Direct naar artikelinhoud
Interview

Jan Jambon (N-VA): “Gezichtsverlies, was dat zo erg geweest?”

Jan Jambon, de laatste dag op zijn kabinet.Beeld Eric de Mildt

“Had het aan mij en aan de premier gelegen, dan...” Ja, wat dan? Voormalig vicepremier Jan Jambon (N-VA) over zijn ontslag, zijn band met premier Michel en de tweets van Theo Francken . “We zullen het communautaire weer op tafel leggen.”

en

Woensdagmiddag, kwart over elf, ministerie van Binnenlandse Zaken. Aan de ontvangstbalie melden twee journalisten zich aan. “Wij hebben een afspraak met de minister.”

“Met de nieuwe of met de oude minister? De nieuwe is er nog niet, hoor”, antwoordt de portier. 

“Met de oude.”

“Ah, bij de Jan. Kom dan maar binnen.”

Het majestueuze gebouw waar Jan Jambon (58) zijn kabinet had, op de hoek van het Warande­park en de Wetstraat, is nagenoeg leeg. “Wij zijn in staat van ontbinding”, luidt de begroeting van de woordvoerder. De andere vier regerings­leden van N-VA moesten maandag of dinsdag al opkramen. Jambon kwam snel tot een gentleman’s agreement met zijn opvolger, Pieter De Crem. Hij mag rustig zijn verhuisdozen inpakken.

‘Het blijft spijtig, zo kort voor de eindmeet afscheid moeten nemen... De bergetappes waren gereden, we moesten enkel nog de Champs-Élysées afrijden’
Jan Jambon

In zijn bureau vallen de metershoge, goud­omrande spiegels op. Voor de rest staat of ligt er niet veel meer. Wat hij meeneemt naar huis? De foto waarop hij president Barack Obama de hand schudt. De oorkondes van de Hasseltse jenevergilde en de Haspengouwse fruittelers – Jambon is geboren in Limburg. De emblemen van de politie voor de aanslagen van 22 maart. “Het is zuur dat ik mijn laatste projecten niet meer kan afwerken. Alsof je nieuwe huis helemaal afgewerkt is, op de laatste laag verf na. Ik kan niet aanwezig zijn op mijn eigen housewarmingparty.”

Heeft u de laatste dagen nog contact gehad met de premier?

Jan Jambon: “Ja, wij horen elkaar elke dag. Wij bellen om afspraken te maken, maar ook om – hoe zeg je dat? – onze gevoelens in deze moeilijke tijden te kanaliseren.” 

Is hij een vriend geworden?

“Er zijn weinig mensen die ik ‘een vriend’ noem, maar Charles is eigenlijk een vriend, ja. Ik heb een hele goede, menselijke relatie met hem. Toch ken ik hem nog niet lang. De eerste keer dat ik hem ontmoette, was aan de onderhandelingstafel in 2014. Onze verstandhouding is gestaag gegroeid. Charles is een zeer correct man. Andere premiers gebruiken trucjes om mensen te manipuleren om toch maar tot een akkoord te komen. Met de hand op het hart: dat doet Charles niet. Hij houdt geen zaken achter. Hij zegt niet tegen de ene wit en tegen de andere zwart, en hij heeft mij nooit belogen. Hij heeft zich altijd ten volle geëngageerd. Hij wilde dit project doen slagen.”

Wie is Jan Jambon?

- geboren in Genk in 1960

- is burgemeester van Brasschaat

- was tot vorige week vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken

- trekt allicht bij de volgende verkiezingen de Vlaam­se lijst voor de provincie Antwerpen. Wordt getipt als nieuwe Vlaams minister-president

U betreurt uw ontslag door het migratiepact?

“Ik heb mee de lijn van mijn partij uitgezet over dit pact. Er is hier geen tweespalt over, vanaf de eerste dag zaten we allen op dezelfde golflengte. Al weken geleden wist ik: onze houding kan tot ons ontslag leiden. Ik weet dat we politiek gezien de juiste keuze hebben gemaakt. Maar het blijft natuurlijk spijtig. Zo kort voor de eindmeet afscheid moeten nemen... De bergetappes waren gereden, we moesten enkel nog de Champs-Élysées afrijden. Ik kon in de verte de Arc de Triomphe al zien. Dat is wrang. Het hoogst haalbare compromis was voor ons een onthouding bij de stemming van het pact in New York. Maar de anderen wilden die stap niet zetten. Was dat dan zo moeilijk? Had het aan mij en aan de premier gelegen, dan...” 

‘De principes van onze partij rijkelijk laat herontdekt? Neen. Te laat? Zeker. We hadden veel eerder onze hakken in het zand moeten zetten’

...zaten we nu niet in deze chaos? 

“De premier en ik waren echt bereid om een compromis te zoeken rond die onthouding. Hij heeft keihard gewerkt om de andere partijen te overtuigen van die uitweg. De liberalen leurden maar met die interpretatieve nota, maar wij wilden niet in een regering zitten die dat pact goedkeurt. Kijk, ik heb een zeer specifieke stijl. Als ik in de kern met al mijn kracht duidelijk maak wat ik wil, dan weten ze na 4,5 jaar toch wel dat daar weinig speling op zit?”

Was de premier dan bereid om internationaal gezichtsverlies te lijden? In september had hij bij de VN aangekondigd dat België het pact zou goedkeuren. 

“Uiteraard zou hij dan gezichtsverlies geleden hebben. Maar dan stond zijn regering wel nog overeind. In de dagen voor de top in Marrakech haakte er elke dag wel een land af. Zijn dat nu allemaal internationale paria’s?” 

Wanneer besefte u: ik moet mijn ontslagbrief schrijven? 

“Toen ik de hysterie zag bij Open Vld en CD&V in het parlement na de verklaring van de premier. Die aangescherpte resolutie die de premier dwong het pact te steunen... Pfff. Die dag heeft de premier in het parlement echt gevochten voor zijn regering.”

Zijn verklaring blonk vooral uit in vaagheid. Vandaar de forse reacties van Open Vld en CD&V. 

“Charles sprak met opzet omfloerst. Hij wilde zijn regering redden, hij wilde alle dossiers nog op een fatsoenlijke manier afwerken.” 

Is het niet te makkelijk om de schuld af te ­schuiven op de andere coalitiepartijen?

“Onze partij werd door dit pact in haar fundamenten geraakt. Het absurde is wel dat we het in de regering nooit over de inhoud van het pact gehad hebben.”

Heeft u die principes van uw partij niet rijkelijk laat herontdekt? 

“Rijkelijk laat? Neen. Te laat? Zeker. Wij hadden veel eerder onze hakken in het zand moeten zetten. Absoluut. Ik ga het licht van de zon niet ontkennen. Het pact is in september door diplomaten en cabinetards goedgekeurd. Dat is achteraf gezien een veel te laag niveau om over zo’n belangrijk pact een eindoordeel te vellen. Op dat soort vergaderingen hangt er ook een sfeertje van ‘dit is een internationale beslissing, daar kunnen wij niets aan veranderen’. België was tijdens de onderhandelingen over het pact ook kandidaat voor een zitje in de VN-Veiligheidsraad. Het was dus niet het moment om stennis te maken, was het oordeel.”

‘Wij stellen de EU of de VN niet in vraag, maar wij mogen toch nog wel kritiek uiten?’

Wanneer besefte u zelf dat u dit pact niet kon goedkeuren? 

“Toen Theo Francken het aankaartte op het hoogste niveau binnen de partij. Eind oktober. Oostenrijk had toen al afgehaakt.” 

Waarom zet N-VA zich steeds meer af tegen internationale verdragen? Vorige week zondag zei Francken nog dat het Kinderrechten­verdrag ‘ons elke dag pijn doet’. 

“Wacht even. Moeten we een Kinderrechtenverdrag hebben? Natuurlijk. Is dit het best mogelijke Kinderrechtenverdrag? Neen, het kan beter. Theo en ik hebben, gesteund door Charles, evenveel verdragen afgesloten met andere landen als de vier vorige regeringen samen.” 

Om mensen terug te sturen. 

“Tuurlijk, maar ook voor politiesamenwerking. Frame het nu niet alsof wij minder en minder internationale samenwerking willen. Wij zijn niet anti-Europees. Maar nu is het devies van de Belgische politiek: hoe internationaler, hoe heiliger, hoe onaantastbaarder. Wij verzetten ons tegen die redenering. Wij stellen de EU of de VN niet in vraag, maar wij mogen toch nog wel kritiek uiten? Elk land moet voldoende soevereiniteit behouden, zodat het eigen accenten kan leggen. Nu wordt dat systematisch uitgehold. Als ik hoor hoe vaak Theo machteloos staat omdat hij moet gehoorzamen aan supranationale regels, dat is toch waanzin?”

Is deze regering voor u Michel I of Michel II? 

“Overduidelijk Michel II. Dit is een andere regering met een andere samenstelling en andere accenten. Kris Peeters heeft duidelijk gezegd dat deze ploeg ‘geen copy-paste’ is van de vorige regering. Bovendien is de grootste partij eruit. Wat me opvalt, is dat zelfs de heren en dames grondwet­sspecialisten niet kunnen zeggen of dit nu een nieuwe of oude regering is. Zo complex zit dit land in elkaar. Dat is toch geschift?” 

Jan Jambon en andere N-VA-kopstukken in de Kamer. “Het Belgische gebouw zit vol constructiefouten.”Beeld BELGA

Bent u bereid gedoogsteun te leveren? 

“Niet d’office. Niet alles wat uit die regering komt, gaan wij steunen. Ik heb Charles vorige week zaterdag wel al verzekerd dat wij niet tegen alles platte oppositie gaan voeren. Er is ook zoveel dat wij tot op de laatste komma mee onderhandeld hebben. Die afspraken, zoals het Zomerakkoord en de begroting, moeten wel integraal uitgevoerd worden. Niet in stukken en brokken. Want het compromis zit in het hele pakket. Als ze daaraan beginnen te morrelen, kunnen wij ons fiat niet geven.” 

Bij Francken klinkt dat toch anders: ‘Als Maggie zo verder doet, is het la guerre totale.’ 

“Ja, ja, wat moet ik nu zeggen... Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is, zeker? (pauzeert even) Als ze hun kar 180 graden willen keren in het migratiebeleid, hoeven ze niet te verwachten dat wij enkel ‘ja’ zullen knikken. Ik ga ervan uit dat ze een Zweeds beleid zullen voeren. Zweedse loyauteit hebben wij. Marrakech-loyauteit niet.” 

Wilt u eigenlijk dat Michel II volgende week haalt? 

“Zolang die regering doet wat wij afgesproken hebben, wel. Als ze afwijkt van de afgesproken koers, gaat ze best zo snel mogelijk naar huis. Het hangt allemaal van hen af.”

‘Met Michel I hebben we bewust voor stilstand gekozen’

Maakt u met die opstelling de sociaal-­economische veranderingen niet kapot?

“Ik heb mijn verantwoordelijkheid genomen om tot een compromis te komen over het migratiepact. Maar ik ga ook niet de zot van de Wetstraat zijn. Er is trouwens heel veel gebeurd in Michel I: meer jobs, flinke besparingen.”

De fotograaf knipt een van zijn spots uit. Het wordt ineens donker in het kantoor van Jambon. De voormalig vicepremier roept uit: “Oei, Pieter heeft de elektriciteit al afgesloten. Het is tijd om te vertrekken. De stekker gaat eruit.” Hij lacht. Niet helemaal van harte. 

Bart Maddens, een gezaghebbende stem in Vlaamse kringen, vindt jullie principiëler over migratie dan over het communautaire.

“In ons verkiezingsprogramma zal het eerste hoofdstuk communautair zijn. (kijkt rond) Hier heb ik pas beseft hoeveel constructiefouten er in het Belgische gebouw zitten.” 

U bent niet gehecht geraakt aan België? 

“Absoluut niet. Hadden we in 2014 onderhandeld over een nieuwe staatshervorming, dan zou dat een draak opgeleverd hebben. En velen – met professor Maddens op kop – zouden ons dat verweten hebben. Terecht. Liever geen vooruitgang dan achteruitgang, dat zei ik al in de Vlaamse Volksbeweging. Als jonge gast ben ik destijds uit de Volksunie gestapt omdat de derde staatshervorming op niets trok. Met Michel I hebben wij bewust voor stilstand gekozen. Daar heb ik mijn collega-ministers vaak genoeg op gewezen als ze toegevingen vroegen: wij hebben op voorhand al de helft van ons programma opzijgezet. We moesten winnen op de andere domeinen.”

Wat gebeurt er nu met de beruchte atomaschriftjes? In 2014 zouden er geheime afspraken gemaakt zijn over een staatshervorming na de volgende verkiezingen?

“Ik kan niet bevestigen of ontkennen dat die atomaschriftjes bestaan.” 

Eigenlijk zegt u nu: ja, die afspraken zijn gemaakt. 

(lacht) “Het parlement beslist op de laatste zitting van de legislatuur of de volgende regering de staat kan hervormen. Ik hoop dat iedereen op dat moment inziet dat we zo niet verder kunnen.”

De andere partijen gaan u dat cadeau niet ­gunnen.

“Ze moeten zichzelf die staatshervorming cadeau doen. Ach, in de vorige kiescampagne hebben alle partijen ook dure eden gezworen. Na de verkiezingen ontwaakt iedereen in een nieuwe, politieke wereld.” 

‘De machinerie van onze partij werkt heel goed, maar we zullen toch meer noodremmen moeten inbouwen’

Dat blijkt nu wel in Antwerpen, waar N-VA en sp.a samen onderhandelen. 

“Hadden we daar met een Zweedse coalitie voortbestuurd, dan zouden we één zetel op overschot hebben. Dan zouden we de instabiliteit zelf geïnstalleerd hebben. Groen heeft ons in alle toonaarden afgewezen, dus kwamen we bij rood uit.” 

De Facebook-campagne bemoeilijkt de ­onderhandelingen danig in Antwerpen.

“Dat ze die campagne in onze bak blijven schuiven, is intellectueel oneerlijk. Want werkelijk de hele partij heeft afstand genomen van die campagne. Elke verkozene op elk niveau heeft toegegeven dat we een fout gemaakt hebben en heeft zich geëxcuseerd.” 

Wanneer heeft u die campagne voor het eerst gezien? 

“Ze stond al online, ik was op voorhand niet ingelicht. Toen ik ze voorbij zag komen, heb ik enorm gevloekt. Ik heb meteen Charles gebeld en hem gezegd: ‘Je gaat mij niet geloven, maar het is wel zo, dit is geen politiek gedragen campagne. Dit is gewoon fout.’

“Charles heeft toen geantwoord: ‘Ik geloof je, want je hebt me nog nooit belogen. Maar je moet wel begrijpen dat dit een ongelooflijk slecht moment is.’ Ik ging immers net vertrekken naar het kernkabinet, waar we het migratiepact voor het eerst inhoudelijk en politiek gingen bespreken.”

Jan Jambon: “Voor ons heeft de migrant zeker een plaats in onze samen­leving.”Beeld Eric de Mildt

Heeft dit de partij geschaad?

“Ja, en dit zal nog wel een tijdje blijven nazinderen. Dit mag nooit meer gebeuren. De verontwaardiging in onze fracties was groot. De machinerie van onze partij werkt heel goed, maar we zullen toch meer noodremmen moeten inbouwen.”

Het maakt het veel makkelijker om jullie in het kamp van Vlaams Belang te duwen.

“Ik had veel liever gehad dat die campagne nooit verschenen was. Dat zou ons het leven veel makkelijker hebben gemaakt.”

Jullie standpunt over migratie is toch steeds rechtser?

(windt zich op) “Daar ben ik het absoluut, absoluut niet mee eens. Wij hebben altijd dezelfde lijn aangehouden. Wat deed Theo toen hij nog in de oppositie zat? Hij vertelde net hetzelfde als vandaag. Samen met Sarah Smeyers.”

‘Ik heb Theo al vaak gezegd dat hij een tweet moet schrijven, even naar toilet moet gaan, en die tweet dan moet herlezen. Staat hij er nog achter, mag hij de tweet sturen’

Francken slaat toch een totaal andere toon aan dan vier jaar geleden? Wanneer heeft hij het nog over de positieve effecten van ­migratie?

“Maar komaan, dat is nu net het verschil tussen ons en Vlaams Belang: voor ons heeft de migrant zeker een plaats in onze samenleving. Wij zijn tegen illegale migratie. Maar gecontroleerde migratie is geen enkel probleem. Mensen die een bijdrage willen leveren aan onze maatschappij, die verwelkomen we. Mensen die zich willen inpassen – ik zeg niet: aanpassen – op hen hebben wij helemaal niets tegen. Kijk naar Zuhal Demir, Nadia Sminate en Darya Safai. Ons kopstuk in Brussel is Assita Kanko. Wij omhelzen alle goede effecten van migratie.”

Jullie zitten toch steeds meer op de lijn van Matteo Salvini en Viktor Orbán?

“Dat zijn heel gemakkelijke vergelijkingen. ‘Orbán, die eet met mes en vork. En N-VA ook. Kijk, ze lijken op elkaar!’ Het is niet omdat je allebei tegen het migratiepact bent, dat je ook een kopie bent. Mochten Orbán en wij samen een migratiepact moeten schrijven, dan kwamen wij nooit tot een akkoord. Daar ben ik zeker van.”

Moet het VN-migratiepact heronderhandeld worden wanneer jullie in 2019 toetreden tot de nieuwe coalitie?

“Hier en daar moeten we internationale verdragen in vraag durven te stellen. Zodat we onze migratiepolitiek zelf kunnen blijven sturen.”

Francken zegt: zonder een exit uit het pact treden wij niet toe tot de nieuwe regering. Voor hem lijkt dat een breekpunt. Voor u niet?

“Mijn principes laat ik niet los, maar ik lanceer geen breekpunten vooraf.”

Een herstelregering met de PS, dat kan voor u?

“Dat wordt zeker een regering naar mijn hart. (lacht) Als wij weer gaan onderhandelen met de PS, zoals in Vollezele, zal het over het confederalisme gaan.”

In interviews zegt u graag dat staatsmanschap u niet interesseert, maar na deze crisis zegt elk regeringslid wel dat u dé staatsman van N-VA bent.

“Raar, hè. Ik heb mezelf verbaasd. Ik ben ervan doordrongen dat je met hooliganisme niet veel bereikt. Voor mij is het een erezaak dat je altijd correct blijft met de andere regeringsleden. Je hoeft geen beste vrienden te worden, maar je moet wel wederzijds respect hebben. Anders kun je, nu en later, niet samenwerken. Nogmaals: met die houding geraak je verder dan met hooliganisme...” 

En met boze tweets?

“Ik heb Theo al meermaals gezegd dat hij een tweet moet schrijven, even naar toilet moet gaan, en die tweet dan moet herlezen. Als hij er dan nog achter staat, mag hij die tweet verzenden. Anders niet.”

De woordvoerder van Jambon komt tussen en zegt dat er apps bestaan waardoor elke tweet pas na vijf minuten verstuurd wordt. “Dat moeten wij bij Theo installeren”, lacht Jambon. “Die app doen we hem cadeau voor Kerstmis.”

‘Ik ben geen carrièrepoliticus. Waar de partij mij naartoe stuurt, daar ga ik heen’

Wordt u de nieuwe Vlaams minister-president? Wellicht trekt u de Vlaamse lijst voor Antwerpen.

“Mijn voornaamste ambitie is om paus te worden. Nee, serieus: ik ben geen carrièrepoliticus. Waar de partij mij naartoe stuurt, daar ga ik heen.

“Voor een man als ik, die uit de Vlaamse Beweging komt, is het minister-presidentschap wel het hoogst haalbare. Bijna zo goed als paus worden. Als ik minister-president word, moeten ze mij niet eens in een pausmobiel rondrijden.” 

Waarom blijft Vlaanderen het onaantrekkelijke zusje in de Belgische politiek?

“Heel veel mensen vragen mij: wat doe jij als Vlaams-nationalist in godsnaam in de Belgische regering? Wel, ons strijdtoneel – de plek waar wij echt kunnen vechten voor onze zaak – dat is het federale niveau. Wat in Vlaanderen gebeurt, dat hebben we al allemaal binnengehaald. Daar kan nu de normale democratie spelen.”

Als er verkiezingen komen in januari, wint N-VA die dan? 

“Wie toetreedt tot de regering, weet dat hij daar een prijs voor betaalt. De vraag zal vooral zijn of het verlies binnen de aanvaardbare limieten ligt. Voorlopig blijven we, als ik de opiniepeilingen mag geloven, redelijk gespaard.” 

Maakt u Vlaams Belang niet groot door dit verzet? 

“Waren we klakkeloos meegegaan in het Marrakech-gedoe, dan zouden we Vlaams Belang groot hebben gemaakt. Of er nu een effect gaat zijn? Wat zal meespelen, is of de verkiezingen volgende maand plaatsvinden, of in mei.” 

Als N-VA onder de 30 procent zakt, zei Rik Van Cauwelaert vorige week, zullen ze desnoods met vier in bed duiken. 

“Als ze denken dat ze daarmee de bevolking een dienst bewijzen, laat ze maar hun gang gaan. Als wij geen fair akkoord kunnen sluiten, zal niemand bij ons een traan laten om zijn postje.”

Van u mag Michel III? 

“Of het Michel III of weet-ik-veel-wie I zal worden, dat zullen we nog wel zien. Wat ik wel klaar en duidelijk zeg, is dat we het communautaire weer op tafel zullen leggen. Onze betrachting is het confederalisme.” 

Met die vooruitblik sluit Jambon het interview af. Of hij nog aan andere zaken denkt buiten de politiek in deze crisistijden? “Zeker”, antwoordt hij. Hij kreeg net een berichtje dat zijn kleinkind een virus heeft opgelopen. En zijn vader is al behoorlijk ziek. “Op zijn leeftijd is hij fragiel”, zegt hij dof.

Later op de dag wil hij even op en af naar Genk om zijn vader te bezoeken. Dit weekend stond normaal gezien de opera De parelvissers van Bizet op het programma. Dat heeft hij afgezegd, want de politiek is té onvoorspelbaar op dit moment. “Er kan altijd iets tussenkomen. Dat is vorig weekend, toen wij vertrokken zijn uit de regering, wel duidelijk geworden.” (lacht)