Wie naar kunst kijkt, wordt daar slimmer van - klopt dit wel?

Van wie komt die claim?

Hersenweetjes genoeg in het spelprogramma Het beste brein van Nederland, dat afgelopen seizoen per aflevering zo'n miljoen kijkers trok. In één van die afleveringen zei presentator Art Rooijakkers het volgende: 'Nou is het wetenschappelijk aangetoond dat kijken naar kunst slimmer maakt. Experts zeggen dat als je goed naar een schilderij kijkt, dat je hersenen beter kunnen analyseren.' Waarna de quiz een kunstronde in ging.

Klopt het?

Wanneer we programmamakers achter Het beste brein proberen te vragen naar de bron voor de bewering dat kijken naar kunst slimmer maakt, krijgen we na enige tijd antwoord van de Avrotros-persvoorlichters. Die zeggen dat 'meerdere internationale wetenschappelijke onderzoeken' de claim ondersteunen, maar welke dat zijn blijft onvermeld. Voor toelichting verwijst de voorlichter naar neuropsycholoog Margriet Sitskoorn, die bij de voorbereiding van een ander programma eens zou hebben 'uitgelegd waarom mensen slimmer worden wanneer ze voor het eerst naar kunst kijken'.

Daar is al een nuance die in de uitzending ontbrak: niet gewoon even naar kunst kijken, maar dat 'voor het eerst' doen, zou mensen slimmer maken. Toch kan Sitskoorn, tevens hoogleraar aan de universiteit van Tilburg, zich niet herinneren het zo te hebben gezegd: 'Het is wel erg kort door de bocht.'

Ze beaamt wel dat wanneer kunst een totaal nieuwe ervaring voor iemand is, het een positieve invloed op de hersenen en de ontwikkeling kan hebben. Frisse ervaringen helpen het brein om nieuwe verbindingen tussen hersencellen te maken, wat neuroplasticiteit heet. Maar hierbij plaatst Sitskoorn een belangrijke kanttekening: die stelregel geldt voor álle nieuwe prikkels. Dus zaken als geweld, scheldwoorden of salsadansen kunnen net zo goed voor nieuwe verbindingen zorgen. Kunst is in dat opzicht dus niets bijzonders.

Ook van aandachtig naar kunst kijken worden mensen niet zomaar slimmer, benadrukt Sitskoorn. Zo onderzoekt onderwijspsycholoog Ellen Winner al jaren de effecten van kunstonderwijs op denkprestaties, maar zulke effecten ziet ze nauwelijks, schrijft ze in haar overzichtsstudie voor de OESO. Wie beter wil worden in bijvoorbeeld analytisch denken, kan beter dáármee oefenen in plaats van naar schilderijen staan kijken.

'Het ligt dus ingewikkeld', zegt Sitskoorn. 'En dat is vaak zo jammer met die oneliners hè. Dan gaan mensen opeens allemaal naar kunst kijken omdat ze denken dat ze een paar punten beter scoren op de IQ-test, maar dat is niet per se zo.'

In een reactie stelt de woordvoerder van Avrotros dat Het beste brein van Nederland geen journalistiek of wetenschappelijk programma is, en de bewering 'naar kunst kijken maakt slim' daarom ook niet als zodanig was onderbouwd.

Eindoordeel

Alle verrijkende ervaringen zijn goed voor de hersenen, maar het is niet zo dat kunst in het bijzonder de intelligentie verhoogt.