De Grote Coalitie hat es nicht geschafft

‘We hebben onze strategische doelstelling bereikt, en zijn de sterkste politieke kracht van Duitsland gebleven’, zei Angela Merkel gisteravond na de bekendmaking van de resultaten. ‘Het komt ons nu toe een regering te vormen, een regering tégen ons is niet mogelijk.’ Kanselier Merkel gaat dus door, maar vanuit een fel verzwakte positie.

De christendemocraten van CDU/CSU zetten immers hun slechtste verkiezingsresultaat sinds 1949 neer. Dat geldt ook voor de sociaaldemocratische SPD. Beide partijen verloren samen 13 tot 14 procentpunt, en kregen samen nog maar net iets meer dan de helft van de kiezers achter zich. Decennialang was dat meer dan 80 procent.

Het gevolg is een versplintering van het Duitse politieke landschap, zoals we dat ook in andere Europese landen hebben gezien. Aan de hegemonie van christen- en sociaaldemocraten lijkt een eind gekomen. Er zitten nu in de Bundestag zeven partijen, en zes fracties. Lang waren het er maar drie of vier.

Rechtse flank

Exitpolls gaven twee belangrijke redenen aan waarom kiezers zich afkeerden van de regeringspartijen: de vluchtelingencrisis en de toenemende kloof tussen arm en rijk.

Onvrede over het eerste thema dreef veel kiezers in de armen van het Alternative für Deutschland (AfD), dat met bijna 90 leden meteen de derde partij wordt in de Bundestag. Dat ze dat niet met stille trom zullen doen, maakte hun lijsttrekker Alexander Gauland, die het fractievoorzitterschap ambieert, meteen al duidelijk: ‘We zullen Frau Merkel opjagen’, liet hij weten. ‘En we zullen ons land en ons volk terughalen.

’Bij de christendemocraten deed vooral de Beierse CSU het barslecht. De uitslag in Beieren, waar de zeer conservatieve CSU ooit onbetwist heer en meester was, zakte van ruim 49 naar 38,5 procent, volgens prognoses van de Bayerische Rundfunk. ‘We hebben onze rechtse flank open laten liggen’, concludeerde de Beierse minister-president en voorzitter Horst Seehofer laconiek.

Ook voor de sociaaldemocraten was het debacle groot. Met nog 20 procent van de stemmen kan de SPD nauwelijks nog claimen een ‘volkspartij’ te zijn. ‘Met die uitslag is de plaats van de SPD duidelijk in de oppositie’, zei fractieleider Thomas Oppermann onmiddellijk nadat de eerste prognoses bekendgemaakt waren. Kanselierskandidaat en voorzitter Martin Schulz sprak hem even later niet tegen.

Coalitie

Als de SPD regeringsdeelname uitsluit, blijft er voor Angela Merkel maar één andere coalitie mogelijk: de zogenaamde Jamaica-combinatie van zwart (christendemocraten), geel (liberale FDP) en groen. Niet alleen is dat rekenkundig de enige mogelijkheid om aan een meerderheid te geraken, het ligt ook voor de hand omdat zowel Die Grünen als de FDP, na het AfD, de grote winnaars zijn van deze verkiezingen. De FDP zette haar op één na beste resultaat ooit neer, en wipt gemakkelijk opnieuw in het parlement na vier jaar in de woestijn. Daarmee hebben ook de liberalen hun belangrijkste doel bereikt. De groenen deden het beter dan verwacht werd. Zij willen, na twaalf jaar oppositie, vooral opnieuw in de regering geraken.

Maar dat een Jamaica-coalitie de enig mogelijke is, wil niet zeggen dat ze gemakkelijk te realiseren zal zijn. De standpunten van geel en groen liggen op sommige punten mijlenver uit elkaar (zie inzet), en vooral de groenen hakten tijdens de campagne soms ongenadig in op de FDP. Angela Merkel zal dus al haar onderhandelingstalent nodig hebben om tot een akkoord te komen met de twee kemphanen. En als het tot zo’n akkoord komt, dreigen interne meningsverschillen het regeringswerk te verlammen.

Lukken de Jamaica-gesprekken niet, dan zal Merkel ongetwijfeld toch nog proberen Martin Schulz over de streep te trekken.