Waarom Australië wel kon wat de VS niet lijken te kunnen: schietpartijen stoppen

De lijst is lang, bijzonder lang, en stilaan zelfs eindeloos. Stads- en schoolnamen komen gelijk te staan met de schietpartijen die er hebben plaatsgevonden: er was Parkland, Florida (17 doden), er was Las Vegas (59 doden), er was Orlando (49 doden), er was de Columbine High School (13 doden), er was de lagere school van Sandy Hook (28 doden), er was Virginia Tech (32 doden), enzovoort. 

Ook Australië kent zo'n stad, die meteen de herinnering aan een schietpartij oproept: in Port Arthur op het eiland Tasmanië schoot de 28-jarige Martin Bryant in april 1996 35 mensen dood. In een café op een toeristische site at Bryant eerst zijn lunch op, haalde daarna zijn semi-automatisch wapen boven, en begon in het wilde weg te schieten. Naast de 28 dodelijke slachtoffers vielen er ook 23 gewonden.  

National Firearms Agreement

Het was de grootste schietpartij ooit in Australië, maar ineens ook de laatste. Amper zes weken erna kondigde de toenmalige conservatieve premier John Howard de National Firearms Agreement aan, een omvangrijk pakket aan strengere wapenwetten die het geweld aan banden moesten leggen. Gehuld in een kogelvrij vest en ondanks tegenkanting van een groot deel van zijn achterban vertelde Howard dat automatische en semi-automatische wapens voortaan verboden zouden worden. Australiërs zouden een geldige reden moeten opgeven om nog een wapen te kunnen kopen en er zou een verplichte wachttijd komen.

Het meest controversiële onderdeel: een verplicht omvangrijk buy back-programma, waarbij iedereen die al een verboden wapen in zijn bezit had, verplicht werd het aan de overheid te verkopen. 650.000 wapens werden in de weken en maanden nadien in beslag genomen en vernietigd. Meteen was het aantal wapens in het land gehalveerd. 

Om de zes maanden bijgewerkt

De nieuwe wetten werden in consensus door rechts én links besproken en goedgekeurd, en sindsdien worden ze om de zes maanden herbekeken. Wijzigingen moeten door het volledige politieke spectrum aanvaard worden. Eind 2017 werd er zo nog een nieuw amnestie-programma opgezet. Australiërs konden hun wapen inleveren, de overheid garandeerde geen moeilijke vragen te stellen over de herkomst of het gebruik ervan. 51.000 wapens werden opgehaald, twintig procent van het totale aantal. 

Maar werkten de strengere wapenwetten ook? Eén-op-éénrelaties bewijzen tussen het aantal wapens en het aantal schietpartijen of slachtoffers is moeilijk, maar feit is wel dat er sinds 1996 geen grote schietpartijen meer zijn geweest in het land. In de 18 jaar voor Port Arthur waren het er nog dertien. Ook het aantal doden door vuurwapens is drastisch gedaald, net als het aantal zelfmoorden. 

Voorbeeldland

Amerikaanse voorstanders van strengere wapenwetten verwijzen dan ook steevast naar Australië als het grote voorbeeld. Als zij hun wapenwetten kunnen aanpakken en zo het aantal schietpartijen tot nul kunnen herleiden, waarom kunnen wij dan niet proberen op zijn minst dezelfde weg in te slaan. Ook president Obama, die wel voorstander was van strengere wetten, maar tegen de realiteit van het Repubikleinse Congres en de almachtige wapenlobby NRA botste, verwees regelmatig naar het land.

In 2014 kende de VS volgens overheidscijfers 10,54 wapendoden per 100.000 inwoners, tegenover 0,93 in Australië. Het aantal moorden: 3,6 per 100.000 inwoners versus 0,16. En het aantal wapens per 100 inwoners: 101,5 versus 21,7.

Andere geschiedenis

Toch is het niet zo simpel het Australische model naar de VS te kopiëren, weet de Australische ambassadeur in het land, Joe Hockey. Na de schietpartij van Las Vegas in oktober vorig jaar, tweette hij: "Ik zat in de regering die de Australische wapenwetten heeft aangepast. Wapens zijn veel meer aanwezig en deel van de cultuur hier in de VS. We 'hopen' allemaal op verandering, maar het zou een mirakel zijn."

In een interview met CityLab.com ging Hockey verder in op het immense cultuurverschil tussen beide landen, dat volgens hem de tegenstand tegen strenge wetten moet verklaren. "Australië en de VS kennen compleet verschillende situaties, en dat gaat terug naar onze stichting. Amerika is geboren in een cultuur van zelfverdediging, Australië is geboren in een cultuur van 'de regering zal mij beschermen'. Ons land is niet geboren als het resultaat van een brutale oorlog. Niemand is bij ons binnengevallen, we zijn niet aangevallen, we zijn niet bezet. Dat maakt een ongelooflijk verschil, ook vandaag nog." 

Tweede Amendement

Hockey wijst erop dat Australië bijvoorbeeld geen burgeroorlog heeft gekend zoals de VS, en niet groot geworden is in een geschiedenis van "iedereen moet zichzelf kunnen verdedigen". "Wij hebben die geschiedenis niet. En die gaat naar het hart van wat het betekent je eigen mensen te verdedigen. Daarom heeft de VS nog altijd een Tweede Amendement (in de grondwet, dat de vrije wapendracht garandeert, red.) dat gebaseerd is op een oude visie op wat het betekent bezet te zijn."

Vraag is hoe lang die antieke visie nog hanteerbaar blijft, nu het vooral de jongeren zijn die zich steeds meer roeren met protestacties, demonstraties en marsen op Washington. Ook de 18-jarige Samuel Zeif, overlevende van de schietpartij in Florida van vorige week, vroeg gisteren aan president Trump waarom de VS gewoon niet kan van Australië wel kon. "Kan iemand me hier vertellen hoeveel schietpartij er sinds 1996 in scholen zijn geweest?", vroeg hij in tranen in het Witte Huis, vooraleer hij met zijn vinger het cijfer 0 vormde. 

Trump kondigde actie aan, al lijkt hij met zijn voorstel om ook leraren te bewapenen, net voorstander te zijn van nóg meer wapens.