Geef Canon Nederland APK-beurt
Dinsdag nam de Tweede Kamer een motie aan waarin het kabinet gevraagd wordt om de canon van de Nederlandse geschiedenis door ‘een nieuwe onafhankelijke commissie’ tegen het licht te laten houden. De huidige Canon van Nederland werd twaalf jaar geleden samengesteld door de commissie-Van Oostrom (2005-2007). De motie, ingediend door Vera Bergkamp en Sjoerd Sjoerdsma van D66, werd breed gesteund. Alleen PVV, SGP en Forum voor Democratie stemden tegen.
De Canon van Nederland is momenteel weer volop in discussie. D66 wil meer aandacht voor vrouwen en diversiteit in de canon. Het CDA waarschuwde in reactie daarop dat de politiek niet de inhoud van het geschiedenisonderwijs mag bepalen. Peter-Ben Smit stelde in deze krant (Nederlands Dagblad, 15 juni) dat vaststelling van een canon altijd een politiek besluit is, ook als dat gebeurt door een onafhankelijke commissie van historici.
gevaar van uitsluiting
Smit zet een aantal kritische kanttekeningen bij de huidige Canon van Nederland, die hij omschrijft als ‘een lijst […] met wat en wie er wel en niet bij hoort’. Dat sluit inderdaad aan bij de oorspronkelijke betekenis van het Griekse woord canon, dat meetlat of maatstaf betekent. De schrijver Karel van het Reve definieerde (in Zie ook onder Mozes, 1988) ironisch: ‘een canon is datgene waarvan je niet mag toegeven dat je er nog nooit van gehoord hebt’.
Als je niet oppast creëert een canon inderdaad buitenstaanders en insiders, dat realiseerde de commissie-Van Oostrom zich ook. In haar rapport heeft de canoncommissie er daarom indertijd veel werk van gemaakt om het complexe begrip ‘canon’ naar een voor het onderwijs hanteerbare vorm te vertalen. Juist om te voorkomen dat de canon zou gaan functioneren als keurslijf en instrument voor uitsluiting.
venster
Sleutelbegrip hierbij is het woord ‘canonvenster’. Als je een venster openzet, krijg je zicht op het achterliggende landschap. Door het venster Willibrord – Peter-Ben Smit behandelt dit voorbeeld – kijk je ook naar Servatius en Bonifatius en naar het achterliggende thema ‘kerstening van de Lage Landen’. Zo geeft Anne Frank voor basisscholieren een gezicht aan de ruim 100.000 Nederlandse Joden die in de Holocaust zijn omgebracht.
De canon is dus uitdrukkelijk niet bedoeld als lijstje winnaars dat je moet kennen om je de Nederlandse identiteit – nog zo’n complex begrip – eigen te maken. Slechts negentien vensters zijn aan historische personen gewijd, het merendeel van de vijftig vensters gaan over gebeurtenissen, voorwerpen en thema’s.
Vensters als Slavernij, Kinderarbeid, Anne Frank, Indonesië en Srebrenica laten zien dat de canon er niet op uit is om, zoals Smit stelt, ‘winnaarsgeschiedenis’ te schrijven. En van de identiteitsverwachtingen die er indertijd rond de canon geformuleerd werden, heeft de commissie-Van Oostrom uitdrukkelijk afstand genomen.
De canon is bedoeld als historisch fundament: een behapbare en overzichtelijke hoeveelheid basiskennis, in de eerste plaats voor in het basisonderwijs. Niet meer, niet minder. Vijftig stapstenen om je weg te vinden door de brede rivier van de Nederlandse geschiedenis.
Daarmee worden keuzes gemaakt, uiteraard. Maar vergeet niet dat de inhoud van schoolboeken altijd gebaseerd is op allerlei keuzes. Elke lesmethode behandelt de impliciete canon van het vakgebied dat het beschrijft. Terwijl zonneklaar is dat er over elk van die vakgebieden onnoemelijk veel meer te zeggen is dan er in een schoolboek past.
digitaal lokaal
Allemaal mooie theorie, maar wat betekent dit voor het gebruik van de canon in praktijk? Het begrip canonvenster wordt concreet uitgewerkt op de veel bezochte website www.entoen.nu. Daar hebben alle vijftig vensters hun eigen digitale lokaal, met daarin allerlei lesmaterialen en hulpmiddelen om de blik te verbreden. Zo wordt er vanuit elk venster verwezen naar verwante vensters in de ruim honderd regionale en lokale canons die ook op de site verzameld zijn. Vanuit het venster ‘Willibrord’ ben je in twee klikken bij het venster ‘Redbad en Bonifatius’ in de Friese canon.
Wie de geschiedenis bestudeert, kijkt in een verre spiegel, zoals de Amerikaanse journalist en historicus Barbara Tuchman treffend formuleerde. De vragen die je aan de geschiedenis stelt, zeggen ook veel over wie je zelf bent. En historici stellen inmiddels weer andere vragen dan tien jaar terug. Het is daarom een goed idee om de Canon periodiek tegen het licht te houden. Niet om hem over te leveren aan de waan van de dag, maar om hem de APK-beurt te geven waarmee hij weer jaren verder kan, als kracht ten goede in de Nederlandse samenleving. <
