Is er een lerarentekort, of toch niet? ‘Hier in de Achterhoek is de concurrentie groot’

Marlies Tolkamp mag een beroep gekozen hebben dat vooral in het nieuws is vanwege de enorme tekorten, zelf merkt ze daar bijzonder weinig van. Het is vijf jaar geleden dat de 29-jarige uit Ulft de Pabo afmaakte en nog altijd heeft ze geen vaste baan. Wel veel invalwerk. ‘Ik heb de afgelopen jaren op een stuk of zestig scholen in de Achterhoek voor de klas gestaan.’ Niets mis met invalwerk, zegt Tolkamp, maar het betekent wel: telkens een nieuwe school, nieuwe collega’s en nieuwe ouders. En vooral: steeds weer afwachten of er überhaupt werk is.

De docent heeft de afgelopen jaren vaak gesolliciteerd naar een vaste baan. ‘Maar de concurrentie is hier groot’, zegt ze. ‘Veel meiden van mijn studie hebben hetzelfde probleem.’ En dus heeft Tolkamp zich onlangs ingeschreven bij leraarzoektbaan.nl. Een site die begin augustus in het leven is geroepen om het aanbod van leraren bij te houden en inmiddels meer dan 103 werkzoekende leraren telt. De basisschoolleraar die de site gemaakt heeft, beheert ook een website waarop wordt bijgehouden hoe groot het lerarentekort is (zie kader).

Merkwaardige constatering

Het is een merkwaardige constatering: er is een prangend lerarentekort en toch zijn er werkloze leraren. Dat het lerarentekort het grootst is in de Randstad, is al langer bekend. Maar uit een onderzoek van het UWV bleek onlangs dat er op papier geen lerarentekort is. ‘Er zijn genoeg leraren voor de banen die er zijn’, zegt Suzanne IJzerman, arbeidsmarktadviseur bij het UWV. ‘Op dit moment zou je de problemen moeten kunnen oplossen, arbeidsmarkttechnisch gezien.’

Toen vorig jaar de term lerarentekort een vlucht nam, waren er in feite nog genoeg leraren, blijkt nu uit cijfers van het UWV. In 2017 waren per kwartaal gemiddeld zo’n 900 vacatures voor leraren in het basisonderwijs; in dezelfde periode had het UWV gemiddeld 1.100 kortdurend werklozen in de kaartenbakken. ‘Dat zijn mensen die minder dan een half jaar werkloos zijn en in principe zo de arbeidsmarkt op kunnen’, zegt IJzerman. Eén probleem: ze wonen op de verkeerde plek.

Het roept de vraag op of het lerarentekort opgelost kan worden als genoeg leraren naar de Randstad verhuizen.

Dat de tekorten in grote steden hard oplopen, is in de eerste plaats een kwestie van demografie. Het aantal kinderen in de basisschoolleeftijd krimpt de laatste jaren met name in regio’s als Drenthe, Zeeland en Limburg. Het gevolg is dat het aantal banen er afneemt. ‘In andere regio’s daalt het aantal 4- tot 12-jarigen veel minder hard’, zegt IJzerman. ‘En in onder meer Amsterdam, Den Haag en Rotterdam neemt het aantal kinderen de laatste tijd juist weer toe.’ 

Scheefgroei

De scheefgroei is merkbaar nu de scholen in het zuiden van het land maandag weer beginnen. Zo gaat de stichting Kindante - waar 32 basisscholen in Limburg onder vallen - van start met een volledige bezetting, zegt Sjef Weijman, verantwoordelijk voor het personeelsbeleid ‘Voor alle groepen is een leraar’. En ja, ook de invalpool is gevuld.

Zo’n 170 kilometer verderop is het nog een hele worsteling om alles rond te krijgen. ‘We hebben nog 10,5 fte open staan’, zegt Jakolien Kraeima van de Rotterdamse Vereniging voor Katholiek Onderwijs (RVKO), waar 63 basisscholen onder vallen. Om te voorkomen dat leerlingen naar huis gestuurd moeten worden, heeft het bestuur parttimers gevraagd meer te gaan werken. Leerkrachten die met pensioen gaan, is verzocht nog wat langer aan te blijven. ‘En schooldirecteuren hebben in principe ook een Pabo-diploma, dus die kunnen desnoods ook voor de klas’, zegt Kraeima. ‘We hebben nu voor alle groepen een leerkracht, maar we hadden het probleem natuurlijk liever anders opgelost.’

Behalve demografie speelt ook het gebrek aan betaalbare woningen een rol in het oplopende lerarentekort in de Randstad. Dat ondervond Melek Erden. De 29-jarige Groningse studeert komende herfst af aan de pabo. Dit voorjaar nam ze zich voor alvast een baan te zoeken in de Randstad. Uit idealisme. ‘Ik vind het lerarentekort een belangrijk probleem, daar wil ik iets aan doen.’

Een baan in de Randstad had Erden zo gevonden. ‘Er waren drie scholen die me wilden hebben. Maar het bleek onmogelijk woonruimte te vinden. En dan heb ik het alleen over een dak boven mijn hoofd, niet over een woning die voldoet aan mijn wensen.’

De leraar in spe schreef zich in voor een sociale huurwoning in de regio Amersfoort en in omgeving Leiden. ‘Maar ik belandde in Amersfoort op de 144ste plek. In Zuid-Holland was het nog moeilijker. En om in aanmerking te komen voor een voorrangsregeling, moest ik eerst een arbeidscontract laten zien. Dat had ik nog niet.’ Een zoektocht voor een woning in de vrije sector leverde ook niets op. ‘De eis is vaak dat je minimaal vier keer de huursom moet verdienen, bij een huur van 800 euro betekende dat dus een salaris van 3.200 euro. Dat verdient een beginnende leraar niet.’

Noodoplossing

Omgekeerd liep de brede school Fiep Westendorp in Amsterdam Nieuw-West deze zomer tegen hetzelfde probleem aan. De school had voor een openstaande vacature een leraar uit Arnhem bereid gevonden naar de stad te verhuizen. Enige probleem: de leerkracht kon geen betaalbare woning vinden in de stad. En dus staat de vacature nog altijd open. Om te voorkomen dat leerlingen naar huis gestuurd worden, gaan de andere leerkrachten op de school na de zomer extra werken. ‘Een noodoplossing’, laat de directeur van de school weten.

Om toch leraren aan de stad te binden, heeft de gemeente Amsterdam begin dit jaar honderd voorrangswoningen beschikbaar gesteld voor beginnende leraren. Veel luxe hoeven de leraren niet te verwachten: de woningen zijn tussen de 20- en 30 vierkante meter en alleen bedoeld voor docenten tot 27 jaar.

Een groeiend aantal schoolbesturen biedt leraren van buiten de stad ook woonruimte. Zo heeft het Rotterdamse schoolbestuur RVKO een aantal huurwoningen ter beschikking. ‘En op een van onze scholen maken we de zolder geschikt als woonruimte’, zegt HR-manager Jakolien Kraeima.

Ook Marlies Tolkamp kreeg woonruimte aangeboden. Nadat de lerares uit de Achterhoek zich had ingeschreven op leraarzoektbaan werd ze benaderd door een school uit de omgeving van Amsterdam. ‘Ze zeiden dat ze me aan woonruimte in Amsterdam konden helpen.’ Eén probleem: Tolkamp wil helemaal niet naar de hoofdstad verhuizen. ‘Ik ben gehecht aan de Achterhoek. Ik heb hier een huis gekocht en ik hoop hier te kunnen blijven.’ Bovendien, zegt ze, ‘voor de Randstad moet je het juiste type zijn. De mentaliteit is anders in grote steden.’

Het is een drempel waar meer leraren tegenaan lopen, zegt Frank Cörvers, hoogleraar onderwijsarbeidsmarkt aan de Universiteit Tilburg. Docenten vrezen dat het werk op scholen in grote steden zwaarder is, omdat er meer problematiek zou zijn. ‘Scholen met veel kinderen met een migrantenachtergrond in probleemwijken hebben daardoor nog meer last van het lerarentekort.’

Bovendien zijn basisschooldocenten vaak niet de kostwinnaar in het gezin. De beroepsgroep bestaat grotendeels uit vrouwen, die veelal parttime werken. Zij zullen niet snel verhuizen voor een baan.

Leraren te over?

Daarbij vraagt Cörvers zich af of er nog lang een overschot aan leraren buiten de Randstad zal zijn. ‘Naar mijn idee hebben scholen in de regio ook steeds vaker moeilijkheden om de vacatures op te vullen.’ Uit ramingen van het lerarentekort door onderzoeksinstituut Centerdata blijkt dat het lerarentekort de komende jaren in heel het land een rol gaat spelen. Als de leraren naar de Randstad zouden verhuizen, dan verplaatst het tekort daarmee alleen maar.

Ook HR-manager Kraeima van het Rotterdamse schoolbestuur RVKO heeft haar twijfels bij de suggestie dat er nog leraren te over zouden zijn. ‘Het UWV kan dat wel zeggen, maar wij hebben die leraren niet gevonden.’ De HR-manager heeft deze zomer contact opgenomen met pabo’s in Friesland, Tilburg en Drenthe om te vragen of zij nog studenten over hebben die werk zoeken. ‘Maar ook daar komen studenten steeds sneller aan het werk.’

Docent Melek Erden besloot na drie maanden haar zoektocht naar een huis in de Randstad op te geven. ‘Op het eind was ik in gesprek met een school die me wilde helpen een woning te zoeken. Maar toen had ik al zoveel slapeloze nachten gehad, dat ik besloot in Groningen te blijven.’ Daar heeft de bijna afgestudeerde docent inmiddels een baan in het vooruitzicht. ‘Dat was zo geregeld. Maar ik voel me er nog steeds vervelend over dat ik meerdere scholen heb moeten teleurstellen.’

In de Achterhoek hoopt Tolkamp op haar beurt nog altijd op een baan dicht bij huis. ‘Ik heb al werk aangeboden gekregen in Lelystad, Amsterdam en Muiden, sinds ik me heb ingeschreven bij leraarzoektbaan. Dat is positief, maar ik wil niet verhuizen.’ Soms denkt ze er over om ander werk te zoeken, als haar positie nog lang onzeker blijft. Het klinkt gek, zegt Tolkamp, ‘maar het zou eigenlijk wel fijn zijn als het lerarentekort hier ook komt.’