‘Handiger dan te vertrouwen op een gewas’: hoe fentanyl de papaverhandel in Guatemala verdrongen heeft

Aan de grens tussen Guatemala en Mexico rolt voor zonsopgang een konvooi een militaire basis uit, richting de in mist gehulde bergen. De missie van dat konvooi: bolpapavers vernietigen waaruit heroïne wordt gemaakt. Gewapend met geweren en machetes beklimmen bijna 300 soldaten en politieagenten van de elite-eenheden van de drugsbestrijding steile hellingen. Ze waden door ijskoude beken. Ze volgen aanwijzingen van dronepiloten en scheuren in pick-ups over onverharde wegen. Ze kammen dorp na dorp uit. Maar uiteindelijk vinden ze slechts enkele kleine papaverpercelen, een fractie van wat er in de regio werd geteeld in voorgaande jaren.

“Vroeger stond het hier helemaal vol met papaver”, zegt politiecommandant Ludvin López, terwijl soldaten zich verspreiden over Ixchiguán, een gebied vol afgelegen gehuchten bevolkt door sprekers van de Maya-taal die bekendstaat als Mam. Maar toen kelderde de opiumprijs van 64 tot zo’n 9,60 dollar (van 59 tot 9 euro) per ounce (ongeveer 28 gram).

Deze grotendeels vruchteloze zoektocht naar bolpapavers legt een ingrijpende verschuiving bloot in de Latijns-Amerikaanse drugshandel.

In de Verenigde Staten, ’s werelds grootste markt voor illegale drugs, heeft fentanyl heroïne grotendeels verdrongen, omdat Mexicaanse kartels de synthetische opioïde goedkoop en gemakkelijk kunnen produceren in geïmproviseerde laboratoria met chemicaliën uit China. Fentanyl is bovendien zeer krachtig, en de benodigde hoeveelheden ervan zijn dus klein, waardoor de drug makkelijk kan worden gesmokkeld.

Als gevolg hiervan is de vraag naar papaver gekelderd. In Guatemala verliezen papaverboeren hun hoofdinkomen, waardoor velen in arme gebieden gedwongen worden om naar de Verenigde Staten te migreren. Tegelijkertijd vrezen lokale en internationale autoriteiten dat Guatemala kan uitgroeien tot een nieuw handelscentrum voor de chemicaliën die worden gebruikt om fentanyl te maken.

Drugsvangsten langs de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico maken de afname van de heroïnehandel eveneens duidelijk. In het fiscale jaar 2023 nam het U.S. Customs and Border Protection’s Office of Field Operations 680 kilogram heroïne in beslag, tegenover 2.450 kilogram in 2021. De inbeslagname van fentanyl is in dezelfde periode meer dan verdubbeld: in 2021 ging het om 4.990 kilogram, vorig jaar om 12.250 kilogram.

Zelfs nu fentanyl de heroïnehandel verwoest en de prioriteiten in de strijd tegen drugs verschuiven, zeggen de Amerikaanse autoriteiten dat steun uit de VS nog steeds nodig is voor de uitroeiing van papaver in Guatemala, om de reikwijdte van Mexicaanse kartels die heroïne produceren tegen te gaan. Maar de hoogste prioriteit in Guatemala is niettemin de strijd tegen synthetische drugs en de opsporing van chemische stoffen die gebruikt worden om fentanyl te maken, aldus een ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

10 tot 20 miljoen dollar per jaar

Op een gegeven moment vinden de soldaten tijdens hun zoektocht eindelijk een klein papaverveldje. Ze hakken de planten kapot met hun machetes en doen hetzelfde met een enkele cannabisplant, die nog steeds illegaal is in Guatemala.

Dat de Verenigde Staten de missie – en Guatemala’s inspanningen om drugs te bestrijden in het algemeen – steunen, is op verschillende manieren duidelijk. Sommige politieagenten die aan de missie deelnemen, behoren bijvoorbeeld tot eenheden die ondersteund worden door de Amerikaanse Drug Enforcement Administration en ondergaan regelmatig leugendetectortests en drugstests. Daarnaast verplaatsen de soldaten zich in voertuigen met vierwielaandrijving die door de Verenigde Staten zijn geschonken, en vergezelde een waarnemer van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de missie.

Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken wil geen gedetailleerd overzicht geven van de Amerikaanse financiering voor drugsbestrijding in Guatemala. Maar in totaal krijgt het land de laatste tijd 10 tot 20 miljoen dollar per jaar aan militaire en politionele hulp van de Verenigde Staten, zegt Adam Isacson, de directeur van de afdeling die toezicht houdt op defensie bij de onderzoeksgroep Washington Office on Latin America.
Dat is ongeveer evenveel als tien jaar geleden. Guatemala is een van de grootste ontvangers van buitenlandse hulp van de Verenigde Staten in Latijns-Amerika.

‘We hebben hier bijna geen papaver meer’

Omdat de inspanningen van de soldaten vruchteloos zijn, maken ze grappen om de tijd te doden, terwijl ze rond hun pick-uptrucks staan. Om de goodwill van de bewoners van de regio te stimuleren, delen sommigen hun voedselpakketten gedeeltelijk uit aan dorpelingen, anderen geven goedkoop plastic speelgoed aan kinderen. Maar aangezien een volwassen opiumplant ongeveer 25 quetzals (zo’n 3 euro) waard is, zijn sommige bewoners van de arme regio duidelijk boos over de aanwezigheid van de soldaten. Sommigen weigeren te praten met iemand van het konvooi, dat een van hun enige bronnen van inkomsten wegneemt.

“We hebben hier bijna geen papaver meer”, zegt Ana Leticia Morales (26), een Mam sprekende moeder van twee kinderen, die de kost verdient met de verkoop van benzine die uit Mexico gesmokkeld wordt. “Maar de soldaten komen nog steeds, niet om ons te helpen, maar om het erger te maken.”

De spanningen rond de uitroeiing van papaver laaien al tientallen jaren op in Guatemala, het dichtstbevolkte land van Centraal-Amerika. Opiumpapaver, die van oudsher werd verbouwd in bergachtige gebieden die zich uitstrekken van Turkije tot Pakistan, dook tientallen jaren geleden op in Guatemala en in delen van Mexico en Colombia.

Mexicaanse kartels vertrouwden op Guatemalteekse boeren om de papaver te verbouwen en er vervolgens opiumgom van te maken. Eens die gom over de grens naar Mexico gesmokkeld was, zetten de kartels hem om in heroïne. De Verenigde Staten reageerden daar aanvankelijk op door vanuit vliegtuigen herbiciden te spuiten in Guatemala, maar staakten die inspanningen nadat de vliegtuigbemanning onder geweervuur kwam te liggen. Men koos daarop voor grondoperaties.

Cruciale draaischijf

De opkomst van fentanyl in het afgelopen decennium als goedkopere en veel winstgevendere bron van inkomsten voor de kartels heeft de papaverhandel in Mexico op zijn kop gezet, wat gevolgen had in Centraal-Amerika. Nu hoeven de kartels zich geen zorgen meer te maken over zware regens, die de oogsten kunnen vernietigen. Ze hoeven zich ook geen zorgen te maken over uitroeiingsoperaties.

Uitroeiers in Guatemala vernietigden ongeveer 2.011 hectare papaver in 2017 en slechts 7 hectare in 2023, zo blijkt uit cijfers van de Guatemalteekse overheid.

De daling wijst op het gemak waarmee in Mexico uit China geïmporteerde chemicaliën worden gebruikt om fentanyl te produceren in kleine laboratoria ter grootte van een studio, waardoor het de ideale drug is om in stedelijke omgevingen te maken.

“Het is handiger om een synthetische opioïde in een laboratorium te produceren dan te vertrouwen op een gewas dat in afgelegen bergen wordt verbouwd”, zegt Rigoberto Quemé, een antropoloog uit de papaverstreek in Guatemala. “De autoriteiten vallen de zwakste schakel in de productieketen aan, maar de drugshandel is niet verdwenen, hij groeit nog steeds exponentieel.”

Guatemala blijft tevens een cruciale draaischijf voor nog een andere illegale drug: cocaïne. Het land ontpopt zich ook als een belangrijke kweekplaats van coca, de plant die gebruikt wordt om cocaïne te maken.

Drugsbestrijders in Guatemala, Mexico en de Verenigde Staten maken zich zorgen dat Sinaloa en Jalisco New Generation, de twee Mexicaanse kartels die strijden om de controle over de routes voor de smokkel van cocaïne en opiumgom uit Guatemala, diezelfde doorgangen zouden kunnen gebruiken om chemicaliën die gebruikt worden voor de productie van fentanyl te vervoeren naar Mexico.

Zo arresteerden Guatemalteekse autoriteiten vorig jaar Ana Gabriela Rubio Zea, een ondernemer die bekendstaat voor het pochen met haar rijkdom op sociale media, in verband met een plan om chemicaliën uit China te importeren om fentanyl te produceren voor het Mexicaanse Sinaloa-kartel. En afgelopen juli werd Rubio Zea, die een chique kledingboetiek runde in het elitebolwerk Cayalá in Guatemala-Stad, uitgeleverd aan de Verenigde Staten wegens beschuldigingen van distributie van fentanyl en witwassen, wat zou kunnen leiden tot een levenslange gevangenisstraf.

De Mexicaanse autoriteiten volgden in januari met de arrestatie van Jason Antonio Yang López, een Guatemalteekse zakenman tegen wie het Amerikaanse ministerie van Financiën sancties had ingesteld wegens het importeren van chemische stoffen voor de productie van fentanyl.

Economische pijn

De nieuwe president van Guatemala, Bernardo Arévalo, versterkt de banden met de Verenigde Staten om iets te kunnen doen aan de fentanylhandel. Tijdens een ceremonie in maart, die werd bijgewoond door Amerikaanse functionarissen, zei zijn regering dat ze probeert de handel in uitgangsmaterialen in Guatemala beter te bestrijden.

Maar dergelijke inspanningen betekenen weinig voor dorpelingen die geconfronteerd worden met een afnemende vraag naar papaver en met uitroeiingsprogramma’s. Regino García, een Mam-leider uit San Antonio Ixchiguán, zegt dat de papaverprijs in 2017 is beginnen dalen en uiteindelijk instortte van 18.000 quetzals (ongeveer 2.170 euro) tot 2.000 quetzals (240 euro) per kilogram.

“Vroeger hielp papaver veel mensen om rond te komen”, aldus García. Nu heeft de scherpe daling van de papaverprijs zoveel economische pijn veroorzaakt dat “mensen naar de Verenigde Staten vertrekken, voordat hun geld helemaal op is”.

_{© The New York Times}