Direct naar artikelinhoud
opinie

Ons economisch model: zo goedkoop mogelijk elders vervuilen, verbruiken of uitbuiten

Joachim Mergeay.Beeld rv

Joachim Mergeay is wetenschapper, boomverzorger en landbouwer.

De open brief van ruim 200 academici die oproepen om het model van economische groei los te laten, gaat voorbij aan het fundamentele probleem van dit model: winsten en lasten van een economische activiteit worden niet door dezelfde actor gedragen.

Vraag een kapitalist/neoliberaal of hij vindt dat kosten die iemand anders maakt, moeten worden verdeeld over de hele maatschappij, zodat iedereen even sterk bijdraagt. De kans is klein dat hij enthousiast zal zijn over zo’n communistische maatregel. Het cynische is dat dit net is hoe de 'vrije markt' en het kapitalisme werken: winsten worden geprivatiseerd, lasten worden zo breed mogelijk verdeeld over de maatschappij en over toekomstige generaties.

Een ondernemer die verplicht wordt die kosten te internaliseren, zal proberen deze te beperken, om de prijs op het eindproduct te drukken en concurrentieel te blijven. Minder milieubelasting en sociale uitbuiting betekent een duurzamer product. Landbouwgiffen, overbemesting en riolen vervuilen gratis ons oppervlaktewater en grondwater. De extra milieubelasting van een retourtje Oostende-Marokko om garnalen goedkoop te laten pellen is niet enkel voor wie garnalen eet, maar ook voor wie ze niet eet. Alle mogelijke goederen worden de hele wereld rond gereden en verscheept, maar de gigantische milieukosten hiervan zijn niet voor de consument zelf.

Als we de paradox van de vrije markt niet aanpakken, zal het business as usual blijven

In de vrije markt is de niet-consument niet vrij om niet op te draaien voor de vervuiling van anderen. De liberale logica zou zijn om alle kosten (ook de maatschappelijke lasten) van een economische activiteit te internaliseren en door te rekenen aan de klant.

Het resultaat van zo’n model is dat duurzaamheid gestimuleerd wordt: ecologisch geproduceerde diensten en goederen zullen goedkoper zijn dan sterk vervuilende, omdat er minder vervuiling mee gepaard gaat. Garnalen pellen in Oostende zal weer interessant worden. Goed voor het milieu, goed voor de lokale economie. Netto gezien zal voedsel duurder worden voor de consument, maar vele andere zaken zullen goedkoper worden, zoals zuiver water, een goede lucht- en milieukwaliteit, gezondheidszorg... terwijl de primaire economie veel meer lokaal verankerd zal worden in een duurzaam sociaal weefsel.

Het probleem van dit principe is dat het maar werkt als iedereen deelneemt en er geen valsspelers zijn. Een land dat niet meestapt in dit principe, heeft een economisch voordeel ten opzichte van landen die wel dit duurzaamheidsprincipe opleggen aan hun bedrijven. Dat is de reden waarom het Kyoto-protocol (een relatief eenvoudige oefening in het internaliseren van de kosten van CO2-uitstoot per land) uiteindelijk een scheet in een fles is geworden.

In de vrije markt is de niet-consument niet vrij om niet op te draaien voor de vervuiling van anderen

Heel ons economisch model is gebaseerd op zo goedkoop mogelijk elders gratis vervuilen, verbruiken of uitbuiten. Dit systeem omvormen tot een duurzaam systeem zal enorme weerstand opwekken bij de gigabedrijven die groot geworden zijn dankzij deze uitbuiting. Een wetenschappelijk rapport van Trucost in 2013 rekende uit dat de grootste globale bedrijven en sectoren verlies zouden maken indien ze alle kosten zouden moeten internaliseren. Met andere woorden: de winsten van die bedrijven worden enkel mogelijk gemaakt doordat de milieulasten worden afgewenteld.

Als we deze paradox van de vrije markt niet aanpakken, zal het business as usual blijven, alle handtekeningen van academici ten spijt.