Direct naar artikelinhoud
AnalyseForum voor Democratie

Weghonen van populistisch rechts is geen optie meer

Weghonen van populistisch rechts is geen optie meer
Beeld ANP

In Nederland lijkt voor het rechts-populisme een nieuwe fase aan te breken, waarin het voet aan de grond krijgt. De gevestigde partijen zullen zich moeten bezinnen. Forum voor Democratie dezelfde behandeling geven als de PVV is geen optie meer. 

Een half jaar geleden, bij de Algemene Beschouwingen, verdrongen zowat alle partijleiders zich rond de interruptiemicrofoons om ieder op hun eigen manier Thierry Baudet een lesje te leren. Hier was een outsider die op zijn plek moest worden gezet.

Zo zal het niet meer gaan. Sinds woensdag is negeren onmogelijk: populistisch rechts is overal. De mensen die een Nexit willen, die migratie drastisch willen beperken, die de media en de universiteiten als een links bastion zien, die willen dat Nederland niet verder verkleurt, die het Binnenhof het hoofdkwartier van een partijkartel noemen en zorgen om het klimaat klimaathysterie vinden – die mensen zijn overal. En nu ze massaal overstappen van PVV naar Forum voor Democratie (FvD) heeft hun beweging een gedaante aangenomen, die op het Binnenhof een andere reactie vergt.

De politieke betrokkenheid, die jaren op de waakvlam stond, is de afgelopen jaren toegenomen. Dat is te danken aan Jesse Klaver, die met zijn meetups een - vaak jong - publiek aanspreekt dat nooit naar partijcongressen zou gaan. En het komt door het duo Baudet en Hiddema, dat onvermoeibaar langs de zaaltjes reist, ook als er helemaal geen verkiezingen in aantocht zijn. Daar, en op Facebook, zijn de leden geworven die FvD nu al tot de vierde partij in ledental maken. Daar zijn de inkomsten aangeboord die zo'n massieve campagne mogelijk maakten. In dat opzicht doet Baudet denken aan Pim Fortuyn, die als columnist al graag het land inging en daar zijn publiek ontdekte.

PVV ouderwets

Wie wel eens op zo’n Forumbijeenkomst is geweest, zal het beamen: de Forumaanhang is enthousiast, betrokken, nieuwsgierig en – anders dan bij de PVV – helemaal niet bang voor de media. Zo’n Forumavond is een avondje uit, je kunt er op de foto met Hiddema als hij een sigaretje gaat roken, of Baudet een boek laten signeren. Je kunt hen ook vragen stellen. Wel wat anders dan een congres met moties.

Allemaal mogelijkheden die de partij van Wilders niet biedt. Ineens ziet de PVV er ouderwets uit, roepers langs de zijlijn met verbeten teksten die de gevestigde partijen steeds van nieuwe argumenten voorzien om hen te negeren. Dat FvD een ledenpartij is, is een cruciaal verschil. De stembusuitslag mag een momentopname zijn, een partijstructuur is langjarig. Wie Forum marginaliseert, negeert niet alleen kiezers, maar ook leden.

Forum volgt daarmee de weg die rechts-populistische bewegingen elders in West-Europa kiezen. Rassemblement National (voorheen Front National) van Marine Le Pen heeft de langste geschiedenis, Vlaams Belang, UKIP, Alternative für Deutschland en de Scandinavische evenknieën zijn er later bijgekomen. Allemaal partijen die leunen op een ledenstructuur, maar door de inrichting van het democratisch bestel bij de macht uit de buurt worden gehouden. Partijen als UKIP en FN, die veel kiezers trekken, waren door het districtenstelsel amper in het parlement vertegenwoordigd. Enige uitzondering is de Lega Nord, die in Italië in een regering met de links-populistische Vijfsterrenbeweging nu al bijna een jaar blijk geeft van een zekere compromisbereidheid.

In Nederland lijkt voor het rechts-populisme nu een nieuwe fase aan te breken. Dat een aanzienlijk deel van het Nederlandse electoraat er ontvankelijk voor is, is al een kleine twintig jaar bekend. De LPF leek voordat Pim Fortuyn vermoord werd op weg de grootste partij te worden. Het scheelde een haar of Rita Verdonk werd met haar sterk nationalistische opvattingen in 2006 leider van de VVD; haar Trots op Nederland werd in 2008 op 26 zetels gepeild. De PVV haalde in 2010 op zijn hoogtepunt 24 zetels in de Tweede Kamer.

Toch slaagde de beweging er niet in voet aan de grond te krijgen in het landsbestuur, op de halfslachtige pogingen in 2002 en 2011 na. De invloed van de PVV was de afgelopen jaren vooral in de politieke agenda zichtbaar. Mede onder druk van Wilders werden migratie, islam en integratie belangrijke thema’s. Maar in formeel opzicht kon de PVV steeds opnieuw worden buitengesloten met de mantra: ‘U bent een wegloper’. Hij wilde er niet bij horen en zijn concurrenten vonden dat wel wel zo gemakkelijk.

Ressentiment

Met Forum zal die strategie niet langer opgaan. Waar PVV-stemmers lager opgeleid zijn dan de gemiddelde Nederlander, is de Forumstemmer in allerlei opzichten Meneer (of Mevrouw, al zijn die verre in de minderheid)  Doorsnee. Het zijn niet de mensen die naar een zaaltje gaan om ‘daar moet een piemel in’ te roepen.

Bovendien: anders dan in de omringende landen dwingen staatsinrichting en tradities tot samenwerken. Voor het eerst sinds de dagen van Fortuyn is er een rechts-populistische partij die zegt bereid te zijn tot compromissen om formele invloed te kunnen uitoefenen op het kabinetsbeleid. De honger van Baudet is nog lang niet gestild. Studiegenoten herinneren zich dat hij al aan de universiteit over het premierschap sprak – ook daarin lijkt hij op Fortuyn.

Bij hem speelt – alweer net als bij Fortuyn – ressentiment een rol van betekenis. Van die woede tegen de gevestigde orde was ook zijn overwinningstoespraak doortrokken. Als columnist weggestuurd bij NRC Handelsblad, zijn idee voor een tv-programma door de NPO geweigerd, zijn referendum over Oekraïne uiteindelijk afgedaan met een ‘inlegvelletje’, zijn optreden in de Kamer het afgelopen jaar herhaaldelijk ontvangen met hoongelach: bij de gevestigde politiek kwam hij er niet tussen.

Nu is hij alsnog binnen, met in zijn kielzog een legertje ondernemers, ex-militairen, wetenschappers, advocaten en partijhoppers die alleen in politieke ervaring onderdoen voor de zittende politici.

Die zullen zich drastisch moeten herbezinnen. Vasthouden aan de wijze waarop de PVV is bejegend, is de beste garantie om FvD verdere groeistuipen te bezorgen.

In een eerdere versie van dit artikel stond dat een voorstel van FvD-leider Thierry Baudet voor een tv-programma zou zijn geweigerd door de NOS. Zo’n voorstel heeft de NOS nooit ontvangen. Bedoeld werd de NPO.

LEES MEER OVER BAUDET EN DE OVERWINNING BIJ DE PROVINCIALE VERKIEZINGEN

Hoe de zegetocht van Thierry Baudet tot stand kwam
Achter de ‘aardverschuiving’ in het Nederlandse politieke landschap gaat de uitgekiende strategie van Forum voor Democratie schuil.

Nieuwe strijd op rechts bedreigt stabiliteit van Rutte III
De verbluffende zege van Thierry Baudet bij de statenverkiezingen treft de rechtse regeringspartijen VVD en CDA in het hart. De stabiliteit van Rutte III is in het geding nu een nieuwe, hevige strijd om de rechtse kiezer al weer voor de deur staat.

De opmerkelijkste overwinningsspeech in de Nederlandse politieke geschiedenis ontleed
Zoals Amerikaanse presidentskandidaten in de primaries doen, gebruikte Thierry Baudet het moment dat heel Nederland hem live zag winnen voor een lange toespraak die zijn gedachtengoed bij veel nieuwe mensen introduceerde. De opmerkelijkste overwinningsspeech in de Nederlandse politieke geschiedenis, uitgelegd door Olaf Tempelman.

Baudets echte vertrouwelingen belanden in Eerste Kamer
Het zijn vooral oud-VVD’ers, veelal ook ondernemers, die na 27 mei voor Forum voor Democratie (FvD) in de Eerste Kamer gaan zitten. Ze zijn de échte vertrouwelingen van partijleider Thierry Baudet, zij die er kort na oprichting van FvD (2015) al bij waren op avondjes aan de Amsterdamse Herengracht. Waar een provisorisch partijkantoor was ingericht tot FvD tot de Tweede kamer toetrad.