Paul De Grauwe: “Brexit-uittredingsakkoord lost fundamentele problemen niet op”

Zelden in de geschiedenis heeft een combinatie van onkunde, onwetendheid en leugens een land ertoe gebracht zichzelf te schaden zoals Groot-Brittannië dat heeft gedaan sinds het brexitreferendum van 2016. Dat heeft er nu toe geleid dat Theresa May een uittredingsakkoord met de Europese Unie heeft verkregen dat in alle opzichten slechter is dan wat het land had kunnen hebben als het in de EU was gebleven.

Hier zijn de belangrijkste elementen van dat akkoord.

Er komt een transitieperiode tot einde 2020. Tijdens die periode verandert er niets: het VK blijft in de interne markt en in de douane-unie; het aanvaardt de vrije bewegingen van personen; en het betaalt zijn jaarlijkse bijdrage aan de EU. Als er in die periode veranderingen optreden in de regelgeving moet het VK die aanvaarden, zonder dat het heeft deelgenomen aan het beslissingsproces. Dat is een duidelijke achteruitgang in vergelijking met de situatie waarin het VK in de EU zat, en kon meebeslissen. De slogan was: ‘to take back control’. Maar in die transitieperiode zal het VK minder controle hebben en minder soeverein zijn dan voorheen. De harde brexiteers bijten hun nagels stuk. Het VK wordt een vazalstaat van de EU, zeggen ze.

Tijdens die transitieperiode zouden onderhandelingen moeten plaatsgrijpen over een nieuw handelsakkoord met de EU. Het is uitgesloten dat dit kan in minder dan twee jaar. Het is waarschijnlijker dat het tot vijf jaar kan duren. De transitieperiode zal dus verlengd moeten worden. De EU-onderhandelaar, Michel Barnier, heeft al voorgesteld dat de transitieperiode tot 2022 zou duren – nog twee jaar langer een statuut van vazalstaat voor het VK. De harde brexiteers worden er gek van.

Contradictie

Laten we even aannemen dat een vrijhandelsakkoord tussen de EU en het VK tot stand komt tijdens die transitieperiode. De Britse politieke elite blijft hierover in sprookjes geloven. Het handelsakkoord met de EU zou de handen van de Britse regering moeten vrijmaken om ongestoord nieuwe handelsovereenkomsten te sluiten met derde landen (China, de VS, Japan enzovoort). Maar dat zal dus niet mogelijk zijn. Als het VK dergelijke overeenkomsten sluit, zullen onvermijdelijk douanecontroles nodig zijn aan de buitengrenzen van dat land, dus ook aan de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland. 

Er zit echter een vreselijke adder in het gras: het uittredingsakkoord dat Theresa May heeft afgesloten met de EU voorziet in een ‘backstop’. Dat wil zeggen: als het vrij verkeer van goederen en diensten tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland in gevaar komt, blijft het VK automatisch ingesloten in de douane-unie met de EU.

De backstop maakt het dus onmogelijk voor een toekomstige Britse regering om vrijhandelsakkoorden te sluiten met de rest van de wereld. Die contradictie wordt in alle talen verzwegen. Het is dezelfde contradictie die tot nog toe de onderhandelingen zo heeft bemoeilijkt. Het uittredingsakkoord heeft de oplossing van die contradictie gewoon naar de toekomst verschoven. En dus zit in dit akkoord een toekomstig conflict ingebakken. Al wat dit akkoord heeft bereikt, is dat het zo gevreesde scenario van een ‘no deal’ op het einde van maart 2019 vermeden wordt.

De vraag blijft natuurlijk of Theresa May erin zal slagen om het uittredingsakkoord door het parlement te jagen. Niemand kent het antwoord op die vraag vandaag. Theresa May niet, en ik ook niet.

Turbulenties

Alles is nog mogelijk. Eén scenario is dat Theresa May het haalt, en dan hebben we het scenario dat ik eerder besprak en dat tot nieuwe conflicten zal leiden in de toekomst.

In een tweede scenario slaagt Theresa May er niet in een meerderheid te vinden in het Britse parlement. En dan kunnen we veel richtingen uit. Een ervan is dat er toch een ‘no deal’ komt in maart 2019. We heffen dan invoerrechten op Britse producten en de Britten op onze producten. En aangezien niemand klaar is met de nieuwe douane-infrastructuur, volgt dan een periode van economische turbulenties die voor niemand leuk zullen zijn, en vooral niet voor de Britten die voor een brexit hebben gestemd. De conservatieve elite die dat mogelijk heeft gemaakt, zoals Boris Johnson en Jacob Rees-Mogg, trekt zich daar niets van aan. Zij hebben hun schaapjes op het droge.

Een tweede referendum behoort ook tot de mogelijkheden. Zal die leiden tot een terugkeer van het VK naar de EU-schaapstal? Niemand weet het. Onzekerheid blijft troef. En dat zal nog een tijdje duren.