De Smurfen worden zestig. Zijn het nu nazi’s, hippies, communisten of zombiehomo’s?

Hé, kom naar Smurfenland. Land van pracht en praal. De beginriedel van de tekenfilms stelt het voor als een land van melk en honing. Een aards paradijs waar iedereen welkom is. Of toch wie blauw is van kleur, drie appels hoog en een witte muts op heeft. Wie afwijkt van die norm, is een bedreiging. Kijk maar naar het eerste strip­album: De Zwarte Smurfen (foto). Daarin wordt een Smurf gebeten door een insect, waardoor hij ziek wordt. En een zieke Smurf, die is niet geel, groen of rood, maar zwart. En zo’n zwarte Smurf wordt dan plotsklaps een tikje kannibaal – hij probeert de andere Smurfen te bijten – en slaat alleen nog wartaal uit. Een ietwat zorgwekkende verhaallijn, moet ook de uitgever gedacht hebben. Het album kwam in de VS pas in 2010 op de markt, met paarse Smurfen in plaats van zwarte. Ook in de tekenfilmreeks zijn de zwarte Smurfen paars, “om misverstanden te vermijden”.

Voor de Franse socioloog Antoine Buéno is het geen misverstand, maar puur en onversneden racisme. De Smurfen staan volgens hem namelijk niet alleen vijandig tegenover afwijkende Smurfen, maar ook tegenover joden. Het bewijs? Gargamel. De booswicht is vormgegeven met zware zwarte wenkbrauwen en een haakneus. Hij is geobsedeerd door goud. En zijn kat heet Azraël: een naam die niet zo veraf ligt van – juist – Israël. Een beeltenis recht uit de nazipropaganda, zeggen ook andere critici. Want er zijn er ook die in een beeld van de Smurfen een Hitlergroet herkennen. Of die in de witte mutsen de kappen van Ku-Klux-Klan herkennen. En die een album met als titel De Smurführer problematisch vinden, ook al waarschuwt dat stripverhaal voor de uitwassen van een dictatuur.

Op hoge hakken in het bos

De ene theorie is al wilder dan de andere, en doorgaans ongefundeerd. Maar al van bij hun ontstaan doen verhalen de ronde over de “verborgen agenda” van de hulpvaardige Smurfen. Ze zijn een hin­doeïstische voorspelling van de triomf van Krishna. Smurfenland is een hippiecommune, dat ook.

In de jaren 80 waarschuwden in de VS evangelische predikanten voor de blauwe creaturen. In de periode dat de Kerken er zich tegen metalmuziek keerden, werden ook de Smurfen gezien als satanisten. Hun blauwe kleur betekende dat ze levende doden waren. Dat er bijna alleen mannetjes rondlopen wil zeggen dat ze homo zijn. Zombiehomo’s: die kunnen alleen maar door de duivel gezonden zijn om kinderen in het verderf te storten.

Nu valt er wel iets te zeggen over de man-vrouwverhouding. In den beginne was er zelfs geen spoortje vrouwelijkheid. Smurfin was een latere uitvinding. Geboetseerd door Gargamel, om jaloezie en twist te zaaien bij de Smurfen – want dat is wat vrouwen doen. Ze had zwart piekhaar en was “niet bijster mooi”, luidde het. Tot Smurfin door Grote Smurf werd getransformeerd naar haar blonde zelve. Haar Arische zelve, volgens sommigen.

Smurfin is het archetype van het domme blondje, dat zelfs in een bos altijd hakken draagt en geen taart in de oven kan steken zonder dat die verbrandt. Het oervoorbeeld van waar het misgaat met vrouwen in de film, zei actrice Geena Davis ooit in een speech. “Ze verpersoonlijkt de klassieke vrouwelijke tegenstelling van de madonna en de hoer”, aldus filosofieprofessor Linda Martin Alcoff. Bij Peyo zelf stroomden kort na haar eerste verschijning klachten binnen.

“Ik werd verweten voor vrouwenhater”, zei hij daarover in een interview. “Eerlijk? Ik wilde vooral tonen dat de vrouw ons betovert met gevoelens en dat ze, of ze het nu wil of niet, macht heeft over de mannen.”

Door de jaren heen werd Smurfin iets ondernemender. Fans van de Smurfen zien haar eerste verschijningen dan ook vooral als een weerspiegeling van de tijd van toen.

Koude Oorlog

Diezelfde jaren 60 waren ook de hoogdagen van de Koude Oorlog. De hardnekkigste van alle theorieën: Pierre ‘Peyo’ Culliford was een communist en Smurfenland is een afspiegeling van een communistische utopie. Kijk maar naar die huizen: elke paddenstoel netjes even groot. Niet hun eigendom, trouwens – Grote Smurf zet een Smurf uit zijn woonst wanneer Smurfin haar intrek neemt. Die Smurfen halen hun identiteit enkel uit hun arbeid. Er is Kleermakersmurf en Koksmurf, Knutselsmurf en Schildersmurf. Zoals het goede proletariërs betaamt. Het is een totalitaire utopie, schrijft ene Maxime Lambrecht in 2004. Grote Smurf met zijn – niet toevallig – rode muts, forse baard en snor ziet eruit als een mengeling van Marx en Stalin. “Terwijl Brilsmurf wat weg heeft van Leon Trotski.” En ook nog eens symbool staat voor de verguisde intelligentsia. Gargamel is dan de verpersoonlijking van het kapitalisme.

Op die theorie heeft Peyo’s zoon Thierry Culliford wel gereageerd. Zijn vader was volslagen apolitiek, klinkt het. “Op verkiezingsdagen vroeg hij mijn moeder voor wie hij moest stemmen.”

Twee keer een spraakverwarring

Het begon met een spraakverwarring. Pierre Culliford was met bevriende striptekenaar André Franquin aan zee. Hij wilde het zout, maar kon niet op het woord komen. “Passe-moi le schtroumpf”, zei hij, en de Smurfentaal was geboren. Culliford was op dat moment 29. Hij ontleende ook zijn artiestennaam Peyo aan een spraakverwarring: een Engels neefje sprak zijn bijnaam ‘Pierrot’ verkeerd uit.

Peyo was tekenaar bij het blad ‘Robbedoes’ van Dupuis. Hij had er de ridderreeks ‘Johan en Pirrewiet’ lopen, en introduceerde daarin op 23 oktober 1958 het dwergenvolkje in het verhaal ‘De Fluit met Zes Smurfen’. De blauwe kleur had zijn vrouw Nine bedacht.

Al snel kregen de Smurfen hun eigen reeks, en verdwenen Johan en Pirrewiet op de achtergrond. Tot grote spijt van Peyo zelf. Het commerciële succes van de Smurfen werd gigantisch, maar dreef hem ook tot uitputting. Op Kerstavond 1992 stierf hij aan een hartaanval. Hij werd amper 64. Na zijn dood namen zoon Thierry en dochter Véronique de zaak over. Ze beheren nog steeds de rechten over Peyo’s patrimonium.

Van figuranten tot filmsterren

• 25 juni 1928: Pierre ‘Peyo’ Culliford wordt geboren in Brussel.

• 4 november 1946: Eerste verschijning van ­Johan – nog zonder Pirrewiet – in de krant La Dernière Heure.

1952: Peyo gaat werken bij Robbedoes.

23 oktober 1958: De Smurfen verschijnen een eerste keer in Robbedoes, in het verhaal ­‘Johan en Pirrewiet: De Fluit met Zes Smurfen’.

2 juli 1959: Het micro­verhaal ‘Zwarte Smurfen’ verschijnt in Robbedoes.

1964: Peyo richt in Ukkel Studio Peyo op.

1975: De Belgische tekenfilmstudio Belvision verfilmt De Fluit met Zes Smurfen.

1977: Vader Abraham scoort een hit met ’t Smurfenlied.

1981: De Smurfen steken de oceaan over. NBC brengt een tekenfilm­serie uit, gemaakt door Hanna-Barbera.

24 december 1992: Peyo sterft aan een hartaanval.

1994: De Smurfen veroveren de dansvloer, met Smurfenhouse.

2010: De Smurfen zijn de mascotte van het Belgisch paviljoen tijdens de Wereldtentoonstelling in Shanghai.

2011: De 3D-film The Smurfs maakt de blauwe wezentjes wereldwijd weer razend populair. Een tweede volgt in 2013, de derde in 2017.

2013: Britney Spears zingt het ­nummer in voor de tweede ­Smurfenfilm in 3D.

7 mei 2016: Nine Culliford, de ­weduwe van Peyo en de moeder van de Smurfen, sterft.

2018: Ter ere van de zestigste verjaardag start een grote expo in Brussel, die daarna op toer gaat naar China, de Verenigde Staten, Rusland, Turkije, Brazilië, Italië, Spanje en Frankrijk.

SMURFENCIJFERS

37 stripalbums ‘De dappere draak’ verscheen dit jaar.

542 jaar zo oud is Grote Smurf

30 miljoen verkochte albums

427 afleveringen maakte Hanna-Barbera van de tekenfilmreeks tussen 1981 en 1990

Meer dan 40 vertalingen kregen Les Schtroumpfs. In het Spaans zijn ze Los Pitufos, in het Italiaans I Puffi, Die Schlümpfe in het Duits, Ta Stroumfakia in het Grieks...

99 oorspronkelijke inwoners van Smurfenland Brilsmurf maakte zijn opwachting in het verhaal De Honderdste Smurf. Daarna kwam Smurfin er nog bij

500.000.000 smurfenpoppetjes Het Duitse bedrijf Schleich verkocht massa’s van de kleine popjes, die aanvankelijk in dozen van Kellog’s ontbijtgranen zaten

35,6 miljoen dollar bracht de eerste 3D-film The Smurfs op tijdens het openingsweekend