Nieuwe hipster van Istanbul is vrome moslim

Bij binnenkomst in Çikolata Kahve (C&K), een populair, smaakvol ontworpen koffiehuis in het Aziatische deel van Istanbul, valt meteen het bordje aan de muur op: ‘Verboden de toekomst te voorspellen’. Het koffie­drab bestuderen om in de toekomst te kijken is verboden in de islam, zegt de 43-jarige manager Omar Faruk. “Het is een zware zonde. Alleen God kent de toekomst.” Wie zich niet aan de huisregel houdt, kan een vriendelijke waarschuwing verwachten.

Het verbod te voorspellen is een publieks­trekker voor C&K, hier in het hart van de wijk Çengelköy. Driekwart van de klandizie bestaat uit jonge vrouwen en velen van hen beschouwen zich als conservatief. Als zij het bordje ‘Verboden de toekomst te voorspellen’ zien, weten ze: dit is een plek voor ons.

Dat is precies zoals de 23-jarige Cansu Kaya het formuleert: “We liepen laatst toevallig langs en ik wist door dat bordje meteen dat ik me hier thuis kon voelen. Dat ze respect hebben voor mijn geloof.”

Ze zit aan een tafeltje te kletsen met haar vriendin, Iren Özdamar. Voor de 25-jarige architect is de religie minder belangrijk, een hoofddoek draagt ze niet. Özdamar komt hier vooral voor “de lekkere dingen”. De superieure koffie-met-chocolade (en slagroom) is bekend tot ver buiten Istanbul.

Kaya is als jeugdige rechter en draagster van een hoofddoek een typische representant van een mensensoort die steeds zichtbaarder is in het straatbeeld van Istanbul. Jonge, goed­opgeleide conservatieve moslims die ondanks hun vroomheid toch willen deelnemen aan het moderne leven van de grote stad.

Waar in Istanbul doe je dat? Besiktas is een voor de hand liggende optie, het welvarende, mondaine stads­deel op de Europese oever van de Bosporus. Of het iets zuidelijker gelegen Cehangir, de hipste wijk van Istanbul. Toevluchtsoord voor expats, kunstenaars en Turkse film­sterren. Liefhebbers van café latte en vega­lunches hebben het hier voor het kiezen. Galeries, hipster­horeca en bric-à-brac­zaakjes wisselen elkaar af. Je zou je in Le Marais in Parijs kunnen wanen, of het New Yorkse Soho.

De conservatieven komen er liever niet. Het is niet hun wereld. Cafés schenken rijkelijk alcohol, op de tafels van restaurants worden veel borden geflankeerd door een glas wijn. De kleding­codes zijn vrijzinnig. In de warme maanden laten jonge vrouwen menig lichaamsdeel onbedekt.

“Voor de conservatieven is Cehangir het domein van de anderen”, zegt stadssocioloog Tuba Dogan. ‘De anderen’, dat is zoals conservatieven en seculieren in Turkije elkaar noemen: digerlesi. Het is de klassieke tweedeling in de Turkse samenleving. Westers georiënteerde seculieren enerzijds, de groep waaruit de vroegere kemalistische machthebbers voortkwamen. Anderzijds de behoudende moslims, grofweg de achterban van de AK-partij van president Recep Tayyip Erdogan.

Geen echtgenoot in de buurt

De jonge vrouwen uit die laatste groep eisen, veel meer dan hun moeders, hun plaats op in de publieke ruimte. “Voorheen ontmoetten de conservatieve vrouwen elkaar thuis”, zegt Dogan. “Er bestonden voor hen geen openbare plaatsen.”

In AKP-wijken als Fatih, aan de Europese kant van de Bosporus, is het inmiddels heel normaal om gehoofddoekte vrouwen te zien, een terrasje meepikkend in de zon – nergens een echtgenoot te bekennen. Maar in Çengelköy, aan de Aziatische kant, gaat de emancipatie van het conservatieve volksdeel nog een stapje verder. Wie door Çengeloglu wandelt, de hoofdstraat van de wijk, waant zich welhaast in Cehangir. Alles hier straalt het eigentijdse grote­stads­gevoel uit. Fel geel, blauw en rood geverfde gevels, sommige met stripachtige taferelen. Hippe koffiezaken met kleurige houten klapstoeltjes. Jonge professionals met laptop-en-latte doen er hun ding.

Het vroegere vissersdorp met zijn historische yali’s – houten villa’s aan de waterkant – is echter een bij uitstek conservatieve wijk. Niet voor niets heeft president Erdogan op een heuvel boven Çengelköy een kolossaal paleis laten bouwen, zijn residentie in Istanbul.

“Het conservatieve Cehangir”, noemt Dogan de buurt. Çengelköy is hip met een islamitisch sausje, zo stelde ze vast toen ze voor haar proefschrift over de wijk drie openbare gelegenheden – ‘comfort­zones voor vrouwen’ – bestudeerde. En dat betekent net iets méér dan dat alle voedsel halal is en dat nergens alcohol wordt geschonken.

Het duidelijkst is dat te zien in koffie- en chocoladehuis C&K. Aan de muren hangen schilderijen met Koran-verzen. Er is een plank met religieuze boeken. In het midden staat een marmeren zuil die rozenwater pompt, het symbool van de profeet. Er zijn wasruimtes voor het gebed. En: met creditcard kan niet worden betaald. “In onze religie is dat problematisch”, zegt manager Faruk. “Maar wie de huisregel niet kent en geen geld bij zich heeft, hoeft niet te betalen.”

Dogan verzamelde op sociale media commentaren op Çikolata Kahve. “Ik voel me zo veilig hier”, zegt iemand. “Een toevluchtsoord.” Een ander heeft in seculiere uitgaanswijken vaak het gevoel dat de bierdrinkers hem aankijken en denken: wat doe jij hier? “Ik heb geen problemen met hen, maar ik voel me niet prettig bij het idee dat zij misschien problemen hebben met mij.”

‘De anderen’ reageren ook. “Ik voel me een buitenstaander hier”, zegt er een. “Ze accepteren geen credit­cards. Te gek voor woorden, voor zo’n beroemde tent vandaag de dag.”

Niet de gehele klandizie is overigens conservatief, zegt Faruk. “Er komt hier van alles.” Het gemoedelijke, groene Çengelköy is in de hele metropool populair als plek om uit eten te gaan en te genieten van het uitzicht over de Bosporus. “Maar seculiere Turken zijn ten slotte ook moslims. Ook zij voelen vanbinnen de religie, op een manier die wellicht taboe is in hun omgeving.”

Elders in de buurt is de islam minder zichtbaar aanwezig. Book Café – boekhandel annex coffee­shop – heeft een forse kast ‘spiritueel’, maar net zo goed wereldlijke auteurs als Hemingway, Márquez, Steinbeck, Dan Brown en Murakami. En o ja: Elvis Religion - The Cult of the King van Gregory L. Reece.

Eigenaar Zübeyde Çaliskan (37) opende twee jaar geleden haar deuren. Toen de kinderen groot waren “ontdekte ik mezelf”. Ze ging sociologie studeren, scheidde van haar echtgenoot en begon Book Café. Het interieur is licht, speels, modern. “Ik heb veel in Europa gereisd, ik zag andere stijlen”, zegt ze.

Religieuze bedoelingen heeft de gehoofddoekte Çaliskan niet met haar boekwinkel, zegt ze. “Ik ben conservatief, maar ik sta open voor iedereen. Er komen ook seculiere schrijvers signeren.”

Wel zorgt ze ervoor dat ook de conservatieve huisvrouwen uit de buurt zich op hun gemak voelen. Vooral voor hen heeft ze een ruim bemeten kinderhoek ingericht. “Ik geloof niet in de tweedeling tussen seculieren en conservatieven”, zegt Çaliskan. “Die is gecreëerd door de seculieren. Zij ontnamen ons onze vrijheid. We konden niet werken of studeren. Die vrijheid hebben we weer terug veroverd. Ik ben modern zonder de grenzen van de islam te overschrijden.”

Jazz en Turkse rap

Uit het hoekpand met gele gevel aan de overkant van de straat komen lyrische jazz­klanken. Muziek is – meer nog dan koffie – de raison d’être van Hook Coffee, zo vertelt de 24-jarige Onur Selem, eigenaar van het koffie­huis en van een getrimde hipster­baard. We horen de Turkse zangeres Ece Göksu, met Korhan Futaci op sax. Grote namen in Turkije. De muur is behangen met foto’s van muzikanten als Mogollar, aarts­vaders van de Anato­lische rock, en de in 1999 overleden rocker Baris Manço. Een oude poster van Frank Sinatra. Zelf houdt Selem vooral van jazz en Turkse rap.

Hij was drie jaar geleden de eerste in Çengelköy, zegt hij, met een eigentijds café. Selem komt hiervandaan en het was altijd al zijn droom de jeugdige moderniteit naar de buurt te halen. “De transformatie van de straat begon met ons.” Sindsdien rukt de gentrificatie zoals die zich eerder in Cehangir heeft voltrokken, ook op in Çengelköy. Zo ontstaat een waar walhalla voor mipsterz, moslim hipsters. “Elke dag gaat er wel iets nieuws open”, zegt Selem met enige overdrijving.

“Voor ons is dit niet vreemd”, zegt boekhandelaar Çaliskan, met haar vinger wijzend naar de jazz die door het straatje zweeft. “Jonge mensen zien alles op sociale media. We luisteren naar Engelse muziek. We doen mee met de wereld, zonder te copy­pasten. Dit is óns Cehangir.”