Direct naar artikelinhoud

'Meest gehate journalist' van Malta is vermoord - en waarom dat helaas geen verrassing is

Een verrassing was de moordaanslag op Daphne Caruana Galizia niet. Ze was de meest gehate journalist van Malta. Omdat ze als enige over de corruptieschandalen en maffiapraktijken op het eiland schreef.

Maltese journalisten demonstreren bij het parlementsgebouw in Valletta naar aanleiding van de aanslag afgelopen maandag op hun collega Daphne Caruana Galizia.Beeld reuters

Op de plek waar Daphne Caruana Galizia (53) maandag om iets na half drie 's middags door een autobom werd opgeblazen, staat nu een witte tent. Ongeveer 20 meter verderop, daar waar de verwrongen Peugot 108 een paar seconden later landde, staat een blauwe tent. Ertussen turen tien in het wit gehulde mannen en vrouwen de velden af op zoek naar aanwijzingen die de moord op de beroemdste, invloedrijkste, maar ook met afstand meest gehate journalist van Malta kunnen verklaren.

Want dat de nieuwsblog van Caruana Galizia, Running Commentary, soms wel 400 duizend keer per dag werd bekeken (Malta heeft minder dan 440 duizend inwoners), betekent niet dat de journalist geliefd was in de kleinste lidstaat van de Europese Unie.

'Sterker nog: ik denk dat meer dan de helft van het land een grondige hekel aan haar had', zegt Matthew Xuereb, hoofdredacteur van de Times of Malta, de krant waarvoor Caruana Galizia in het verleden een column schreef. Dat komt, legt hij uit, vooral omdat Malta een extreem gepolitiseerd land is waar zelfs restaurants links of rechts kunnen zijn omdat ze bijvoorbeeld hun vergunning via vrienden in het parlement verlengen. 'Als een journalist vervolgens schrijft dat alle politici, zowel links als rechts, slecht zijn, kun je je voorstellen wat voor weerzin dat oproept.'

Dat werd volgens Xuereb versterkt door de manier waarop Caruana Galizia haar blog vulde. 'Ze had inderdaad veel belangrijke primeurs, maar schreef ook veel persoonlijke verhalen die het niveau van geroddel eigenlijk niet ontstegen. Dat de kinderen van de premier lelijk waren, of dat een minister iets kocht bij een dure winkel. Who the fuck cares, dacht ik dan. Maar het zal een van de redenen zijn geweest dat haar website toch zoveel werd bekeken.'

Ze had inderdaad veel belangrijke primeurs, maar schreef ook veel persoonlijke verhalen die het niveau van geroddel eigenlijk niet ontstegen
Matthew Xuereb, hoofdredacteur van de Times of Malta

'Barbaarse aanval'

Xuereb doet zijn verhaal een paar minuten nadat hij, samen met ongeveer tweehonderd collega's, door het centrum van hoofdstad Valletta liep met boven het hoofd de met rode verf besmeurde voorpagina's van deze week. 'Deze barbaarse aanval is de meest verachtelijke daad die ooit in dit land heeft plaatsgevonden', aldus de gezamenlijke verklaring die de journalisten voorlazen op de trappen van het parlement.

Toch is de betoging van Xuereb pas het tweede enigszins grootschalige protest in Malta deze week, na een provisorische bijeenkomst van enkele honderden Maltezers op dinsdagavond. Van Theo van Gogh-achtige toestanden echter - waarbij zowel voor- als tegenstanders van het slachtoffer in groten getale de straten opgingen om te zeggen: dit tolereren wij niet - is absoluut geen sprake. Sterker nog: de meeste Maltezers die niet demonstreren, doen dat bewust. 'Ze was ook wel heel fel', verklaren ze hun afwezigheid bij demonstraties. Of: 'Ze maakte ook wel heel veel tegenstanders'. En: 'Je zaait wat je oogst.' Een van de agenten die de moord onderzocht, werd deze week zelfs van het onderzoek afgehaald omdat hij op Facebook schreef: 'Iedereen krijgt wat ie verdient! Feeling happy :)'

Malta staat stil bij de moord op Daphne Caruana GaliziaBeeld reuters

'Het klopt dat de reactie op de moord een wat ingetogen karakter heeft', zegt ook hoogleraar Roberto Pace, directeur van het Instituut voor Europese Studies aan de Universiteit van Malta. Dat ligt volgens hem deels aan persoonlijke weerzin die Caruana Galizia opriep bij veel van zijn landgenoten, maar ook zeker aan de gevolgen van haar werk. Het is in jaren niet zo goed gegaan met Malta en veel inwoners genieten van die weelde.

Dat komt omdat in Malta het toerisme de laatste jaren bloeit als nooit tevoren - de bars waar de shotjes sambuca per dozijn worden verkocht aan dorstige Britten zijn allang niet meer op een hand te tellen - maar ook omdat het eiland zich de laatste jaren ontwikkelde tot een waar belastingparadijs.

Malta staat bekend als het Panama van de Europese Unie waar multinationals in ongeveer drie jaar tijd voor 14 miljard euro aan belasting wisten te ontwijken. Wegens de zeer lage belastingtarieven voor vooral buitenlandse bedrijven stonden eind 2015 al meer dan 70 duizend bedrijven ingeschreven bij de plaatselijke Kamer van Koophandel - wat niet in verhouding staat tot het aantal inwoners op het eiland.

Wie heeft het gedaan?

Een van de meest gestelde vragen deze week in Malta is: whodunit? Wie vermoordde Daphne Caruana Galizia? Dat is een lastige vraag, want de journalist had veel vijanden. Naast de tientallen door politici en zakenlieden aangespannen rechtszaken waren ook doodsbedreigingen bijna dagelijkse kost. Hoewel onbevestigd door de politie, speculeren Maltese kranten dat Caruana Galizia op het punt zou hebben gestaan een verhaal te publiceren over de verstrekkende invloed van de Zuid-Italiaanse maffia op Malta. Premier Muscat van Malta loofde deze week een miljoen euro uit voor de gouden tip en gaf zijn eigen politie, die sinds dinsdag wordt bijgestaan door het Nederlands Forensisch Instituut, een blanco cheque om de moord op te lossen. Toch komt het volgens Andrew Borg Cardona, een van de beste vrienden van Caruana Galizia, misschien wel nooit tot een oplossing. Van de laatste zes autobomaanslagen op Malta is er geen een opgelost, zegt hij. 'En al wordt er over een tijdje een of andere crimineel opgepakt op Sicilië of in Azerbeidzjan, dan nog komen we er niet achter wie de moord nu echt pleegde. Eigenlijk zou alleen de journalist Daphne de waarheid boven tafel kunnen krijgen.'

Sinds 2014 is het voor vermogende buitenlanders bovendien mogelijk een Maltees (en dus EU-)paspoort aan te schaffen in ruil voor 650 duizend euro en enkele tonnen aan investeringen in 's lands bedrijfsleven. Een goudmijn voor de regering, maar tevens een magneet voor criminelen die hun zwarte geld willen witwassen door middel van investeringen in een serieuze lidstaat van de Europese Unie.

Uit een onderzoek van Europol eerder deze maand bleek dat Malta steeds vaker door criminelen wordt gebruikt om geld wit te wassen. Zo is het eiland onmisbaar voor de machtige Italiaanse maffiagroepering 'Ndrangheta en dan in het bijzonder de vele onlinegokbedrijven die er geregistreerd zijn. Malta telt op papier zelfs zoveel onlinegokbedrijven dat ze gezamenlijk goed zijn voor 10 procent van het bbp.

'Zat eraan te komen'

'En omdat Daphne over dat soort onderwerpen schreef, is ze nu dood', zegt Andrew Borg Cardona, een van de beste vrienden van Caruana Galizia die zich sinds de moord afgelopen maandag als woordvoerder van de familie heeft opgeworpen. 'Ik ben natuurlijk persoonlijk geschokt , maar nee, ik kan niet zeggen dat ik verrast ben door haar dood. Dit zat eraan te komen.'

Waarom? Vanwege de onderwerpen die Caruana Galizia als vrijwel enige journalist behandelde, legt hij uit. Haar oogst van de afgelopen jaren: ze ontdekte een corruptieschandaal waarbij de minister van energie en de rechterhand van de premier beiden geld witwasten via offshorevennootschappen. Die hadden ze opgezet via Mossack Fonseca, het Panamese concern dat niet lang daarna wereldberoemd werd dankzij de Panama Papers.

Ik ben natuurlijk persoonlijk geschokt , maar nee, ik kan niet zeggen dat ik verrast ben door haar dood. Dit zat eraan te komen
Andrew Borg Cardona

Verder schreef ze over Maltese politici die op grote schaal smeergeld ontvingen voor een energiedeal met Azerbeidzjan. Ze verdiepte zich in het reilen en zeilen van een duistere Russische miljardair die onlangs een Maltees paspoort kocht. En ze ontdekte dat de Maltese oppositieleider Adrian Delia betrokken was bij een Britse prostitutiebende.

In juni van dit jaar zorgde een primeur van Caruana Galizia er zelfs voor dat premier Joseph Muscat, wiens vrouw volgens Caruana Galizia eigenaar was van wederom een vennootschap in Panama, nieuwe verkiezingen moest uitschrijven.

'Ik zou graag zeggen dat de moord op Daphne een kantelpunt betekent voor Malta, zegt hoogleraar Pace. 'Maar gisteren hoorde ik een zakenman oreren dat Malta - en ik citeer - 'zich zo spoedig mogelijk over dit incident heen moet zetten', zodat alles weer als vanouds wordt en 'onze bedrijven weer gewoon winst kunnen gaan maken'. Onbedoeld sprak hij daarmee de woorden uit die breed leven in onze samenleving: onze economie en ons geld zijn belangrijk, de rest is irrelevant.'