Direct naar artikelinhoud
Interview

Twee jaar na de aanslagen: de niet zo propere wereld van de crime scene cleaners

Stephan Verlaeckt en Tim Van Kerckhove van Clean It Up.Beeld Evelien De Jonghe

Brussel, 22 maart 2016. Teruggekeerde Syriëstrijders laten drie bommen ontploffen. Bij de aanslagen laten 32 slachtoffers het leven en raken honderden anderen zwaargewond. Terwijl het land zich in een diepe rouw wentelt, maken crime scene cleaners zich op om hun werk te doen. Zij zijn het die de menselijke resten opruimen en er zo voor zorgen dat het gewone leven zich kan herstellen. "Mensen hebben ons nodig, maar zien ons niet graag komen."

Een paar uur na de explosies rinkelt de telefoon bij Tim Van Kerckhove (50) en Stephan Verlaeckt (55) van Clean It Up. Of ze zo snel mogelijk kunnen afzakken naar het CD&V-hoofdkwartier - de plek waar de zwaargewonden worden opgevangen - om alle bloedvlekken te verwijderen?

Hoe voelde het om Brussel binnen te rijden?

Stephan Verlaeckt: "Surrealistisch. Zowat de volledige stad was afgezet, zelfs de Wetstraat mochten we niet in. We reden door een desolate hoofdstad, vol politielinten en lege straten. Brussel was oorlogsgebied."

Tim Van Kerckhove: "Het CD&V-gebouw ligt net naast de ingang van metrostation Maalbeek, dus waren alle zwaargewonden in eerste instantie naar daar gebracht. Hoewel we 's middags al werden gebeld, kregen we die dag zelf geen 'go' om uit te rukken. De chaos was nog te groot en het onderzoek te precair. De volgende dag is het dan toch gelukt om tot in de Wetstraat te raken."

Wat zagen jullie ter plaatse?

Van Kerckhove: "Vaak is een ruimte met gewonden vuiler dan een ruimte met doden. Omdat de slachtoffers zich vaak nog kunnen verplaatsen, laten ze in hun paniek overal bloedsporen achter. De gewonden hadden zowel in de lokalen als tegen de gevel de eerste zorgen toegediend gekregen. Dus we moesten alles schoonmaken, binnen én buiten. We kregen te horen dat Kris Peeters en nog een aantal andere hoge piefen in de namiddag zouden langskomen, dus hebben we ons best gedaan om alles die dag zelf in orde te krijgen."

Verlaeckt: "Het viel op dat de mensen die de slachtoffers hadden geholpen nog heel helder door dat gebouw liepen, alsof er niets gebeurd was. Ze waren allicht nog in een roes door alle gebeurtenissen. Later vernamen we dat velen van hen hun klop hadden gekregen en in behandeling moesten gaan."

'Die lijkgeur ruik ik al lang niet meer. Ik krijg soms zelfs een hongertje tijdens het werk'
Stephan Verlaeckt

"Er is te weinig aandacht gegeven aan wat die mensen toen hebben gedaan. Het is niet evident om het hoofd koel te houden wanneer er tientallen gewonde mensen om hulp vragen."

Zijn jullie ook in het metrostation geweest?

Verlaeckt: "Nee, daar hebben ze hun eigen mannetjes. Zoals bij de NMBS, om treinstellen schoon te maken na een zelfdoding. Maar in dat metrostation was er ook niet veel om nog schoon te maken: zo groot was de ravage die die bom had aangericht."

Voelde dit werk anders aan dan de plaats delict bij een 'gewoon' overlijden?

Verlaeckt: "Het werk blijft hetzelfde, maar de omstandigheden grepen wel naar de keel. Een massamoord is moeilijk om te vatten."

Een vreemd beroep toch wel. Hoe zijn jullie hiermee begonnen?

Verlaeckt: "We hadden een firma die zich specialiseerde in ontstoppingen. We waren dus wel wat gewoon qua vuile klusjes. Vaak ging het om met rommel en vuilnis overspoelde OCMW-woningen, en áltijd was er een toilet dat op ontploffen stond. Op een dag vroeg de federale politie of we ook lijkresten opruimden. Eerst vonden we dat een raar idee, maar toen die vraag een aantal keren terugkwam, zijn we er toch maar op ingegaan."

Van toiletten ontstoppen naar lijkvocht dweilen: graag gezien zijn jullie allicht niet?

Van Kerckhove: "Mensen hebben ons nodig, maar ze zien ons niet graag komen. Zowel als ontstopper als forensisch schoonmaker word je opgeroepen voor heel intieme en menselijke situaties. Gêne is de gemene deler. Zowat elke keer dat we een toilet gingen ontstoppen, wezen die mensen met het schaamrood op de wangen naar hun kinderen als grote schuldige."

Verlaeckt: "Daar kon je tenminste nog even om lachen. Zoals die keer dat we met een man of vijf boven een toilet gebogen stonden en er ineens tien gebruikte condooms kwamen bovendrijven. Ik zag die vader toen verward naar zijn schoonzoon kijken en hoorde hem iets murmelen over zijn dochter. Iets te veel familiale intimiteit in de kleinste kamer (lacht). Enfin, de miserie die we in onze huidige job tegenkomen, is van een heel ander kaliber."

'Na die allereerste opdrachten vroegen we op de terugweg: 'Gaat het? Voel je je oké?' Nu doen we dat niet meer'
Tim Van Kerckhove

Voelen jullie de psychologische impact?

Van Kerckhove: "Na die allereerste opdrachten vroegen we op de terugweg: 'Gaat het? Voel je je oké?' Nu doen we dat niet meer. Misschien is het zoals bij verpleegkundigen en dokters: als je zoveel hebt gezien, raak je door niks meer geshockeerd."

Verlaeckt: "Soms krijg ik zelfs een hongertje tijdens het werken. Bizar, ik weet het. Maar ik zie al die vuiligheid eigenlijk niet meer. Geuren zijn ingrijpender. Onlangs was ik 's middags een broodje met kaas aan het eten en zei ik tegen Tim: 'Die kaas ruikt nu toch echt naar een lijk?'"

Klopt het beeld van de heldhaftige, rondsjezende crime scene cleaner, zoals in Amerikaanse misdaadseries?

Verlaeckt: "Helemaal niet. In Amerika is crime scene cleaning een sector waar veel geld mee gemoeid is. Er zijn ook veel meer gewelddadige overlijdens. Als daar een moord gebeurt, staan ze een paar uur later al met twee of drie aan de voordeur om hun kaartje af te geven en een prijs te maken."

"In België is het nog maar een paar jaar wettelijk verplicht dat een plaats delict eerst wordt schoongemaakt voor ze wordt vrijgegeven. Meteen na de invoering van dat decreet zijn veel cowboys de sector ingesprongen. Mensen zonder knowhow, die dachten snel geld te verdienen. Intussen is de meerderheid weer verdwenen. Crime scene cleaning is een gat in de markt, maar geen vetbetaald gat."

Waar hebben jullie de stiel geleerd?

Verlaeckt: "Bij Amerikaanse firma's. Ze hebben ons cursussen opgestuurd waarin we ons een paar weken lang verdiept hebben. Want het is niet omdat je met een vod overweg kunt, dat je een plaats delict kunt poetsen. Elke ondergrond heeft zijn eigen aanpak nodig. Als je niet grondig en volgens de regels werkt, loopt het mis. Vergeet je bijvoorbeeld het lichaamsvocht en bloed dat onder de trap is gekropen, dan zitten er een paar weken later opnieuw wormen. Om van besmettelijke ziekten nog maar te zwijgen."

Jullie zijn 24 op 24 beschikbaar. Allicht verrekenen jullie die flexibiliteit in de prijs?

Verlaeckt: "We vertrekken meteen, dat klopt. Of we nu aan de feestdis zitten of knus in bed liggen: we springen in ons busje en gaan aan het werk. Maar dat betekent niet dat we eender welk bedrag kunnen factureren. Zeker aan de opdrachten die we via het parket binnenkrijgen, verdienen we niet veel. Bedoeling is dat we een offerte opstellen voor een plaats delict die we nog niet eens met eigen ogen hebben gezien. En die prijs moeten we zo laag mogelijk houden. Ze zouden liever hebben dat we het stuk tapijt uitsnijden waar iemand drie weken op heeft gelegen, dan dat we de hele woonkamer schoonmaken." 

'Onze grootste nachtmerrie is besmet raken door ons per ongeluk te prikken'
Tim Van Kerckhove

"Als het er gewoon al een beetje proper uitziet, is het goed voor hen. Maar pas wanneer de volledige ruimte grondig is gereinigd, hebben wij er een goed gevoel bij. Want uiteindelijk vechten wij niet tegen een alledaags vuiltje, maar tegen bacteriële contaminatie, tegen een voor het oog onzichtbare vijand. Wat als de volgende huurder kleine kindjes heeft die aan de vloer likken?"

Van Kerckhove: "En dan is er nog de goedkope concurrentie. Ook onze sector wordt onderuitgehaald door buitenlandse krachten. Belachelijk! Want hoe kunnen zij een deftig gesprek voeren wanneer een vader kwaad binnenstormt terwijl ze de hersenen van zoon of dochter bijeenvegen? Een beetje psychologische bijstand verlenen en goed luisteren: dat is óók een deel van ons werk."

Wat zijn de risico's van het vak?

Van Kerckhove: "Om ons te beschermen tegen bloed en lijkvocht dragen we altijd een mondmasker. Dat is dus niet voor de geur, want op den duur heb je daar geen last meer van. Dan herken je de geuren wel en kan je ze plaatsen, maar begin je er niet meer van te kokhalzen. Tegen ziekten zoals hepatitis zijn we ingeënt, maar tegen hiv kun je je nooit beschermen. Daarom vragen we altijd of de overleden persoon een druggebruiker was. Onze grootste nachtmerrie is besmet raken door ons per ongeluk te prikken."

Onze maatschappij wordt steeds individualistischer, klinkt het. Zien jullie een stijging in het aantal 'eenzame doden'?

Verlaeckt: "Ja, zeker tijdens de feestdagen. 'We zijn nonkel Jef vergeten en nu ligt ie dood.' Een trieste evolutie. Vooral oudere mensen worden vergeten en sterven een eenzame dood. Zelfs als hun partner nog leeft. Onlangs vonden we zo twee tachtigers. De man was boven in zijn slaapkamer gestorven, zijn vrouw stierf een paar dagen later door uitdroging."

Doet jullie werk je nadenken over 'de mens'?

Verlaeckt: "Je vraagt je soms wel af wat door mensen hun hoofd spookte in de laatste momenten voor hun dood. Zoals die oproep voor een zelfmoord in een kast van een villa. Beneden stonden de fruits de mer nog op tafel, boven in de slaapkamer lag de vader des huizes, hij had zichzelf door het hoofd geschoten met een jachtgeweer."

Van Kerckhove: "Jef Vermassen heeft dat ooit eens omschreven als het moment waarop je geen andere uitweg meer ziet en denkt: ik doe het. Sommige mensen komen nog tot inkeer, anderen drijven door."

Verlaeckt: "Het zorgt ervoor dat we meer stilstaan bij de kwetsbaarheid van het leven. En het meer appreciëren."

Jos Geldhof van Deli Clean.Beeld Evelien De Jonghe

Gedoopt

In Zuivering, het recentste boek van Tom Lanoye, vindt hoofdpersonage Gideon Rottier de job van zijn leven als crime scene cleaner. Lanoye liet zich inspireren door Jos Geldhof (50) van het Wevelgemse Deli Clean. Zijn bedrijfje maakt proper wat niemand anders wil schoonmaken, en doet dat met een unieke slogan: 'Wij beginnen waar anderen afhaken'.

Tom Lanoye las een interview met u in Metro en gaf op basis daarvan het beroep van zijn hoofdpersonage vorm. Hoe voelt het om als inspiratiebron te dienen voor een roman?

Jos Geldhof: (lacht) "Bijzonder. Ik ga dat boek toch eens in huis halen. Ik ben het wel gewoon dat mensen vinden dat mijn beroep tot de verbeelding spreekt. Maar een roman? Dat is best speciaal."

Uw slogan is er eentje die blijft hangen.

"Een vriend van me heeft die twintig jaar geleden bedacht. Hij vat de kern van de zaak. Mensen komen ons liever niet tegen, maar als het noodlot er anders over beslist, zijn ze maar wat blij dat we hen komen helpen."

Lanoye verwijst in zijn boek naar een opruimactie waarbij 18 containers vuil uit een woning worden gehaald. Gebaseerd op feiten?

"Zeer zeker. Als er een nieuwe werkkracht aan de slag gaat, is dat nog altijd het eerste verhaal dat hij te horen krijgt. 'Dit is niets jong, klein bier in vergelijking met die keer dat we 60 ton vuilnis naar buiten hebben gesleept!' Dat verhaal is zo'n beetje de saga van Deli Clean geworden. Maar wél waargebeurd."

Gaan jullie, net als Gideon, met kettingzagen en kleine bulldozers aan de slag, terwijl er af en toe een stukje schedel uit de muur wordt gebeiteld?

"Het klinkt heldhaftiger dan het is, maar ja, als we een tuin of overwoekerd huis moeten schoonmaken, zetten we soms de kettingzaag of bulldozer in werking."

"Stukjes schedel of tanden die in de muur zitten, komen dan weer voor bij een zelfdoding met een vuurwapen. Met een beiteltje krijg je die stukjes het makkelijkst uit de muur. We gebruiken alle materiaal dat kan dienen om het laatste spoor te verwijderen, zodat degene die na ons binnenkomt niet meer met gruwelijke feiten wordt geconfronteerd. Daar doen we het voor."

'Als ik van een zwartgeblakerd plafond een wit plafond maak, ja, dan zijn de mensen content'
Jos Geldhof

Herinnert u zich uw eerste extreme opruimactie?

"Alsof het gisteren was. Het was zoals in de films. Een man die voor zijn verjaardag een geweer kocht, een hotelkamer boekte, en zich door het hoofd schoot. Ik was ineens gedoopt. Eigenlijk heb ik in al die jaren nooit meer zo'n crime scene gezien. Wat je dan doet? Je verstand op nul zetten en je werk doen. Matras naar beneden, behang van de muur en poetsen."

Hoe bent u in dit vak gerold?

"Mijn vader had een schoonmaakbedrijf voor dagelijks onderhoud. Zoals er dertien in een dozijn zijn. Ik heb daar even in meegedraaid, maar ik haalde er weinig voldoening uit. Op een dag ben ik gestart met de opkuis van echte smerigheid, van het soort dat je tijdens een kantooronderhoud niet tegenkomt. Even later kreeg ik de vraag om die hotelkamer te poetsen. Ik twijfelde niet. En 24 jaar later doe ik nog steeds hetzelfde. Als ik van een zwartgeblakerd plafond een wit plafond maak, ja, dan zijn de mensen content."

Leeggepompt waterbed

Er zijn ook crime scene cleaners die zelfs zonder een duwtje in de rug in het vak rollen. Kenny Vandenbremt (36) startte zijn eenmanszaak CTS-Decon omdat hij mensen hun diepste miserie wou verlichten.

Ik neem aan dat u als kind niet 'forensisch schoonmaker' antwoordde als men vroeg wat u later wilde worden?

Kenny Vandenbremt: "Als kind wist ik alleen dat ik later mensen wilde helpen. Mensen bijstaan is altijd de rode draad geweest. Ik heb een paar jaar met een lijkwagen gereden, in opdracht van begrafenisondernemers. Ik haalde de lichamen op en liet de smerigheid liggen. Nu sta ik aan de andere kant. Wanneer ik aan een opdracht begin, is het lichaam vaak al weggehaald. Ik kuis de resten op. Resten van een lichaam, maar ook van wat huurders hebben achtergelaten in woningen. Ik ruim op, ontsmet en maak weer leefbaar."

Kenny Vandenbremt van CTS-Decon.Beeld Evelien De Jonghe

Wat vindt u het gruwelijkst? Lichamen ophalen of de resten ervan bij elkaar vegen?

"Goh, gruwelijk is het woord niet. Ik heb alles al gezien, mijn maag keert van niets meer om. Ik heb maden uit ogen zien kruipen en uitwerpselen aan de muur zien hangen. Ik heb een man die al een paar weken in zijn badwater lag aan zijn kleren eruit gehaald, omdat zijn huid er gewoon afviel. Slechts één keer ben ik even naar buiten moeten lopen. Bij een oud vrouwtje dat zo dement was dat ze haar hond niet meer uitliet. Je schoof er uit over de uitwerpselen, en de lucht was onvoorstelbaar zuur. Mijn hart brak, maar ik was blij dat ik dat vrouwtje kon helpen."

Als het parket de plaat heeft gepoetst, moet het echte poetswerk nog beginnen. Hoe snel na een overlijden wordt u gecontacteerd?

"Als ik in het nieuws iets hoor over een moord, hou ik mijn gsm toch wat beter in het oog. Bij een niet-verdacht overlijden bellen ze me dezelfde dag nog op. Als er eerst nog een onderzoek nodig is, krijg ik na enkele weken of maanden een telefoontje."

Hebt u vrij spel op de plaats delict of is er steeds politie aanwezig?

"Ik eis dat de politie er altijd bij is. Als er plots een Rolex verdwijnt, wil ik niet als verdachte worden aangeduid."

Welke opdracht is u het meest bijgebleven?

"Een oudere dame die was ingeslapen op haar waterbed. Haar familie wist van niets, en ze heeft daar een paar weken gelegen, terwijl buiten de zon brandde. Toen ik haar slaapkamer binnenkwam en dat waterbed zag staan, moest ik toch even denken. Want hoe leeg je in godsnaam, ter plaatse, een gecontamineerde matras vol water? Ik trok het hoeslaken eraf en zag de maden krioelen. Duizenden! Het eerste wat ik toen gedaan heb, was het stukje vloer van het bed tot aan de deur schoonmaken. Als je dat niet doet, sleep je voortdurend stukjes biologisch afval over en weer en ben je vertrokken voor een eindeloos rondje gefrustreerd dweilen."

'We zijn allemaal geboren om te sterven. En ik heb genoeg vrienden die me geen weken dood op mijn bed zullen laten liggen. Hoogstens een dag of twee'
Kenny Vandenbremt

Hoe hebt u die matras dan uiteindelijk naar beneden gekregen?

"Ik heb er een kruis ingesneden en de matras leeggehaald met een dompelpomp. Een technisch hoogstandje waar ik nog altijd trots op ben (lacht)."

Dat dweilen doet u allicht niet met een fles bruine zeep uit de supermarkt?

"Ik gebruik producten die makkelijk 85 euro per liter kosten. Maar ik doe evengoed een beroep op een simpel schuursponsje. Met wat ouderwets schrobwerk raak je al ver. En voor het grove werk zijn er machines zoals de ontgeurder. Eerst plak ik alle kieren aan ramen en deuren dicht, en dan haalt de machine de zuurstof én geur uit de lucht. Helaas is zo niet alles opgelost, want lijkgeur trekt in gordijnen, zetels en kleding. Zelfs als het lijkvocht er nooit mee in aanraking is geweest."

Krijgt u altijd alles weer netjes?

"Ik ben geen tovenaar. Sommige dingen krijg ik niet meer schoon. Neem nu laminaat of parket. Tenzij vernist, sijpelen bloed en lijkvocht er zo door. Ik kan de bovenkant schoonmaken, maar de onderkant niet. De enige optie is dan om de vloer uit te breken. Anders blijft die lijkgeur echt hangen. Ook houten plafondbalken moet je vervangen. Als een lijk lang op de grond ligt, sijpelen de lichaamssappen door de vloer en de houten balken heen, tot het appartement eronder. Dan hangen de maden aan de kroonluchter van de benedenbuur te bengelen."

Zijn er soms ontevreden klanten?

"Heel soms. Dan vraagt de klant me om terug te keren en blijkt dat ik een minuscuul bloedspatje heb vergeten. Zulke dingen maken me kwaad. Dan ben ik meer kwijt aan verplaatsingskosten dan ik kan factureren. Maar ik wil de naam van de firma hoog houden, dus keer ik altijd terug."

Haalt u voldoening uit uw werk?

"Je zou je kunnen afvragen waarom ik deze job doe. Ik krijg die vraag gemiddeld één keer per week, maar voor mij is het allemaal niet zo vergezocht. Het menselijke aspect weegt door. Als ik een woning kraakhelder achterlaat, weet ik dat ik de miserie van familieleden of vrienden van het slachtoffer verzacht heb. Ik neem de last en de vuiligheid weg. Wanneer de familie me daarna nog een mailtje stuurt om me te bedanken voor mijn werk, ben ik echt fier."

"Misschien zit mijn persoonlijke voorgeschiedenis er voor iets tussen. Mijn vader is gestorven toen ik 5 jaar was. Mijn moeder moest in haar eentje voor me zorgen. Ze deed haar uiterste best, maar financieel hadden we het niet breed. Ik werd op internaat gestuurd en daar miste ik een thuis en alle liefde die daar mee samengaat. Misschien is het daarom dat ik andere mensen hun thuis wil teruggeven."

Droomt u soms van de dingen die u hebt gezien?

"Nooit. Wanneer het werk erop zit, steek ik mijn kleren in de wasmachine en neem ik een douche. Dat is mijn ritueel. Ik babbel graag, misschien zet ik zo de dingen makkelijker van me af. Maar de beelden die ik zie, banen zich geen weg naar mijn netvlies. Gelukkig, anders zou ik deze job niet kunnen doen."

Doet uw job u soms nadenken over uw eigen dood?

"Ik ben een nuchtere persoon. We zijn allemaal geboren om te sterven. En ik heb genoeg vrienden die me geen weken dood op mijn bed zullen laten liggen. Hoogstens een dag of twee (lacht)."

Is humor een middel om moeilijke omstandigheden te verzachten?

"Een mens moet met alles in het leven kunnen lachen. Maar respect voor de overleden persoon en de nabestaanden gaat boven alles. Als ik een lading sm-speeltjes vind, ga ik daar niet onnozel mee doen."

"Op andere momenten kan ik mezelf voor het hoofd slaan. Zoals die keer dat ik de slaapkamer van een overleden vrouw aan het opruimen was. De chauffage in haar appartement was op 30 graden blijven staan. 'Het is hier om dood te vallen', zei ik tegen haar zoon. Het was eruit voor ik het wist. Heel ongemakkelijk."

U ziet de laatste momenten van mensen. Is het belangrijk om als buitenstaander niet te oordelen?

"Heel belangrijk. Of ik nu word opgeroepen om een OCMW-appartement schoon te maken of lichamelijke resten in een kast van een villa op te ruimen: ik behandel elke zaak respectvol. Een tijdje geleden pleegde een jonge advocaat zelfmoord. Hij woonde in een paleis met marmeren vloeren en een dure auto in de garage. Hij was net twee jaar getrouwd toen hij zichzelf ophing. Voor een buitenstaander is zoiets onbegrijpelijk. Waarom doet een mens, die schijnbaar alles heeft, zichzelf dat aan. Maar ik vel geen oordeel. Ieder leidt z'n leven. Ik kom eventuele rommel daarna wel opkuisen (lacht)."