Het Ipsos-onderzoek deelt de PvdA in Rotterdam een verlies toe. Maar het kon erger. Er is luid applaus als de Rotterdamse lijsttrekker Barbara Kathmann in beeld komt. Dan Utrecht: zwaar verlies. Weert: meer dan een halvering. Enschede: verlies. Emmen: stabiel, dus eindelijk reden tot gejuich. En dan Amsterdam. Als de peiling klopt, houdt de PvdA van haar 10 zetels in de Amsterdamse raad (in 2010 nog 15) er 5 over. De Amsterdamse lijsttrekker Marjolein Moorman houdt kort daarna een peptalk: 'We hebben verloren, maar ik heb enthousiasme en trots gezien. De toekomst begint hier!'

Geen grote partij meer

In 2010 haalde de PvdA bij de gemeenteraadsverkiezingen 15,7 procent van de stemmen (1.251 raadszetels, exclusief lijstverbindingen), in 2014 nog 10,2 procent (799 zetels). Dat werd al als een heel slecht resultaat ervaren - de verkiezingsavond, toen in het ruimer bemeten Compagnietheater aan de Kloveniersburgwal, ging als een nachtkaars uit.

Bij de Kamerverkiezingen haalde de PvdA vorig jaar een dramatische 5,7 procent. En daaraan deden niet eens lokale partijen mee. De uitslag geldt als 'de moeder aller verkiezingsnederlagen'. Iedereen hoopt dat het totaal nu daarboven zal liggen, maar ook dan is de PvdA voorlopig geen grote bestuurderspartij meer. Er zit niets anders op dan vanaf dit voorjaar te werken aan nieuwe kleur op de wangen.

Crisis

Over het effect van vijf jaar lang regeren met de VVD in Rutte II is al veel gezegd. Het land nagenoeg genezen van de crisis, de heelmeester zelf zwaar ziek achtergebleven. Het kleeft de VVD allemaal veel minder aan, volgens Asschers voorganger Diederik Samsom omdat de PvdA erin slaagde als club 'werkelijk elke overwinning, elke stap voorwaarts te beleven én uit te venten als een totale nederlaag'. Aldus Samsom in De neergang van de PvdA, het recente boek van NOS-journalist Wilco Boom.

Maar de analyse is ook dat de PvdA als politieke vereniging al eerder, in de woorden van oud-premier Wim Kok, de ideologische veren aflegde ('een bevrijdende ervaring', aldus Kok; we schrijven 1995). Het electoraat heeft wat ervoor in de plaats kwam nooit helemaal begrepen, incidentele pieken daargelaten, en Rutte II heeft dat pijnlijke proces bezegeld. Asscher is al de vijfde partijleider sinds het vertrek van Kok in 2002 - na Melkert, Cohen, Bos en Samsom - en net als voor zijn vier voorgangers lijkt het premierschap onhaalbaar.

Jong publiek

Asscher verweet premier Rutte, met wie hij vijf jaar als vicepremier samenwerkte, dinsdagavond in het laatste verkiezingsdebat 'rechts geouwehoer'. Het probleem is dat hij er wel een links verhaal tegenover zet, maar dat GroenLinks dat ook doet - met meer succes. Asscher zal de komende tijd verder moeten zoeken naar een aansprekend PvdA-verhaal.

Aan nieuwe aanwas ontbreekt het niet. Het overwegend jonge publiek in Akhnaton blijft vrolijk onder de neergang. Als Asscher na Moorman spreekt, houdt hij de leden voor: 'Dit is het begin van onze reis. Het is een lange weg. Over een jaar zijn er weer verkiezingen, voor Provinciale Staten en Eerste Kamer. We gaan door!'

Volg de laatste ontwikkelingen in ons liveblog over de gemeenteraadsverkiezingen

Hoe is gestemd in uw woonplaats? Bekijk hier de uitslagen per gemeente, net als de uitslag van het referendum over de WIV per gemeente.