Diversiteit en verkiezingen: hoe denken jongeren die voor het eerst stemmen over migratie?

“Ik weet niet precies hoeveel Belgen een migratieachtergrond hebben, maar het zijn er in elk geval te veel.” Een niet onaardig deel van de eerste kiezers vindt het partijlandschap te abstract of ingewikkeld, maar de West-Vlaamse tuinaannemer en café-uitbater Carlo Vandevelde (22) weet al precies wie hij zijn eerste stem zal gunnen. Hij is erg ontevreden over het Belgische migratiebeleid en volgens hem kan enkel Vlaams Belang op de resetknop drukken. Als hardwerkende jongere met twee jobs is hij vooral verontwaardigd omdat nieuwkomers een leefloon kunnen aanvragen. “Ik ben van ’s ochtends tot ’s avonds bezig en zij krijgen al dat belastinggeld zonder dat ze er iets voor hoeven te doen. Als er hier oorlog kwam, zouden landen als Congo, Rusland, Syrië of Turkije echt niet hetzelfde voor onze vluchtelingen doen, hoor.”

Het zijn behoorlijk forse standpunten waar volgens recente berichtgeving door enkele nieuwsmedia ook een deel van de jeugd zich achter kan scharen. De Grote Jongerenpeiling van VTM Nieuws en HLN duidde het migratiesceptische Vlaams Belang vorige maand nog aan als grootste partij bij kiezers tussen 18 en 23 jaar oud. 25,1 procent van hen wil voor de extreemrechtse beweging stemmen en met N-VA op de tweede plaats (15,1 procent) zou het gemakkelijk zijn om jonge kiezers als cultureel conservatief of enigszins migratie-avers te framen.

Toch verdienen die resultaten enige nuance. De peiling gaf de bevraagden geen optie om aan te geven dat ze nog geen duidelijke voorkeur hadden en juist dat leverde een vertekend beeld op. Bij de JOP-monitor, waarbij jongeren tussen 12 en 25 jaar oud bevraagd werden, gaf 49 procent aan geen geprefereerde partij te hebben. Pas daarna volgde Vlaams Belang met 12 procent.

Wie met verheven stem en een moraliserende vinger over de opvattingen van eerste kiezers rond migratie wil spreken, neemt beter wat gas terug. Inhoudelijk is het debat misschien even rijk en gevarieerd als bij volwassenen, maar een groter deel van de jongeren neemt nog geen uitgesproken positie in. Soms omdat ze gewoon niet met het thema in contact komen, dan weer omdat ze de verschillende argumenten nog willen bestuderen alvorens zelf een visie te gaan verdedigen.

In een onderzoek van StampMedia, 11.11.11 en Vluchtelingenwerk Vlaanderen bij 2.492 leerlingen uit het secundair onderwijs gaf de helft van de bevraagden bijvoorbeeld aan dat de invloed van migratie op België positief noch negatief was. Het beeld is misschien diffuus, al zijn er wel enkele opvallende tendenzen.

In de eerste plaats wordt ons land aan een hoog tempo superdivers. Het is dus onvermijdelijk dat zulke demografische verschuivingen ook een impact op het publieke debat over migratie hebben. Inmiddels hebben bijna vier miljoen inwoners van ons land buitenlandse wortels. Bij de 65-plussers gaat het slechts om een zevende, maar bij de groep die jonger is dan 25 is dat een op drie. In steeds meer centrumsteden heeft de meerderheid van de kinderen en jongeren ook migratieroots. “Eerste kiezers hebben dus vaker zelf een migratieachtergrond, je kunt veronderstellen dat hun tolerantie tegenover diversiteit groter is”, zegt Dirk Geldof, socioloog aan de Universiteit Antwerpen en de Odisee-Hogeschool en co-auteur van Superdivers Vlaanderen. Geografie van een nieuwe realiteit.

Toch is het wat naïef om te verwachten dat de spanningen rond migratie wel zullen wegebben als er meer mensen met buitenlandse roots in België komen wonen. Multiculturaliteit is een werkwoord, en dat is heus meer dan een zweverige spreuk die op een Bond zonder Naam-tegel thuishoort. Nieuwe jongerenbewegingen als Schild & Vrienden spelen in op de vervreemding en romantiseren weleens de tijd waarin Vlaanderen dominant wit was. “Dat is de tegenkracht van de normalisering rond migratie”, zegt Geldof.

Anomalie

Een belangrijke observatie in het debat is ook: onbekend maakt onbemind. 60 procent van de Vlamingen leeft in een streek waar minder dan 15 procent van de buurtbewoners buitenlandse roots hebben, en juist zij hebben een significant grotere kans om migratie negatiever te beoordelen. Waar superdiverse klassen en sportploegen in steden als Antwerpen of Gent al langer de norm zijn, blijven ze op het platteland en in kleinere steden vaak nog anomalieën.

Als Belg met Marokkaanse roots weet student geschiedenis Idir Gyssens (20) goed genoeg wat dat concreet betekent. Als inwoner van Vilvoorde (waar 61,36 procent van de inwoners wortels in het buitenland heeft) schrikt hij soms hoe mensen in andere delen van het land naar migratie kijken. “Hoe dieper ik Vlaanderen intrek, hoe meer ik mij ongemakkelijk voel. Daarom blijf ik liever in Brussel, dat is toch mijn veilige haven.”

In de geboortestreek van Idir gingen ook de ogen van de Gentse rechtenstudent Amélie Braem (18), een van de andere stemmen uit het jongerenpanel van De Stem van Morgen, open. Sinds ze in Brussel op kot zit, valt er nog moeilijk weg te kijken van de problemen die soms met migratie gepaard gaan. De Dienst Vreemdelingenzaken ligt op de route naar de universiteitscampus en zowat iedere dag ziet ze asielzoekers proberen om een aanvraag in te dienen. Tijdens de maanden waarin de nachtopvang gesloten is, slapen velen van hen op de metro die zij ook neemt. “Het is heel pijnlijk om met je laptop en warme sjaal voorbij mensen te lopen die helemaal niets hebben. De voorzieningen voor hen zijn enorm beperkt en dat voelt gewoon wrang”, zegt ze. De directe confrontatie met vluchtelingen heeft haar sociaal betrokkener en progressiever gemaakt, maar het kan ook anders lopen.

West-Vlaming Carlo Vandevelde groeide op in het landelijke Ichtegem, een van de gemeentes met het laagste aantal inwoners met een migratieachtergrond in Vlaanderen. Toen hij op de middelbare school enkele jaren met leeftijdsgenoten met internationale roots in de klas zat, maakte dat zijn standpunten alleen maar steviger. “Ik zag toen namelijk pas hoe weinig respect zij voor Vlamingen hebben.”

Vanuit wetenschappelijk oogpunt lijkt de kans klein dat Vandevelde nog milder zal worden. Verschillende onderzoeken toonden namelijk al aan dat een deel van de kinderen steeds negatiever naar migratie gaat kijken naarmate ze ouder worden. “Je ziet dan de invloed van de samenleving heel sterk. Jonge kinderen zien nog geen verschillen en spelen met iedereen samen, ze zijn nog niet besmet door het taalgebruik in verkiezingscampagnes of in de media”, zegt Geldof.

Wanneer de adolescentie aanbreekt, laten jongeren zich meer vormen door de ideologische debatten die rondom hen gevoerd worden. Als er in Vlaanderen een dominant discours bestaat dat migratie voorstelt als een onbeheersbaar probleem dat de welvaart bedreigt, dan is de kans groot dat ook een deel van de jeugd hierin meegaat.

Vandevelde geeft zelf aan dat zijn politieke interesse pas rond zijn puberteit begon en dat ook zijn vroege werkervaringen een grote impact hadden. “Toen ik een job had en in het nieuws zag dat sommige nieuwkomers dingen gratis kregen waar ik lang voor moet werken, maakte dat toch wel wat bij me los.”

Feit en fictie

Beweringen als die van Vandevelde zijn wijdverspreid in de samenleving en hebben een grote impact op hoe mensen migratie percipiëren, al zijn ze lang niet altijd op waarheid gestoeld. Uit het onderzoek dat Vluchtelingenwerk Vlaanderen publiceerde, blijkt bijvoorbeeld dat 70 tot 80 procent van de jongeren het aantal vluchtelingen en mensen met buitenlandse roots in de samenleving overschat.

Ook de precieze ondersteuning die asielzoekers krijgen, wordt weleens uitgebreider gepercipieerd dan ze eigenlijk is. Dat beïnvloedt de attitudes op een negatieve manier, terwijl Antwerpenaar Abdelhakim Abouallal (18) uit gesprekken met vrienden weet dat de vork soms anders in de steel zit. “Ik ken veel Afghanen en Syriërs die op de vlucht sloegen en na vijf jaar nog steeds op een sociale woning in ons land wachten. Dat shockeert mij echt, zeker omdat Oekraïners wel snel onderdak kregen. Het kan dus wel.”

Het debat over migratie is enorm divers onder jongeren en door de verschillende culturele achtergronden kunnen de gemoederen snel hoog oplopen. Aangezien een groot deel van de jonge kiezers nog geen uitgesproken mening heeft over dit onderwerp, lijkt het belangrijk om er toch een dialoog over aan te gaan.

“Ik heb altijd vluchtelingen in mijn klas gehad en had altijd goede ervaringen met hen,” zegt Gyssens. “Wat me stoort aan het debat rond migratie in Vlaanderen is dat het vaak gevoerd wordt door mensen die niet veel in contact komen met migranten of vluchtelingen, maar er toch een sterke mening over hebben. Terwijl mensen die het dagelijks zien veel minder gehoord worden.”