“Geestelijke zorg topprioriteit voor volgende regering”

Vandeurzen is de afgelopen weken vaak kop van jut geweest. In de gemeenschapsinstellingen voor jongeren is er te weinig plaats, zodat enkele jongeren uiteindelijk naar de jeugdgevangenis van Tongeren moeten. Ze krijgen een andere begeleiding dan de jongeren die veroordeeld zijn als criminelen en ook in hetzelfde gebouw zitten. Maar die plek is niet geschikt voor jongeren, vinden zowel de kinderrechtencommissaris alsook Vandeurzens oude vriend Jaak Nijs, ex-directeur van Bethanië, een multifunctioneel centrum in zijn Genkse achtertuin voor jongeren met problemen. En ook in de multifunctionele centra van de Broeders van Liefde, zoals Sint-Ferdinand in Lummen, zijn ze het spuugzat om jongeren met de moeilijkste problemen op te vangen. Psychiatrische patiënten, jongeren met een lichte leerstoornis, met emotionele of met gedragsproblemen, ze zitten allemaal samen in dezelfde leefgroep. Soms met 7 à 8 verschillende diagnoses in een groep van 10 of 12. Ook de CLB’s zijn de wachtlijsten in Welzijn beu, en het Vlaams welzijnsverbond kaart dan weer aan dat de werkingsmiddelen voor jeugdhulp sinds 2010 met 10 procent zijn gedaald.

Maar Vandeurzen is al wat gewend en werkt moedig voort. Hij gaf deze week zelfs een paar uur les aan de leerlingen Humane Wetenschappen van het Sint-Augustinusinstituut in Bree, over zijn vakdomein.

Hoe ging het lesgeven?

“Goed, ik doe dat heel graag. Toen ik in het federaal parlement zat, heb ik ook vaak les gegeven. Over justitie, strafrecht. Uitleg geven aan jongeren, dat zouden we eigenlijk meer moeten doen.”

Wat hebt u in Bree uitgelegd?

“Hoe de gezondheidszorg en onze ziekteverzekering in elkaar zitten.”

En wat wilden de scholieren weten?

“Waarom er voor geestelijke gezondheidszorg zo weinig wordt terugbetaald.”

Wat is moeilijker? Minister zijn of leraar?

(diplomatisch) “Minister is even moeilijk als leraar.”

In Vlaanderen is er een zorgcrisis bezig, zegt sp.a-voorzitter John Crombez. Elke dag duiken er problemen op.

“Een crisis? We slagen er niet in om alle zorgvragen op te lossen. We investeren er wel veel in, maar de vraag is of we de zorg niet op een andere manier moeten organiseren. Daar zijn we mee bezig. Transitie is het woord, niet crisis. De persoonsvolgende financiering voor personen met een handicap, de integrale jeugdhulp, de Vlaamse sociale bescherming... dat zijn allemaal voorbeelden van transitie. Deze week hebben we ook aangekondigd dat Kind en Gezin en Jongerenwelzijn tot één agentschap fusioneren.”

Maar de problemen blijven: de wachtlijsten zijn er nog altijd.

“Dat klopt, maar er zijn veel regio’s waar de toegang tot het aanbod wel goed is. Bovendien zijn wij een van de weinige regio’s in Europa die blijven investeren, ondanks de crisis. Dat mag ook gezegd worden. Maar in deze legislatuur zitten we nu eenmaal met een structurele besparingsgolf. Dat is het gevolg van de economie, van de staatshervorming en van Europa, dat ons de infrastructuurwerken zoals Oosterweel niet buiten de begroting laat houden. Maar in tegenstelling tot de meeste andere landen hebben wij wel afspraken gemaakt over extra investeringen in de zorg.”

In Nederland betaal je veel minder dan de ongeveer 1.600 euro per maand die je hier kwijt bent in een rusthuis.

“Daar werken ze met een verzekeringssysteem voor zowel ouderenzorg als voor personen met een beperking. De bewoners moeten ook een eigen bijdrage leveren en die is in Nederland inderdaad lager dan in Vlaanderen.”

De meeste pensioenen volstaan niet voor een verblijf in een rusthuis.

“Je kan ook zorgbudgetten ontvangen, dankzij de Vlaamse sociale bescherming (nu nog de zorgverzekering, red.). Dat is 130 euro per maand. En er is ook een tegemoetkoming van hulp aan bejaarden, die tot 571 euro per maand kan oplopen voor zorgbehoevende mensen met een laag inkomen. En tot slot subsidiëren we de gebouwen van de woonzorgcentra met vijf euro per dag, die korting moeten ze aan de bewoners geven.”

Toch verklaart dat het verschil met Nederland niet. Waarom geen maximumfactuur?

“Kijk, de factuur van het woonzorgcentrum bestaat voor een deel uit zorgkosten en voor een ander deel uit leefkosten. De overheid kan de zorgkosten maximaal financieren, maar niet de leefkosten. Dat zou niet rechtvaardig zijn tegenover de mensen die thuis wonen.”

26 procent van de rusthuizen is nu in handen van privé-ondernemers, die geen transparantie geven in hun financiën.

“We hebben in de Vlaamse regering een conceptnota goedgekeurd over de residentiële ouderenzorg van de toekomst. Financiële en bestuurlijke transparantie wordt een verplichting als je zorg wil aanbieden en overheidsgeld wil krijgen.”

En wat als ze die niet geven, dan verliezen ze hun erkenning?

“Zo spectaculair hoeft dat niet meteen te zijn. Maar als de regelgeving rond is, zal dat gecontroleerd én gehandhaafd worden.”

Komt daar dan meer personeel voor?

“We willen die expertise in ieder geval binnen onze administratie ontwikkelen. Tegelijk bekijken we ook hoe de verschillende sectoren hun eigen toezichtsystemen op poten kunnen zetten. Een soort zelfcontrole dus.”

Zelfcontrole? Dat zullen die woonzorgcentra inderdaad liever zelf regelen, dan zijn ze zeker in orde.

“Natuurlijk moeten die controlerende instanties aan voorwaarden voldoen. Ze moeten bijvoorbeeld onafhankelijk zijn. Ziekenhuizen werken ook zo. Ze vragen een accreditatie aan een bedrijf dat hen doorlicht. Koepel Zorgnet-Icuro is nu aan het bekijken wie dat certificaat voor de woonzorgcentra zou kunnen afleveren. Op die manier kunnen we onze middelen gerichter inzetten.”

Maar een privé rusthuis zal altijd winst moeten maken. Dat is toch moeilijk te verzoenen met de beste zorgen?

“Het is niet onmogelijk voor een commercieel woonzorgcentrum om goed te zijn. Daarom heb je dus ook toezicht nodig.”

Straks zijn er alleen nog commerciële woonzorgcentra. Ze zijn in zes jaar tijd de helft groter geworden. Hoe zit het intussen met de personeelsnorm voor de woonzorgcentra? De werkdruk blijft onmenselijk hoog. Nog altijd maar één nachtverpleegkundige voor 29 bejaarden?

“Daarover zijn we aan het overleggen met de sociale partners. De woonzorgcentra moeten in de toekomst zelf kunnen beslissen of ze met hun financiering bijvoorbeeld verpleegkundigen inzetten of een psycholoog. In elk geval hebben we in 2018 13 miljoen, en in 2019 22 miljoen euro extra om de zware zorg aan te pakken. En deze legislatuur willen we het totale budget van 2 miljard voor de uitbreiding en betere financiering van zorg verhogen met 278 miljoen euro.”

Laten we het eens hebben over wat de scholieren ook al van u wilden weten: hoe zit het met de geestelijke gezondheidszorg? Ook uw partijgenote en Vlaams parlementslid Vera Jans vindt dat die te versnipperd is en dat je naar één loket moet gaan.

“Als zorg vandaag bedacht zou zijn, dan zou je die indeling tussen geest en lichaam niet meer hebben. Dan zou je geen twee aparte circuits organiseren. Maar nu zijn die er wel. Bovendien verloopt de psychiatrische zorg in Vlaanderen veel via ziekenhuizen, meer dan in Wallonië. Die ziekenhuizen hebben al hun aantal bedden verminderd en hun ambulante zorg meer uitgebouwd. Maar wat we moeten doen, is de mensen die chronische zorg nodig hebben meer begeleiden.”

Deze zomer heeft federaal minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) 22 miljoen euro voorzien om een bezoek aan de psycholoog terug te betalen. Maar de psychologen zeggen zelf dat daar 1 miljard voor nodig is.

“Goede zaak. De hervorming van de geestelijke gezondheidszorg wordt in elk geval de topprioriteit van de volgende regering.”

Een ander heet hangijzer: de persoonsvolgende financiering voor personen met een handicap bestaat een jaar, maar er staan nog altijd 14.000 mensen op de wachtlijst. Meer dan ooit.

“Dat is zo, maar we zitten midden in een grote hervorming met twee ambities: meer zorggarantie en de financiering zo organiseren dat mensen zelf kunnen kiezen hoe ze hun zorg organiseren. We gaan die wachtlijsten deze legislatuur niet meer kunnen wegwerken, maar we investeren wel meer dan 330 miljoen euro in meer zorg voor gehandicapten. In totaal besteden we deze legislatuur 900 miljoen extra voor zorg.”

Crombez zegt dat u uw geld twee keer telt. En ook Welzijnszorg Vlaanderen stelt vast dat er door enkele indexsprongen nu voor jeugdhulp 10 procent minder werkingsmiddelen zijn dan in 2010.

“We hebben met onze departementen inderdaad ook moeten besparen als gevolg van de economische crisis, al hebben we niet echt zwaar moeten saneren. Maar intussen is er ook een tax shift geweest die meer heeft opgebracht en er is gigantisch veel geïnvesteerd.”

De directeur van het vrije CLB is boos omdat de wachtlijsten bij Welzijn gemiddeld 8 maanden lang zijn. Hij stelt voor om al meteen een traject op te starten bij de aanmelding, zodat die kostbare tijd niet verloren gaat. Maar u hebt daar geen oren naar, zegt hij.

(boos) “Ik heb dat ook gelezen, maar er ligt wel 15 miljoen euro klaar voor wie projecten opzet in de rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp zoals thuisbegeleiding, psychische begeleiding en snelle interventie. De CLB’s kunnen daar ook een beroep op doen. Maar een aantal dossiers om die middelen te krijgen - zoals dat van Limburg - was niet goed genoeg. Ze zullen hun geld wel krijgen. Maar dat zal dan later zijn, als hun dossier beter is.”

Over die jeugdhulp is anders heel wat te doen: gemeenschapsinstellingen als Everberg zitten vol, jongeren moeten nu zelfs naar de jeugdgevangenis van Tongeren. Uw vriend Jaak Nijs, die ook in de toezichtscommissie van de jeugdgevangenis zit, zegt luidop dat dit niet kan.

“De klassieke redenering is: we hebben plaatsen tekort, we gaan er bijbouwen. Dat is ook gebeurd. Er zijn in 10 jaar tijd al bijna 100 plaatsen bijgekomen en we gaan dat nog uitbreiden. Maar wat we ook moeten doen, is de uitstroom managen. Want het is niet de bedoeling dat jongeren een jaar in een gemeenschapsinstelling zitten. Die instelling is maar een deel van een traject.”

Ook de instellingen van de Broeders van Liefde klagen. Ze moeten allerlei soorten jongeren in één leefgroep opvangen: jongeren met gedragsproblemen, met leerstoornissen, met verstandelijke beperkingen, met psychiatrische diagnose. Ze willen hier meer personeel voor.

“We zijn ook met hen aan het praten over meer personeel. Ook daar zal het personeelskader afhangen van de zorgzwaarte. Verder zijn we ook bezig met het jeugddeliquentierecht. Zodra dat decreet er is, zullen jongeren met psychiatrische problemen naar een gesloten opvang in een psychiatrische setting kunnen. Daarover zijn we met de federale overheid aan het praten.”

Dat bestaat nu nergens voor jongeren?

“Nee, dat is er alleen voor volwassenen, in het OPZ van Lanaken bijvoorbeeld. Want in een gewone afdeling van een psychiatrische ziekenhuis zijn de deuren niet gesloten.”

Bovendien bleek deze week ook nog uit een rapport van het Rekenhof dat 28 procent van de jongeren die om crisishulp vraagt, die niet krijgt. “Hallucinant”, vindt regeringspartner N-VA.

“Ik roep iedereen op om dat rapport grondig te lezen, want sommigen trekken nogal snel hun conclusies. We erkennen natuurlijk de analyse, maar als er op het moment zelf geen aanbod is in het crisisnetwerk, zoeken we daar buiten naar oplossingen. Het Rekenhof deed ook een aantal suggesties die ondertussen al gerealiseerd zijn, zo is er al extra aanbod in Antwerpen en Vlaams-Brabant. We trekken ook geld uit voor 250 extra jeugdhulpverleners.”

Welzijn is een bevoegdheid waar je niet snel lof voor krijgt, want er zijn overal problemen en wachtlijsten. Wil CD&V dat volgende keer nog wel?

“Gezondheid zit in alle beleidsdomeinen, daarom zou de minister van volksgezondheid de eerste minister moeten zijn, wordt gezegd (lacht).”

Dus u wil volgende keer graag minister-president zijn? N-VA lijkt ook geïnteresseerd in Welzijn, net als in Onderwijs.

“Die interesse is in elk geval een goede zaak, want dat betekent dat dit ook voor hen belangrijke departementen zijn.”

Wat zouden jullie volgende keer willen voor Welzijn?

“Er zijn meer middelen nodig. Meer zorg op maat. Maar meer persoonsgebonden financieren betekent ook dat die zorg voor kwetsbare mensen de verantwoordelijkheid is van de hele maatschappij en van alle beleidsdomeinen. Om een voorbeeld te geven: we moeten als samenleving leren omgaan met mensen met dementie of met autisme.”

Maar eerst zijn er nog gemeenteraadsverkiezingen in Genk. Wat nu na de affaire van Ali Caglar die aan de rechter uitleg moet geven over zijn verkiezingsdrukwerk? Hij riskeert een veroordeling wegens valsheid in geschrifte. Zijn jullie nu zijn 4.000 Turkse stemmen kwijt?

“Ali is een electorale sterkhouder, hij heeft nu zijn schepenambt neergelegd tot er een vonnis is en dat lijkt me correct.”

WAT HEBBEN WE GELEERD?

1. Geestelijke gezondheidszorg wordt de topprioriteit voor de volgende regering. Als de zorg vandaag bedacht was, dan had je ook niet meer die scheiding tussen lichaam en geest. Want terwijl een doktersvisite vandaag wordt terugbetaald, is dat voor de psychische zorg nog altijd zeer beperkt.

2. CD&V wil meer persoonsgebonden financiering. De mensen moeten dus het budget krijgen in plaats van de instellingen. Ook voor ouderenzorg.

3. Er zullen altijd wachtlijsten blijven in de zorg. Ook in andere landen moeten mensen wachten, maar daar houden ze geen lijsten meer bij.