Is alle ultrabewerkte voeding even ongezond?

Voor voedingsexperts die geen goed woord overhebben voor ultrabewerkte levensmiddelen, moet een grootschalig onderzoek dat eind 2023 in het wetenschappelijk tijdschrift 'The Lancet Regional Health - Europe' werd gepubliceerd, als een knetterende vloek in de kerk zijn overgekomen. 

Het ging om een prospectieve cohortstudie, waarbij de medische geschiedenis en het voedingspatroon van meer dan 266.000 mensen in 7 Europese landen met gegevens uit de periode 1992 tot 2000 in kaart waren gebracht.

Het internationale onderzoeksteam stelde vast dat er een significant verband lijkt te bestaan tussen enerzijds regelmatige consumptie van ultrabewerkte vleesproducten en suikerhoudende dranken en anderzijds een verhoogde kans op het ontwikkelen van een of meer levensverkortende ziektes.

Daarnaast bleek echter dat sommige soorten ultrabewerkt brood en bepaalde ontbijtgranen het gezondheidsrisico niet verhogen en zelfs kunnen helpen om het te verlagen. De onderzoekers vonden geen direct oorzakelijk verband tussen laatstgenoemde producten en minder kans op het ontwikkelen van ernstige aandoeningen. 

Gesteld dat dit verband zou bestaan, dan heeft het vermoedelijk te maken met het vezelgehalte van de bewuste broodproducten en ontbijtgranen. Dat zou een beschermend effect tegen bepaalde levensbedreigende ziektes kunnen hebben. Het resultaat van de studie lijkt de stelling te bevestigen dat de term ‘ultrabewerkte voeding’ te breed is en verwarrend kan zijn voor consumenten.

Ook andere voedingsexperten kwamen al tot de conclusie dat niet alle ultrabewerkte voedingsmiddelen even ongezond zijn. Zo oordeelt Bruno De Meulenaer, hoogleraar levensmiddelenchemie en chemische voedselveiligheid (UGent), dat de definitie van het begrip 'ultrabewerkte voeding' rammelt. Men mengt naar zijn mening technologie met nutritionele aspecten.

"Belangrijker dan de industriële verwerkingsprocessen is hoeveel je van een product kunt eten vooraleer je voldaan bent", oppert hij. "Je drinkt vlotter het sap van 3 sinaasappels dan dat je 3 sinaasappels na elkaar eet. Het gaat dus om structuur: moet je er moeite voor doen of niet, moet je erop bijten of niet? Een stuk vlees eten is lastig, het vergt een inspanning. Je moet het snijden en erop kauwen. Het hapt minder vlot weg dan een hamburger."

"Maar kauwen is net heel belangrijk, omdat je dan sneller verzadigd bent. Terwijl zo’n snelle hap die je zonder veel moeite kan doorslikken bijzonder weinig verzadigt. In belangrijke mate komt dat omdat de originele structuur van zo’n product is kapotgemaakt."

"Volgens mij zou dat een veel betere focus zijn om het over deze producten te hebben. Men is vergeten dat een essentieel deel van het eetproces in de mond plaatsvindt. Als je niet moet kauwen, omdat de originele textuur er niet meer is, riskeer je veel meer van die producten te gaan eten."

"Een mogelijke oplossing is zelf eten klaarmaken, ook al kost dat meer tijd. Als je kookt, behoud je best zoveel mogelijk de structuur van een product. Dan ga je zien dat je calorie-inname duidelijk naar beneden zal gaan."

Ook Renger Witkamp, hoogleraar voedingsbiologie (Wageningen UR), heeft bezwaren tegen de demonisering van ultrabewerkte levensmiddelen. "Ik ben geneigd om te zeggen dat je zo’n voedsel zo min mogelijk moet eten. Maar ik ga er niet mee akkoord dat het alleen maar slecht is."

Het heeft, zo stelt Witkamp, weinig zin om voedingsproducten op hun samenstelling te beoordelen. Sommige additieven in ultrabewerkte levensmiddelen hebben zelfs voordelen.

Neem nu conserveringsmiddelen, die de houdbaarheid verlengen en zo de voedselveiligheid verhogen. Of emulgatoren, die niet-mengbare bestanddelen zoals vet en water tot een homogeen geheel omvormen, iets wat in de natuur, inclusief in onze darmen, ook gebeurt. "De frequentie waarmee je voedsel met te veel zout, suiker en verzadigde vetten eet, bepaalt in grotere mate welke gezondheidsrisico’s je loopt", concludeert Witkamp.

Aan de andere kant wordt door de wetenschappers die aan het onderzoek meewerkten, benadrukt hoeveel schade sterk bewerkte voedingsmiddelen in het algemeen kunnen aanrichten nu de consumptie wereldwijd toeneemt. In bepaalde landen is 50 tot 60 procent van de dagelijkse calorieën afkomstig van deze producten.

De algemene conclusie van de studie luidt dat een hogere consumptie van ultrabewerkte voeding rechtstreeks verband houdt met een groter risico op meerdere chronische aandoeningen tegelijk, zoals kanker en cardiometabole aandoeningen (hart- en vaatziekten, diabetes en chronische nierschade en obesitas).

Als er niets verandert aan het beleid inzake volksgezondheid zal het aantal mensen met overgewicht en obesitas van 1,33 miljard in 2005 toenemen tot naar schatting 3,28 miljard in 2030. Dat is meer dan een derde van de verwachte wereldbevolking. Obesitas verhoogt het risico op vroegtijdig overlijden door hart- en vaatziekten, type 2-diabetes en verschillende soorten kanker. 

Geen enkel land slaagde er tot dusver in de stijgende cijfers van obesitas om te buigen zodra deze tendens is ingezet. En inmiddels valt er nog moeilijk een speld tussen te krijgen dat obesitas wereldwijd wordt veroorzaakt door de almaar toenemende consumptie van ultrabewerkte voedingsproducten die door levensmiddelentechnologen in bepaalde voedingsbedrijven zijn geconcipieerd om er zoveel mogelijk van te consumeren en door marketinglui ten onrechte als gezonde voeding aan de man worden gebracht.*