Waarom de Brexit-top van de laatste kans geen schijn van kans maakt

Wanneer moet deboedelscheidingbeklonken zijn?

Op vrijdag 29 maart 2019. Dan is de twee jaar die voor de uittredingsprocedure is bepaald, voorbij. De datum kan uitgesteld worden als alle 27 EU-landen en de Britten dat willen. Maar in het Verenigd Koninkrijk is die datum beklonken in een wet en in Europa zijn er nogal wat landen die niet willen uitstellen, omdat de Britse delegatie wat van een processie van Echternach heeft. Nogal wat landen zien dat als een bewuste strategie, waarbij de Britten erop rekenen dat als een no deal onafwendbaar lijkt, Brussel plots toegevingen zal doen. Er rest nu dus nog zowat een halfjaar. Vandaar dat deze top “de top van de laatste kans” werd genoemd. Met een politiek akkoord op zak zou nog net tijd genoeg resten om de technische details op punt te zetten.

Zijn er dan het voorbijeanderhalf jaar geenafspraken gemaakt?

Er zijn een paar belangrijke principiële akkoorden afgeklopt in december vorig jaar. Over de rechten van EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en Britten in de EU. Over de echtscheidingsfactuur: 42 miljard te betalen door de Britten. Na 29 maart werden ook nog 21 maanden voorzien waarin de eenheidsmarkt open blijft voor de Britten om bilaterale handelsakkoorden te laten afsluiten.

Er was wel een voorwaarde: dat er nooit een nieuwe fysieke grens met controles op goederen en personen komt tussen Ierland en Noord-Ierland. Tegen maart verwachtte de EU een uitgewerkt Brits plan hoe dat allemaal geregeld zou worden. Dat kreeg een onvoldoende in Europa.

Waarom is het afgewezen?

Het is te vaag en daardoor onwerkbaar. Een belangrijk onderliggend probleem is dat de EU de Britten langzamerhand beu is. Want de Britten willen het Europees beginpunt nog steeds niet begrijpen of aanvaarden. Europa wilde de boedelscheiding niet, maar de Britten beslisten er anders over. Dus verdedigt de EU de belangen van al haar individuele lidstaten. Als de Britse voorstellen daarmee botsen, worden ze niet aanvaard.

De Britten willen ook niet begrijpen dat van zodra een lid de club verlaat en geen bijdragen meer betaalt, het ook niet meer kan profiteren van de voordelen. De Britten wilden van het Europese Hof van Justitie af, maar wel bij Europol blijven of nog profiteren van de kwaliteitscontroles op medicijnen of voeding.

Ze hebben zich ook onbetrouwbaar getoond. Gemaakte afspraken zijn al vaker weer in vraag gesteld. Door de factuur plots weer te koppelen aan andere uittredingsvoorwaarden. Of terug te komen op het vangnet –de backstop – voor de Ierse kwestie. Dat was de doodsteek.

Waarom is de Ierse grens zo belangrijk?

Het is – naast Gibraltar – de enige plek waar de EU en het VK een gemeenschappelijke grens op land hebben. Als het VK uit de EU stapt, dan komt er ook een eind aan de eenheidsmarkt en de douane-unie. Dat betekent dat er opnieuw grenscontroles komen voor handelsgoederen en om veiligheidsredenen ook op personen. Ierland wil dat niet.

Het eiland met de twee nationaliteiten is economisch de voorbije 30 jaar zo verstrengeld geraakt, dat het een catastrofe zou zijn voor allebei. Het vrij verkeer van personen en goederen is ook een steunpilaar van de Goede Vrijdag-akkoorden die het geweld tussen katholieke Ieren en protestantse Britten stopte.

Grenscontroles kunnen met technologie geregeld worden, de douane kan de verplichtingen opleggen bij producenten, zodat er geen grens hoeft te komen. Maar dat kan nooit gerealiseerd worden op korte tijd. Dus werd een tijdelijk vangnet (backstop) afgesproken, waarbij de grens met de EU komt te liggen in de zee, tussen Noord-Ierland en het VK.

Wat is dan nu plots het probleem?

Het was een merkwaardige toezegging, want de Britse handelswetten zijn zo gewijzigd dat een scheiding tussen twee stukken VK niet kan. May stelt nu dat een backstop zorgt voor “constitutionele verdeling” en dat ze het nooit zal toestaan. Ingegeven door haar politieke realiteit. De Unionistische partij in Noord-Ierland is faliekant tegen, omdat ze vreest dat een grens met het moederland een eerste stap zal zijn naar een verenigd Ierland. Het is die partij die de minderheidsregering van Theresa May met haar gedoogsteun op de been houdt.

Is er geen tussenoplossing?

May stelde voor om tijdelijk, tot de Ierse kwestie praktisch was opgelost, heel het land in de eenheidsmarkt te houden. Zonder daar een termijn op te plakken of te bepalen wie beslist dat de tijd rijp is om dat op te heffen. De EU wilde daar enkel over onderhandelen mits de garantie dat een backstop als stok achter de deur zou blijven. Maar dat vond May onaanvaardbaar.

Is er kans opeen mirakel?

Alle partijen zeggen dat een Brexit-deal verder weg is dan ooit. En dat aan de vooravond van de top waarop die deal een feit moest zijn. May gokt nog op clementie. Ze wordt bedreigd met een revolte in haar partij als ze toch zwicht voor de backstop. De hoogspanning kan leiden tot haar val, nieuwe verkiezingen en dus het einde van de huidige Brexit-onderhandelingen.

Vanavond bij haar presentatie – waarna de 27 andere zonder haar gaan dineren – zal ze zich in die slachtofferrol hijsen. Wat drama om een Europese toegeving te krijgen. “In elke onderhandeling zit het nodige theater”, zei een van de deelnemers aan de top gisteren. Veel applaus voor haar monoloog zal ze niet krijgen. Zoals Merkel het zei: “We willen een deal maar niet tegen elke prijs”. Tijdens het diner zal vooral de vraag op tafel worden gegooid: heeft het nog zin in november nog een noodtop te houden? Of zijn de tijd en het geduld stilaan op?