaties, die graag samenwerken en het contact met de overheid zoeken. Ook op de conferentie die ik bezocht, bleek het tegendeel: op het gebied van water en onderwijs, zag ik dat van de religieuze organisaties een onmisbare stimulerende werking uitgaat.
in de kinderschoenen
Mijn stellige overtuiging is dat we ook in Nederland meer kunnen bereiken wanneer overheden en religieuze organisaties meer met elkaar samenwerken. In Den Haag wordt sinds kort aan een interreligieus platform gewerkt. Maar dat staat nog in de kinderschoenen en is een uitzonderlijk initiatief. Op landelijk niveau zou een overleg van de regering met vertegenwoordigers van alle religies nuttig kunnen zijn om meer kennis te hebben van wat er in en rondom deze geloofsgemeenschappen zich afspeelt. Dit begint met het bewustzijn van de overheden en de religieuze organisaties dat zij elkaar iets te bieden hebben. De tegenstellingen en spanningen die in onze samenleving heersen of door mensen ervaren worden, zijn te groot en te fundamenteel voor overheden en religieuze organisaties om los van elkaar te opereren. Samenwerking van politieke en religieuze leiders is geboden, zoals paus Franciscus en minister-president Rutte verklaarden bij hun ontmoeting op 15 juni 2016. Het zijn boeiende tijden voor hen die religie en samenleving weer met elkaar durven te verbinden. <
