Schrijver en Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa (89) overleden

"Met groot verdriet maken wij bekend dat onze vader, Mario Vargas Llosa, vandaag in Lima is overleden, omringd door zijn familie", heeft zijn zoon Álvaro gemeld via zijn socialemedia-account op X. 

De familie zal nu zijn afscheid voorbereiden, maar beklemtoont dat dat geen openbare plechtigheid wordt. De schrijver zal gecremeerd worden, zoals hij dat zelf wilde.

"Zijn heengaan zal zijn familieleden, vrienden en lezers over de hele wereld triest maken, maar we hopen dat zij, net als wij, troost vinden in het feit dat hij een lang, avontuurlijk en vruchtbaar leven heeft geleid en een oeuvre achterlaat dat hem zal overleven", voegen ze eraan toe.

Mario Vargas Llosa overleed in zijn woonst in Lima, waar hij zich sinds enkele jaren teruggetrokken had, met uitzicht op de Stille Oceaan. Al geruime tijd waren er geruchten over een slechtere gezondheid.

Vargas wordt in 1936 geboren in Arequipa. Wanneer hij geboren wordt, zijn zijn ouders al gescheiden. Zijn vader zal hij pas leren kennen wanneer hij al 10 jaar is. Op zijn 15e begint hij al te werken als misdaadverslaggever. Vier jaar later trouwt hij met zijn 32-jarige tante Julia Urquidi. Hij zal er met de nodige zin voor zelfspot over schrijven in 'Tante Julia en meneer de schrijver'. 

Een reis naar Parijs in 1958 is het begin van 16 jaar in het buitenland. Hij woont in Madrid, Barcelona en Londen. Maar terwijl hij werkt als journalist, presentator en docent, begint Vargas Llosa ook terug te keren naar zijn vaderland, waar hij fictie schrijft.

Zijn carrière begint in de jaren 60 met 'De stad en de honden' en 'Het groene huis'. Andere bekende titels van hem zijn 'De jonge honden van Miraflores', 'Het ongrijpbare meisje', 'Het feest van de bok', 'De oorlog en het einde van de wereld'. 

Vargas Llosa is een van de grote namen van de bloeiperiode van de Latijns-Amerikaanse literatuur, samen met schrijvers als Julio Cortázar, Carlos Fuentes en Gabriel García Márquez. Zijn vriendschap met Márquez duurt echter niet lang. Wanneer Márquez Vargas Llosa in 1976 buiten een bioscoop in Mexico-stad begroet, krijgt hij een klap in zijn gezicht. 

Van 1976 tot 1979 is Vargas Llosa voorzitter van PEN International, de organisatie die zich wereldwijd inzet voor de vrijheid van meningsuiting van schrijvers. 

Vargas Llosa geldt als een van de belangrijkste schrijvers en denkers van Latijns-Amerika. Zijn boeken gaan vaak over de complexe omgang met macht. Hij heeft dan ook een militaire opleiding achter de rug omdat zijn autoritaire vader niet wil dat hij schrijver wordt. "Een extreem traumatiserende ervaring", noemt hij het zelf. Zijn ervaringen op de cadettenschool Colegio Militar Leoncio Prado in Lima beschrijft hij in 'De stad en de honden', de roman waarmee hij internationaal doorbreekt.  

Veel van zijn romans spelen zich af tegen de achtergrond van instabiliteit en geweld in Latijns-Amerika in de 2e helft van de 20e eeuw. "Wij denken nu dat we veel meemaken met figuren als Bolsonaro (de voormalige president van Brazilië, red.) en met andere rechtse leiders", zegt Yves Desmet, fan van Vargas Llosa, in De Ochtend.

"Maar in die tijd was Zuid-Amerika een beetje gekoloniseerd door de militaire junta die er nog met veel grovere borstels doorging en er niet voor terugschrok om de oppositie gewoon op te sluiten, te folteren en zelfs te vermoorden. Over die wereldorde gaan heel veel van zijn boeken. Hoe de individuele mens probeert zich staande te houden, vaak met weinig succes, moet ik erbij zeggen, tegen al die dingen die hem overkomen."

Net als veel andere intellectuelen steunt Vargas Llosa aanvankelijk Fidel Castro, maar raakt hij na de "Affaire Padilla" teleurgesteld in de communistische leider (de dichter Heberto Padilla wordt in 1971 gevangen gezet vanwege zijn kritiek op de Cubaanse regering).

Vargas Llosa wordt later ook zelf politiek actief: in 1990 doet hij zelfs een gooi naar het presidentschap van Peru, maar zonder succes. Alberto Fujimori wint in de 2e ronde de verkiezingen. Vargas Llosa verlaat, nadat hij tijdens de campagne verschillende doodsbedreigingen gekregen heeft, enkele uren later al Peru. Over zijn ervaringen als presidentskandidaat schrijft hij het autobiografische boek 'De vis in het water', een boek dat Desmet alle beginnende politici aanraadt.

"Hij heeft de 2e ronde van die verkiezingen op een rare manier verloren en Fujimori is dan uiteindelijk een van de meest corrupte dictators van Zuid-Amerika gebleken." 

"Ik heb niet gelogen", vertelt hij in 2002 aan The Guardian. "Ik zei dat we radicale hervormingen en sociale offers nodig hadden en in het begin werkte dat. Maar toen kwam de vuile oorlog, waarin mijn hervormingen werden voorgesteld als iets dat banen zou vernietigen. Het was zeer effectief, vooral bij de allerarmsten in de samenleving. In Latijns-Amerika geven we de voorkeur aan beloften boven de realiteit."

Tien jaar later zegt hij dat zijn politieke ervaring hem vooral geleerd heeft dat hij een schrijver is en geen politicus. "Een van de redenen waarom ik het leven heb geleid dat ik heb geleid, is omdat ik een avontuurlijk leven wilde. Maar mijn beste avonturen zijn meer literair dan politiek van aard."

Vargas Llosa ontvangt tijdens zijn leven alle mogelijke onderscheidingen, zoals de Cervantesprijs, de Jeruzalemprijs, het lidmaatschap van de Académie française, maar ook de Nobelprijs Literatuur in 2010. Hij krijgt die onderscheiding "voor het in kaart brengen van machtsstructuren en de strijd en het verzet van het individu tegen die macht".

Wanneer de Zweedse Academie hem belt om hem te vertellen dat hij de Nobelprijs gewonnen heeft, denkt hij eerst dat het een grap is. De prijs winnen voelt voor hem de eerste week als een sprookje, "maar het jaar erna als een nachtmerrie". Alle aandacht leidt ertoe dat hij amper nog tijd heeft om te schrijven. "Je kan je niet inbeelden hoeveel druk er is om interviews te geven en naar beurzen te gaan", zegt hij. 

Hij gebruikt het platform dat hij door de prijs te winnen wereldwijd krijgt wel om zich uit te spreken over manipulatie in de Peruaanse media, de propaganda van Rusland en Donald Trump. 

In België krijgt hij ook een eredoctoraat aan de KU Leuven. De boeken van Llosa zijn in een 30-tal talen vertaald. 

In 2023 brengt hij zijn laatste roman 'Ik draag mijn stilte op aan jou' uit. Hij kondigt dan zelf ook aan dat er geen nieuw werk meer zal komen. 

"Hoewel ik een optimist ben, denk ik niet dat ik lang genoeg zal leven om aan een nieuwe roman te werken, vooral omdat het me 3 of 4 jaar kost om er 1 te schrijven", zegt hij op dat moment. "Maar ik zal nooit stoppen met werken en ik hoop dat ik de kracht zal hebben om door te gaan tot het einde." 

Mario Vargas Llosa scheidde in 1964 van zijn 1e vrouw en trouwde met zijn nicht Patricia Llosa, de moeder van Álvaro, Gonzalo en Morgana. Na 50 jaar huwelijk verlaat hij haar in 2015 voor Isabel Preysler, de moeder van zanger Enrique Iglesias, een relatie die in 2022 eindigt.

Yves Desmet die Vargas Llosa enkele keren kon interviewen omschrijft hem als "een gentleman, hoofs, iemand met een aristocratische uitstraling hoewel hij uit de middenklasse kwam". "Het was ook een mooie man, met een turbulent en rijk liefdesleven. Hij was geliefd en gevreesd voor zijn columns. Wanneer hij iets schreef, luisterde heel Zuid-Amerika naar hem."