"Het lijkt me ondenkbaar dat dit ook in Nederland gaat gebeuren", zegt Marlou Schrover tegen NU.nl. Zij is hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, met speciale belangstelling voor migratie en diversiteit.
"Nederland moet zich aan een aantal afspraken houden. Daardoor zou het erg moeilijk worden om een soortgelijk plan in te voeren. We zouden dan eerst uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties (VN) en de Europese Unie (EU) moeten stappen."
Karin Geuijen is universitair docent aan de Universiteit Utrecht en specialist in migratiebeleid. Ook zij benadrukt dat dit soort asielbeleid moeilijk wordt voor Nederland. "Als Nederland in de EU wil blijven, dan is dit soort beleid bijna onmogelijk. Nederland moet namelijk voldoen aan de Europese regelgeving. In deze regels zijn beide verdragen standaard opgenomen."
Het Verenigd Koninkrijk kan het beleid wel toepassen, omdat dat land in 2020 uit de EU stapte.
Terugtrekken uit verdragen is slecht voor reputatie
Maar het is de vraag of de Britten het controversiële asielplan ook echt gaan uitvoeren. "Er staat in het VK al een team aan advocaten klaar, omdat zij beweren dat dit mensenrechten schendt", zegt Schrover. "Het plan zal worden voorgelegd aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Als die rechtbank in Straatsburg het plan afkeurt, dan is een voorstel in Nederland al helemaal zinloos."
Ook dat zit in het VK net even anders. De nieuwe Britse asielwet bepaalt dat enkele Britse mensenrechtenstatuten niet van toepassing zijn. Daarnaast moeten Britse rechters Rwanda behandelen als een veilige bestemming, dus een land waar je asielzoekers naartoe mag sturen.
Zo hoopt de regering een eerdere uitspraak van het Britse hooggerechtshof te omzeilen. De Britse premier Rishi Sunak zei maandag bereid te zijn het VK terug te trekken uit het EHRM als het hof blijft dwarsliggen.
"Het is niet moeilijk om uit het VN-Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens te stappen", legt Schrover uit. "Maar het is wel ontzettend slecht voor de reputatie van een land. Je komt in de categorie landen terecht waarvan men zegt dat er mensenrechtenschending plaatsvindt."
Australië heeft gelijkwaardig beleid
Het Britse plan doet denken aan het Australische asielbeleid, dat ook niet bepaald onomstreden is. "Zodra een boot met vluchtelingen de Australische territoriale wateren betreedt, wordt deze afgevoerd naar een nabijgelegen eiland", zegt Schrover. "Deze kleine zelfstandige eilanden ontvangen veel geld van Australië om de vluchtelingen op te vangen. Op de eilanden wordt vervolgens de asielaanvraag beoordeeld."
Dat Australische beleid werkt slecht, zegt Leo Lucassen. Hij is hoogleraar Mondiale Arbeids- en Migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden. "Het onderzoek dat is gedaan naar het Australische beleid is niet mals. Het beleid kost veel geld, is inhumaan en is niet effectief. Mochten we dit soort beleid in Nederland kunnen introduceren, dan is het nog maar de vraag of we dat ook moeten willen."
Schrover bevestigt dat. "Mensen kunnen door dit beleid jaren in detentie zitten. De omstandigheden zijn schrijnend. Journalisten worden daarom van de eilanden geweerd. Mocht het VK het nieuwe asielplan daadwerkelijk gaan uitvoeren, dan kan het rekenen op een flink mediacircus."
Doordat Australië geen Europees land is, hebben de Europese regelgeving en het EVRM geen effect. Australië heeft wel het VN-vluchtelingenverdrag ondertekend, maar kan toch zijn beleid uitvoeren. Lucassen: "Er is geen sanctie als je het verdrag niet naleeft. Het is opgesteld door de Verenigde Naties (VN) en die zouden Australië hierop moeten aanspreken. Het land zou hooguit uit de VN gezet kunnen worden, maar die kans is erg klein. Het is een tandeloze tijger."
Het Deense model is uitzondering op de regel
Denemarken zit ook in de EU en moet zich dus, net als Nederland, houden aan de verdragen. Maar het land is niet gebonden aan EU-richtlijnen rond asielprocedures vanwege een zogenoemde opt-out. Die uitzonderingspositie geeft landen de mogelijkheid zich niet aan bepaalde regels te houden.
De invoering van het Deense model is volgens Lucassen in Nederland niet mogelijk. "Denemarken heeft bij de toetreding tot de EU in 1973 vastgelegd dat het land op een aantal beleidsvelden zijn vrijheid behoudt. Hier valt migratie ook onder.
Nederland heeft dat niet gedaan. Als Nederland nu een soortgelijk model zou willen invoeren, is daar weinig steun voor vanuit de EU. Het zou een onwerkbare situatie creëren."
Het Deense parlement nam in juni 2021 een wet aan die het mogelijk maakt asielzoekers buiten Europa op te vangen. Daarom sprak het land ook met Rwanda om daar asielzoekers op te vangen, maar zover is het niet gekomen.
Ook Israël stuurde tussen 2013 en 2018 enkele duizenden vluchtelingen naar het Afrikaanse land. Lucassen: "Er zijn daar momenteel bijna geen asielzoekers meer over. De opvang was slecht en een aantal van hen is onmiddellijk na aankomst over de grens met Oeganda gestuurd. Dit was tegen (gedwongen) betaling van de asielzoekers zelf."