Is het nu hen of hun? Waarom sommige Nederlandse taalregels maar moeilijk ingeburgerd raken

In de periode tussen de 16e en de 19e eeuw werd de basis gelegd voor het Nederlands dat we vandaag kennen. Intellectuelen en geestelijken voelden toen namelijk de nood om met de taal aan de slag te gaan en het Nederlands uniform vast te leggen. 

"Dat allemaal onder invloed van bewegingen zoals de renaissance en het humanisme, maar ook de opkomst van de boekdrukkunst zorgde voor een grotere nood", vertelt Eline Lismont in De Wereld Vandaag op Radio 1.

Lismont is postdoctoraal onderzoeker Taalkunde aan de VUB en onderzocht hoe de taalregelgeving tot stand kwam en waarom de ene regel wél en de andere regel geen ingang vond in het dagelijkse taalgebruik. 

Het waren dus grammatici, geestelijken en literaire auteurs die tussen 1550 en 1850 bepaalden wat als goed taalgebruik werd beschouwd. Vooral schrijver Joost van den Vondel werd als de taalinfluencer van zijn tijd beschouwd. "Men probeerde vooral zijn taalgebruik in regels te gieten", vertelt Lismont.

De taalregels werden in de eerste plaats opgepikt in de sociale kringen van de schrijver en verspreidden zich zo. Uiteindelijk volgen intellectuelen en andere geestelijken. Later werden ze ook voor het brede publiek toepasselijk, al raken niet alle regels daar succesvol ingeburgerd.

Het is voor grammatici namelijk moeilijk om een heel nieuwe constructie te introduceren: "Grammatici interageren vaak met een verandering die al op weg is in het taalgebruik en kunnen die dan succesvol versnellen of vertragen. Maar een hele nieuwe taalconstructie introduceren, daar slagen ze zelden in."

Zo vinden vele taalgebruikers het onderscheid tussen de persoonlijke voornaamwoorden "hen" en "hun" vandaag nog moeilijk. Het is een regel die in de 17e eeuw voor het eerst werd ingevoerd door de Nederlandse grammaticus Christiaen van Heule. 

"Van Heule wou het Nederlands vastleggen op Latijnse leest", licht Lismont toe. "Om een gesofisticeerde taal te hebben, moest er volgens hem een concreet onderscheid worden gemaakt tussen een accusatief (naamval voor het lijdend voorwerp, red.) en een datief (meewerkend voorwerp, red.)." En zo geschiedde: grammatici volgden snel en beschouwden "ik heb hen gezien" en "ik heb hun een geschenk gegeven" als correct Nederlands.

Maar de regel kwam uiteindelijk vooral in geredigeerde tekstgenres, zoals kranten, terug en werd in informelere contexten helemaal niet toegepast: "Het gaat om een vrij artificiële regel, die geen basis kent in het taalgebruik en daarom moeilijk ingang vindt bij het bredere publiek", aldus Lismont.

En is het nu "groter dan" of "groter als"? De 2 vormen werden in de 17e eeuw door elkaar gebruikt, maar 'taalinfluencer' Van den Vondel maakte gebruik van "groter dan". "Op het gezag van iemand als Vondel is toen bepaald om "groter dan" als taalregel vast te leggen", licht Lismont toe. 

Maar dat sommige mensen vandaag nog geneigd zijn om "groter als" te gebruiken, is niet vreemd: "In bepaalde gebieden in Vlaanderen is "groter als" de standaard regionale variatie en de invloed van de gesproken taal mag men niet onderschatten". Er is trouwens nog meer regionale variatie: "In West-Vlaanderen zal men zelfs sneller "groter of" zeggen", klinkt het bij Lismont. 

De regels die we vandaag kennen, zijn voornamelijk in Holland gevormd. Omdat de regels in de noordelijke regio werden geschreven, vonden de regels daar sneller ingang dan in Vlaanderen. Spreken ze over de grens dan beter Nederlands? "Als je vanuit hedendaags oogpunt kijkt: de "groter als"-fout maken ze ook in Nederland."

"Het idee dat in Nederland de taalregels beter worden nageleefd, is dus een perceptie van taalgebruikers", sluit Lismont af.