De Gouden Palm die Japan in verlegenheid brengt
Wie zal er voor de kinderen zorgen? In Shoplifters omarmt de Japanse regisseur Hirokazu Kore-eda de zwakken van een steeds harder wordende samenleving. Hij won er de Gouden Palm mee in Cannes, tot grote irritatie van zijn premier Shinzo Abe.
Zijn nederige uitstraling verraadt het niet, maar Hirokazu Kore-eda is de belangrijkste Japanse regisseur van onze tijd. Al zeventien jaar lang is hij vaste klant op het Filmfestival van Cannes, waar hij in 2013 de Prix du Jury kreeg voor het ontroerende familiedrama Like Father, Like Son – Steven Spielberg broedt sindsdien op een remake. Dat hij ooit de Gouden Palm zou winnen, stond in de sterren geschreven. En met Shoplifters heeft hij die absoluut niet gestolen. De 56-jarige Kore-eda vertelt deze keer het hartverwarmende verhaal van een arm gezin dat zich ontfermt over een verwaarloosd meisje en haar opleidt tot winkeldiefje.
Slapen in de kast
Met zes mensen van drie generaties wonen ze samen in een piepklein huisje. Een situatie die Kore-eda goed kent, vertelt hij ons op een terras in Cannes: “Ons appartement was zelfs nog kleiner, en we woonden er ook met zes. Mijn slaapkamer was een kast. Van daaruit observeerde ik mijn familieleden iedere dag – dat heb ik dan ook in de film verwerkt. Het grote verschil is dat wij geen winkeldieven waren”, lacht hij.
Het eigenlijke verhaal van Shoplifters is dus niet op Kore-eda’s leven gebaseerd, maar vindt wel zijn oorsprong in de harde realiteit. “Ik liet me inspireren door een aantal feiten die ik in het nieuws las, over arme families. Japan is steeds meer een klassenmaatschappij geworden. De kloof tussen arm en rijk wordt almaar groter. Dat zet mensen aan om bijvoorbeeld met pensioenen te frauderen: de dood van een familielid wordt niet aangegeven, zodat de nabestaanden het pensioen kunnen blijven opstrijken. Omdat het nu eenmaal hun enige bron van inkomsten is.”
‘Ik liet me inspireren door een aantal feiten die ik in het nieuws las over arme families’
Net als Like Father, Like Son, waarin twee kinderen bij hun geboorte verwisseld worden, onderzoekt en herdefinieert Shoplifters het begrip ‘familie’. De zes mensen die in de film als een warm gezin samenleven, zijn niet allemaal bloedverwanten. “In Japan zijn bloedbanden het allerbelangrijkste”, zegt de regisseur. “Alle alternatieve vormen van verbondenheid, zelfs adoptie, worden met kille argwaan bekeken. Maar ik wilde tonen dat die banden ook heel sterk kunnen zijn.”
De verschoppelingen uit Shoplifters kunnen ook niet anders dan bij elkaar warmte zoeken, vindt Kore-eda. “Want de samenleving heeft hen in de steek gelaten. En die samenleving, dat is ook de kijker. Dus aan de ene kant hoop ik natuurlijk sympathie op te wekken voor de personages, maar aan de andere kant wil ik dat de kijker ook beseft dat hij deel is van de samenleving die hen veroordeelt en teleurstelt. Ik hoop dat die twee emoties het publiek verscheuren – gemeen hè.” (lacht)
Reclame voor winkeldiefstal?
Een activistische film kun je Shoplifters bezwaarlijk noemen, maar zijn maatschappijkritiek was genoeg om in Japan voor irritatie te zorgen. Toen Kore-eda enkele dagen na ons interview de Gouden Palm won, kreeg hij niet het verwachte applaus in eigen land – of toch niet van de regering. Premier Shinzo Abe, die naar verluidt gewoonlijk nogal kwistig is met felicitaties aan het adres van succesvolle landgenoten, hulde zich in stilte. De conservatieve nationalist promoot al jaren het beeld van een krachtige, ultraliberale en voorspoedige natie. Dan is een film die de verliezers van die politiek in beeld brengt natuurlijk een doorn in het oog. Terwijl de premier zich veelzeggend onthield van commentaar bestempelden politieke medestanders Shoplifters als reclame voor winkeldiefstal en verheerlijking van misdaad.
‘Ik hoop dat de emoties het publiek verscheuren’
Maar dat weet Kore-eda dus allemaal nog niet op het moment van ons gesprek. Toch klinkt zijn analyse van zijn land somber: “De laatste twee decennia gaat het niet goed met Japan. De economie boerde achteruit, en de lokale gemeenschappen zijn afgebrokkeld. Mensen zijn boos en angstig omdat hun gevoel van verbondenheid verdwenen is. Daarom zijn ze zich gaan vastklampen aan het enige wat nog overblijft: de staat. Dat heeft voor een opmars van nationalisme gezorgd in Japan. Heel zorgwekkend, vind ik.”
Misschien hoeft het dan ook niet te verbazen dat hij zijn volgende film – voor het eerst – in het buitenland gaat draaien. Hij draait La vérité momenteel in Parijs, met Catherine Deneuve en Juliette Binoche in de hoofdrollen. “Een beetje beangstigend wel”, geeft Kore-eda toe. “Vooral omdat ik alleen Japans spreek. Maar ik ben toe aan een uitdaging.” Het resultaat zien we ongetwijfeld volgend jaar in Cannes.
‘Shoplifters’ speelt vanaf vandaag in de bioscoop. Lees hier de recensie.